برخی با ارزیابی سابقه تاریخی روابط ایران و روسیه و قابل اعتماد نبودن روسیه تاکید دارند که روسیه ممکن است در پی آرزوهای تاریخی و گذشته خود مبنی بر تسلط به ایران سیاست نزدیکی به ایران را تعریف کرده باشد و هرجا منافعش ایجاب کند پشت ایران را خالی کند که باید پاسخی برای این دیدگاه داشت. دولت روسیه امروز، دولت روسیه تزاری و دولت شوروی نیست و بعد از فروپاشی، یک سوم از سرزمین‌های روسیه تزاری را از دست داده است. درباره ایران هم به وسعت مناطق آسیای مرکزی و قفقاز یعنی هشت کشور مستقل از آن دور شده است و ایران هم دیگر ایران دوره قاجار و قبل از قاجار نیست. به همین دلیل اطلاق شرایط مربوط به دو سه قرن گذشته به آنچه امروز جریان دارد، ناشی از کم اطلاعی است یا اغراض غیرمنطقی پشت سر تحلیل روابط ایران و روسیه. نه روسیه روسیه گذشته و نه ایران، ایران گذشته است. امروز، ایران یک قدرت منطقه‌ای بزرگ و نقش‌آفرین است و نه تنها روسیه که چین، اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر به دنبال همکاری با ایران برای مسائل مربوط به ثبات و امنیت در منطقه وسیعی از آسیای مرکزی و جنوب آسیا تا حوزه مدیترانه هستند.
در نتیجه چنین موضوعی اساسا صحت ندارد و روابط ایران و روسیه به عنوان روابط دو دولت مستقل و قدرتمند و در موضوعات متعدد است؛ مانند روابط ایران و اتحادیه اروپا، ایران و چین و ایران و بسیاری از کشورهای دیگر. در عین وجود منافع مشترکی بین ایران و این کشورها، منافع متعارضی هم میان آنها وجود دارد. درباره روسیه هم همین‌طور است. ما چه در سطح دوجانبه، چه در سطح منطقه‌ای و چه در سطح بین‌المللی با روس‌ها منافع مشترک، منافع رقیب و منافع متعارض داریم. جمهوری اسلامی ایران در حوزه منافع مشترک با دولت روسیه همکاری می‌کند؛ حال این منافع مشترک می‌تواند ثبات و امنیت در افغانستان و آسیای مرکزی و حوزه خزر و قفقاز جنوبی یا در موضوع خاورمیانه و بحران سوریه باشد. آنچه امروز ماهیت روابط ایران و روسیه را شکل می‌دهد، در درجه اول، ناشی از استقلال عمل جمهوری اسلامی ایران و دوم، قدرت و نقش منطقه‌ای ایران در ثبات منطقه‌ای و امنیت منطقه‌ای خاورمیانه و محیط پیرامونی و سوم هم تعاملات دو قدرت مستقل در سطح جهانی و در سطح منطقه‌ای است که به هر حال این روابط را در چارچوب منافع خود می‌بینند و این روابط هم لزوما علیه طرف ثالثی نیست. ممکن است کشورهایی مثل عربستان و قطر و قبل از حوادث اخیر، کشور ترکیه احساس می‌کردند که این روابط علیه آنهاست، اما این روابط، بیشتر در جهت ثبات، صلح و امنیت منطقه در مقابله با تروریسم، مداخله خارجی و بر‌هم‌زدن نظم و امنیت کشورهای دارای حاکمیت در منطقه است، بنابراین روابط ایران و روسیه را نباید مشابه‌سازی تاریخی کرد. آن زمان وقتی بود که ایران یک کشور ضعیف مداخله پذیر بود، در حالی که امروزه جمهوری اسلامی ایران، کشوری است که نه تنها هیچ مداخله‌ای را در امور داخلی خود نمی‌پذیرد بلکه کشوری است که در حوزه‌های منطقه ی موثر از طرف کشورها و حتی قدرت‌های دیگر دعوت به مشارکت برای صلح و امنیت منطقه‌ای می‌شود و حوزه نفوذ منطقه‌ای گسترده دارد. به همین دلیل باید به این مفاهیم دقت کرد.
* استاد دانشکده مطالعات جهان
