معمای واردات

روند صادرات نیز نشانگر صادرات کالا با ارزش افزوده پایین و خام است. همچنین بنابر داده‌های آماری، صدور خشکبار ایران در سال گذشته 50درصد کاهش یافته بود، اما شاهد کاهش بیش از ۷۰ درصدی پسته هستیم. بنابر آمارها «گاز طبیعی مایع شده، پروپان مایع شده، بوتان مایع شده، قیر نفت و متانول» ۵ قلم عمده کالای صادراتی در 4ماهه امسال بوده است. رییس کنفدراسیون صادرات ایران با تحلیل این آمارها، نرخ ارز را یکی از چالش‌های اساسی در حوزه صادرات میداند که تفاوت 25درصدی نرخ ارز نیمایی با بازار آزاد سبب شده، تقاضا در بخش واردات به صورت کاذب بالا ‌رود و در بخش صادرات مخصوصاً صادراتی که امکان فروش ارز با این نرخ را ندارند، کاهش یابد.

تجارت خارجی ایران در سال جاری تحلیل شد. بنابر آمار اعلامی از سوی رییس کنفدراسیون صادرات ایران، به تحلیل، طی چهار ماهه امسال مجموع تجارت خارجی کشور به ۳۵.۵ میلیارد دلار رسیده که سهم صادرات ۱۵.۹ میلیارد دلار و سهم واردات ۱۹.۵ میلیارد دلار ثبت شده، بنابراین تراز تجاری منفی ۳.۶ میلیارد دلار است. به گفته «محمد لاهوتی»، تراز تجاری منفی چیز بدی در شرایط کنونی نیست چرا که رونق واردات به معنای افزایش واردات مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات و گردش چرخ تولید است.

سهم صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور به استثنای «نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و تجارت چمدانی» از نظر ارزش کاهش ۷.۹۷ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین میزان وزنی کالاهای صادر شده در این مدت ۴۵ میلیون و ۷۵۸ هزار تن بوده، ۲۸.۵۶ درصد افزایش داشته است. نکته مهم اینجاست که کالاهای با ارزش افزوده کمتری در حال صادرات از کشور هستند وکالاهای صادراتی ارزان‌تر فروخته شده‌اند. در این مدت ۱۱ میلیون و ۸۴۲ هزار تن کالا به ارزش ۱۹ میلیارد و ۵۳۹ میلیون دلار وارد کشور شده، که به لحاظ وزنی ۶.۱۸ درصد و از حیث ارزش ۱۰.۸۲ درصد افزایش نشان می‌دهد. 

به گزارش تعادل، بنابر آمار اعلامی 62 درصد از وزن و ۷۶ درصد ارزش کل واردات به ایران در چهار ماهه نخست سال جاری از ۵ کشور عمده فوق بودند؛ همچنین در این مدت ۴ میلیون و ۷۸۳ هزار تن کالا از مسیر ایران ترانزیت شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱.۷۴ درصد کاهش داشته است. همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌هد، متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی در چهار ماه نخست سال جاری ۳۴۸ دلار و متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی ۱۶۵۰ دلار بوده است؛ یعنی گزینه دلاری واردات ۵ برابر صادرات بوده است.

بنابر آمارهای اعلامی، گاز طبیعی مایع شده با یک میلیارد و ۶۳۳ میلیون دلار، پروپان مایع شده با یک میلیارد و ۱۴۰ میلیون دلار، بوتان مایع شده با ۸۲۳ میلیون دلار، قیر نفت با ۶۸۹ میلیون دلار و متانول با ۶۶۵ میلیون دلار ۵ قلم عمده کالای صادراتی در این مدت بوده است. عمده‌ترین کالاهای وارداتی هم به ذرت دامی با یک میلیارد و ۲۹۰ میلیون دلار، گوشی تلفن همراه هوشمند با ۷۰۰ میلیون دلار، دانه سویا ۶۴۷ میلیون دلار، روغن دانه آفتابگردان با ۵۹۳ میلیون دلار و برنج کامل سفید با ۵۸۴ میلیون دلار اختصاص داشته است. 

براساس آماری که رییس کنفدراسیون صادرات اعلام کرد: «امارات متحده عربی» با ۵ میلیارد و ۸۱۸ میلیون دلار، «چین» با ۵ میلیارد و ۵۵۸ میلیون دلار، «ترکیه» با ۲ میلیارد و ۹۰ میلیون دلار، «هند» با ۷۱۸ میلیون دلار و «آلمان» با ۷۰۴ میلیون دلار ۵ کشور عمده مبدا واردات بوده‌اند. «چین، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و هند» نیز ۵ کشور عمده مقصد کالاهای صادراتی ایران به شمار می‌روند، که ۷۵ درصد از ارزش و ۷۶ درصد از وزن مجموع صادرات کشور به این ۵ کشور عمده صادر شده. در بازه زمانی یاد شده، ۴ میلیارد و ۶۴۴ میلیون دلار به چین، ۲ میلیارد و ۹۲۷ میلیون دلار به عراق، ۲ میلیارد دلار به ترکیه، یک میلیارد و ۷۷۸ میلیون دلار به امارات متحده عربی و ۶۲۴ میلیون دلار به هند صادر شده است. 

آمار اعلامی همچنین گویای این است که در سال گذشته صادرات خشکبار بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته و این در حالی است که ۸۰ درصد محصولات خشکبار ایران صادر می‌شود. لاهوتی در تحلیل این موضوع گفت: البته امسال محصول خشکبار خوبی داریم و بازار هند هم برای مورد توجه است. اما صادرات پسته امسال با کاهش بیش از ۷۰ درصد مواجه شده است. این افت صادرات پسته در حالی است که در ۱۰ ماه نخست ۱۳۹۹، معادل ۱۶۴ هزار تن به ارزش یک میلیارد و ۱۰۴ میلیون دلار پسته از کشور صادر شده، که این عدد در سال گذشته به ۱۱۹ هزار تن به ارزش ۷۹۷ میلیون دلار رسید. اما امسال این عدد فقط ۴۶ هزار تن به ارزش ۳۲۸ میلیون دلار بود؛ بنابراین قیمت بالای برخی اقلام خشکبار و آجیل در بازار داخل مربوط به صادرات نبوده است. رییس کنفدراسیون صادرات ایران در ادامه با اشاره به افزایش صادرات غیرنفتی در سال ۱۴۰۱، اظهار کرد: در مکانیزم جدید برگزاری جلسات کمیته ارزی در بانک مرکزی الزام به حضور ۹ معاون وزیر در جلسات وجود دارد، اما در مواردی حضور همزمان تمامی آنها در جلسات میسر نبوده و همین امر باعث کندی برگزاری جلسات شده است.

وی در مورد رابطه تجاری با افغانستان بیان داشت: با تغییری که در حاکمیت افغانستان ایجاد شد روند تجاری ما دستخوش تحولاتی شد و نسبتاً افغانستان کاهش تجارت را با ما داشت و این هم خارج از حیطه اختیارات فعالان اقتصادی و به نوعی شرایط اقتصادی حاکم به این موضوع دامن زده است. رییس کنفدراسیون صادرات همچنین گفت: دولت سیزدهم در حوزه دیپلماسی خارجی به خصوص با همسایه‌ها موفق عمل کرده، که نمونه آن روابط با عربستان است این در حالی است که عربستان نفوذ بالایی در میان کشورهای عربی دارد و این نفوذ می‌تواند در توسعه روابط ایران با سایر کشورهای عربی موثر باشد.

رییس کنفدراسیون صادرات ایران در بخش بعدی صحبت‌های خود در پاسخ به این پرسش که ارز 28500 و سامانه نیما چه اثری بر روند تجارت خارجی ایران داشته است، گفت: ارز ۲۸ و ۵۰۰ تومانی مربوط به دولت بوده و در حوزه کالاهای اساسی هزینه می‌شود و به نوعی ارز ترجیحی برای جلوگیری از افزایش نرخ کالاهای اساسی است. اما نرخ ارز در سامانه نیما ۴۰ تا ۴۱ هزار تومان در بخش اسکناس و در حواله زیر ۴۰ هزار تومان است در حالی که این نرخ در بازار آزاد ۲۵ درصد بالاتر است؛ بنابراین تقاضا در بخش واردات به صورت کاذب بالا می‌رود و در بخش صادرات مخصوصاً صادراتی که امکان فروش ارز با این نرخ را ندارند کاهش می‌یابد که نمونه‌اش صادرات خشکبار است که در ۴ ماهه امسال ۷۰ درصد کاهش یافته است. به گفته رییس کنفدراسیون صادرات ایران، این وضعیت به رونق کاذب واردات و سرکوب صادرات منجر می‌شود.

لاهوتی تاکید کرد: اگر کالاهایی که با نرخ نیمایی در بخش تولید استفاده می‌شود، به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسید، یا به عبارت بهتر این سوبسید صادرات به واردات منجر افزایش رفاه عمومی می‌شد؛ این موضوع قابل دفاع بود که به هر حال برای جلوگیری از تورم این سوبسید را صادرات به واردات می‌پردازد اما واقعیت این است که در سطح شهر نرخ کمتر کالایی بر اساس نرخ نیما است. رییس کنفدراسیون صادرات ایران تصریح کرد: اینجا است که خسارت به منابع ارزی وارد می‌شود زیرا ارز را با نرخ ارزان‌تر به واردکننده می‌دهیم اما کالا با نرخ بالاتر به دست مصرف‌کننده می‌رسد. نکته دیگر اینکه این ارز از صادرکننده‌ای گرفته می‌شود که قرار بود از آن حمایت کنیم. 

او همچنین در مورد آزادسازی ۶ میلیارد دلار بلوکه شده ایران در کره جنوبی هم گفت: با توجه به تعریفی که در حوزه مصرفی منابع بلوکه شده در کره جنوبی صورت گرفته است فکر نمی‌کنم در حوزه‌های مختلف اثرگذار و نسبت به افزایش صادرات کمک‌کننده باشد. عدد بزرگی هم نیست. این منابع برای واردات کالاهای اساسی و دارو هزینه خواهد شد اما از یک زاویه به تأمین ارز کمک خواهد کرد. در واقع وقتی این منابع برای کالاهای اساسی هزینه شود تأمین ارز واحدهای تولیدی راحت‌تر انجام می‌شود. لاهوتی در ادامه با ارایه پیشنهادی مبنی بر در اختیار گرفتن ارز صادراتی برای واردات خودرو گفت: به دولت پیشنهاد می‌دهیم که ارز حاصل از صادرات کالاهایی که از مواد اولیه ارزان استفاده نمی‌کنند، به واردات خودرو اختصاص یابد؛ این در حالی است که باید از نظر تشکل‌ها و اتاق بازرگانی در حوزه روش‌های بازگشت ارز صادراتی نظرخواهی شود تا مشکلی بروز نکند.

وی با اشاره به مکاتبه کنفدراسیون صادرات ایران با سازمان امور مالیاتی که منجر به صدور بخشنامه‌ای برای استرداد یک‌ماهه مالیات بر ارزش افزوده به صادرکنندگان شود، گفت: امروز علیرغم وجود این بخشنامه‌ها و تأکیدات چندباره دولت، صادرکنندگان در حال دریافت مالیات بر ارزش افزوده مسترد شده برای صادرات سال ۱۴۰۰ خود هستند. هنوز هم بسیاری از صادرکنندگان به این منابع پرداختی خود دسترسی ندارند و همین امر مشکل کمبود نقدینگی بخش تولید صادراتی را دوچندان می‌کند.

این فعال بخش خصوصی همچنین در رابطه با ورود موقت گفت: این موضوع نیز از ابزارهای مهم است که می‌تواند کمبود مواد اولیه را در واحدهای تولیدی بدون اینکه ارزبری داشته باشد فراهم کند و ایجاد اشتغال کند و واحدهای نیمه فعال را به فعال تبدیل کند ولی این هم با توجه به اینکه تصمیم خاصی در حوزه رفع تعهد ارزی آن انجام نشده صادرکنندگان این بخش را که از روش ورود موقت استفاده می‌کردند را با مشکل مواجه کرده است که امیدواریم در این مورد بزودی در کمیته ارزی تصمیمی گرفته شود.