به گزارش راه امروز - فرشته فريادرس: در حال حاضر صنايع كوچك، علاوه بر مشكل ركود حاكم بر بازار و فروش، در ارتباط با تامين منابع مالي با چهار مشكل عمده مواجه هستند كه «محدوديت دسترسي به منابع مالي»، «توجيه‌پذير نبودن توليد با نرخ بالاي سود تسهيلات»، «عدم وصول مطالبات معوق» و نيز «فقدان وثيقه مكفي براي گرو گذاشتن نزد بانك‌ها و موسسات» از جمله آنهاست؛ در اين ميان بر اساس اعلام بنگاه‌ها، مشكل چهارم بيش از ساير موارد براي بنگاه‌ها دردسرساز شده است؛ چنانچه بانك‌ها وثايق سنگيني را از صاحبان صنايع كوچك خواستار مي‌شوند، در حالي كه اين برخورد با بنگاه‌هاي صنعتي بزرگ به دليل دارايي مالي و گردش مالي گسترده آنها وجود ندارد؛ براي حل اين چالش، نه تنها در ايران، بلكه در تمام دنيا، صندوق‌هاي ضمانت «SME» يا همان «صندوق‌هاي ضمانت سرمايه‌گذاري» حضور فعال دارند و از صاحبان صنايع كوچك حمايت مي‌كنند. از آنجا كه در ايران، حدود 90 درصد صنايع جزو صنايع كوچك هستند و اين صنايع ظرفيت اشتغالزايي بيش از 45درصدي دارند، توسعه صنايع كوچك در اولويت سياست‌هاي صنعتي كشور قرار گرفته است؛ يكي از راهكارهاي اين توسعه صنعتي، راه‌اندازي صندوق حمايت از صنايع كوچك است كه رسالت ضمانت تسهيلات اعطايي از سوي بانك‌ها و موسسات اعتباري به بنگاه‌هاي صنعتي را دارد.
در اين راستا، آن طور كه علي تعقلي، مديرعامل صندوق به «تعادل» مي‌گويد؛ اين صندوق از زمان تاسيس يعني سال 1386 تاكنون تا سقف يك ميليارد تومان و حداكثر تا 70 درصد تسهيلات اعطايي بانك‌ها و موسساتي كه به توليدكنندگان تسهيلات داده‌اند را ضمانت كرده است. اين صندوق نقش تسهيل‌گري در خريد و فروش مواد اوليه، تجهيزات و ماشين‌آلات مورد نياز و همچنين سرمايه‌گذاري براي ايجاد اعتبار و تقويت عرضه و تقاضا در صنايع كشور را عهده‌دار است و بر همين اساس، مي‌تواند يكي از ابزارهاي خروج از ركود و رونق دوباره صنايع باشد. در اين گفت‌وگوي تفصيلي، علاوه بر شيوه‌هاي حمايتي از صنايع كوچك، 6 چالش عمده اين صنايع و دلايل تشديد ركود در آنها نيز مورد واكاوي قرار گرفته است. مشروح اين گفت‌وگو را در زير مي‌خوانيد:
فلسفه ايجاد صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري صنايع كوچك چيست و چه زماني اين صندوق در ايران راه‌اندازي شد؟
در كشورهاي توسعه يافته، با وجود اينكه نرخ بيكاري كمتري دارند، صنايع كوچك بيش از ساير صنايع اهميت دارند، زيرا بر اساس نظام اقتصاد توسعه يافته، براي حل معضل بيكاري، راهي جز فعال كردن و ايجاد بنگاه‌هاي توليدي كوچك وجود ندارد. در اين ميان براي ايجاد صنايع كوچك، نيازمند تخصيص اعتبار و سرمايه‌گذاري هستيم و يكي از كريدورهاي حمايتي براي توسعه صنايع كوچك، راه‌اندازي صندوق‌هاي حمايتي از صنايع كوچك است. در ايران هم «صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري صنايع كوچك» مطابق با تجربيات بين‌المللي در حوزه ضمانت سرمايه‌گذاري در صنايع كوچك، به وسيله دولت، پيشنهاد و در نهايت به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد. اين صندوق از سال 1386 تا ابتداي شهريور 1394 تا سقف يك ميليارد تومان و حداكثر تا 70 درصد تسهيلات اعطايي بانك‌ها و موسساتي كه به توليدكنندگان تسهيلات مي‌داده‌اند را ضمانت كرده است.
در حال حاضر، تاريخي‌ترين ركود اقتصادي كشور را پشت سر مي‌گذاريم. نهادي همچون صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري صنايع كوچك، در عبور اقتصاد و صنعت از اين بحران چه رسالتي عهده‌دار است؟ از سوي ديگر از نظر شما، بسته جديد دولت براي خروج از ركود تا چه اندازه مي‌تواند موفق باشد و چه اثري در رونق صنايع كوچك برجا خواهد گذاشت؟
سياست‌هاي اين بسته كه توسط تيم اقتصادي دولت تدوين شده است، همان تحريك تقاضاست. به‌طور مثال اعطاي وام‌هاي 10 ميليون توماني با نرخ بهره پايين به توليدكنندگان كالاي بادوام كه عمدتا از صنايع كوچك هستند، رونق در صنايع كوچك را فراهم مي‌كند. از طرفي تحريكي كه در بازار مسكن به وجود مي‌آيد نيز به نوعي صنايع كوچك را تحريك مي‌كند؛ همچنين كاهش سود سپرده قانوني از 13 درصد به 10درصد، سبب افزايش نقدينگي و آزاد شدن منابع مالي بانك‌ها مي‌شود و در نتيجه آنها مي‌توانند راحت‌تر به توليدكنندگان تسهيلات اعطا كنند؛ در عين حال، وامي كه براي خريد خودرو پيش‌بيني شده، تنها به سود خودروسازان نيست، بلكه با تخصيص اين وام، صنايع مرتبط به اين صنعت از قبيل قطعه‌سازان نيز به نوعي به حركت درمي‌آيند. در اينجا نقش صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري صنايع كوچك هم كه به آن اشاره كرديد، تسهيل‌گري در خريد و فروش مواد اوليه، تجهيزات و ماشين‌آلات مورد نياز و همچنين سرمايه‌گذاري براي ايجاد اعتبار و تقويت عرضه و تقاضاست.
صندوق ضمانت بيشتر چه نوع صنايعي را مورد حمايت خود قرار مي‌دهد؟
اين صندوق صنايعي كه فعاليت صنعتي و زير 50 نفر نيرو داشته باشند را مورد حمايت قرار مي‌دهد. اولويت‌هاي حمايتي ما بر حمايت از صنايع صادراتي، دانش‌بنيان، حلقه‌هاي مفقوده كسب‌وكار، خوشه‌هاي صنعتي، سرمايه در گردش بنگاه‌هايي كه با مقدار كمي نقدينگي به بهره‌برداري مي‌رسند و صنايع اولويت‌دار وزارت صنعت، معدن و تجارت كه در سند راهبردي بدان اشاره شده، متمركز است.
يكي از مشكلات مهم صنايع كوچك، مشكل تامين مالي است؛ چالش‌هاي اصلي صنايع كوچك در حوزه تامين مالي چيست؟
از طرفي «دسترسي صنايع كوچك به منابع مالي محدود است» و از طرف ديگر با «نرخ بالاي تسهيلات»، توليد توجيه‌پذير نخواهد بود. «عدم وصول مطالبات» و «فقدان وثيقه مكفي نزد توليدكنندگان» را نيز مي‌توان از ديگر موانع تامين مالي در صنايع كوچك برشمرد؛ در مجموع با وجود نرخ بالاي سود بانكي، عملا امكان سرمايه‌گذاري و توليد وجود ندارد. از اين رو فضاهاي ديگري غير از بانك‌ها براي تامين منابع مالي براي صنايع كوچك به وجود آورده‌ايم و از اين طريق عملا هم به بانك‌ها كمك كرده‌ايم و هم از طريق سياست‌هاي تشويقي و پذيرش ريسك، توجيه‌پذيري صنايع كوچك را نزد بانك‌ها افزايش داده‌ايم. مشكل ديگر صنايع كوچك، تامين وثيقه است. بانك‌ها در حوزه تخصيص منابع به صنايع كوچك، سختگيرانه‌تر عمل مي‌كنند؛ چرا كه ريسك صنايع كوچك بالاست. مشكل ديگر صنايع كوچك در دريافت وام از بانك‌ها، وجود چك‌هاي برگشتي و معوقات بانكي آنهاست كه كار را سخت‌تر مي‌كند. صنايع كوچك به منابع مالي بزرگ وصل نيستند و با معضلات بيشتري نسبت به بنگاه‌هاي بزرگ مواجه هستند. از اين رو، براي حل اين چالش نه تنها در ايران، بلكه در تمام دنيا صندوق‌هاي ضمانت «SME» حضور فعال دارند و از صاحبان صنايع كوچك حمايت مي‌كنند.
با توجه به اين 4 مشكل عمده در حوزه تامين مالي، صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري چه راهكارهايي براي حل اين چالش‌ها پيشنهاد مي‌كند؟
در حال حاضر صاحبان صنايع و واحدهاي توليدي در فضاي ركود قرار دارند و به ويژه در زمينه تامين مواد اوليه مورد نياز با مشكل روبه‌رو هستند؛ از اين رو از ابتداي شهريورماه 94، طرحي ويژه از سوي صندوق تهيه و براي تضمين و گسترش معاملات اعتباري در فضاي ركود و تامين نقدينگي صنايع توسط صندوق، برنامه‌ريزي جدي شد؛ بر اين اساس، «معاملات اعتباري تضمين شده»، جايگزين «معامله پول نقد» مي‌شود و ضلع سومي اين معامله را تضمين مي‌كند كه نقش آن بر عهده صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري است. در توضيح بيشتر بايد گفت، در حال حاضر مواد اوليه توليدكنندگان فلزات، مس، سيمان، پتروشيمي و... در انبارها با فزوني روبه‌روست؛ اين درحالي است كه برخي ديگر از توليدكنندگان به اين مواد اوليه نياز دارند، اما به دليل نبود نقدينگي، امكان خريد براي آنها فراهم نيست؛ در چنين حالتي، طرحي به نام «ضمانت خريد مواد اوليه» طراحي شده است؛ يعني متوليان صنايع كوچك مي‌توانند بدون پرداخت پول، اقدام به خريد مواد اوليه، ماشين‌آلات مورد نياز و حتي خدمات كنند و در زمان تعيين شده، بدهي خود را نيز به فروشنده بپردازند. در اين زمينه، صندوق تضمين مي‌كند در صورتي كه توليدكننده نتوانست بدهي خود را در موعد مقرر تسويه كند، ديون مربوطه را بپردازد. در واقع از اين طريق، رونق تامين مواد اوليه و توليد در صنايع كوچك، بدون تزريق نقدينگي ايجاد مي‌شود.
آيا خدمات صندوق تنها مربوط خريد مواد اوليه، تجهيزات و ماشين‌آلات مي‌شود يا ديگر حوزه‌ها را نيز در بر مي‌گيرد؟
در حوزه فروش نيز صندوق بازگشت مطالبات صنايع كوچك را تضمين مي‌كند. به اين مفهوم كه خريداران از صنايع كوچك توسط صندوق اعتبارسنجي مي‌شوند و پس از محاسبه حد اعتباري فرآيند فروش از صنايع كوچك به خريدار تضمين مي‌شود و نگراني وصول مطالبات صنايع كوچك به صفر مي‌رسد. در حوزه سرمايه‌گذاري نيز صندوق تسهيلات اعطايي توسط بانك و اشخاص حقيقي و حقوقي سرمايه‌گذار در صنايع كوچك را تضمين مي‌كند؛ يعني صندوق رابط بين نقدينگي سرگردان در جامعه (سرمايه‌گذار) و سرمايه‌پذير مي‌شود و بازگشت اصل و سود سرمايه را در يك دوره با شرايط مشخص گارانتي مي‌كند؛ ضمن اينكه صندوق آمادگي دارد اوراق بدهي و تنوع صكوك مختلف منتشره براي صنايع كوچك را تضمين كند. در حوزه پيمانكاري نيز تنوع ضمانتنامه‌هاي شركت در مناقصه و مزايده و حسن انجام و پيش پرداخت و كسور وجه‌الضمان نيز با 50درصد تخفيف در كارمزد و 50درصد تخفيف در وجوه توديعي به طور ويژه براي صنايع كوچك ارائه مي‌شود.
صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري صنايع كوچك به طور كلي چه حوزه‌هايي را مورد حمايت خود قرار مي‌دهد؟
صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري صنايع كوچك، صنايع كوچك را در 4حوزه «خريد»، «فروش»، «سرمايه‌گذاري» و «پيمانكاري» تضمين مي‌كند و در واقع ريسك در اين حوزه‌ها را به صفر مي‌رساند و اين بزرگ‌ترين خدمتي است كه در حوزه تامين منابع مالي به صنايع كوچك مي‌شود.
آيا انجام چنين خدماتي براي صندوق سودآوري دارد؟
صندوق هميشه سودآور است و سود ما در دريافت كارمزد، وصول مطالبات و سرمايه‌گذاري‌هاست. اما اين به اين معني نيست كه منابع مالي را در اختيار توليدكنندگاني قرار دهيم كه دقت كافي در سرمايه‌گذاري و توليد ندارند. تمامي مطالبات ريسك اعتباري در فرآيندهاي فوق توسط صندوق انجام مي‌پذيرد و اركان اعتباري صندوق در رد يا قبول تقاضاها آزاد هستند.
ميزان كارمزد دريافتي چقدر است؟
كارمزد بسيار ناچيزي بين 1 تا 2درصد در طول سال دريافت مي‌شود اما چنانچه ضمانتانه براي سه ماه صادر شود، اين كارمزد 25/0درصد تقيل مي‌يابد و براي توليدكننده، اين مقدار كارمزد ناچيز مي‌تواند بعضي از مخاطرات فعاليت صنعتي را پوشش دهد.
اين ميزان كارمزد براي صدور ضمانتامه با سقف چه مبلغي تعيين شده است؟
در طرح جديد صندوق از ابتداي شهريور ماه امسال، سقف ضمانتنامه فعال صندوق براي اشخاص حقيقي و حقوقي شاغل در صنايع كوچك به 6 ميليارد تومان و براي هر ضمانتنامه نيز تا سه ميليارد تومان افزايش پيدا كرد كه كارمزد 1 تا 2درصدي براي هر دو مورد پيش‌بيني شده است. البته دريافت اين كارمزد بستگي به شرايط اعتبارات گيرنده نيز دارد و محدوديت زماني خود فروشنده و كسب وكار خريدار نيز مورد بررسي قرار مي‌گيرد. بر اين اساس هر متقاضي كه وارد صندوق مي‌شود به طور رايگان اعتبارسنجي و حد اعتباري آن محاسبه مي‌شود و براساس آن اعتبار خريد تعيين مي‌شود. با اين كار نه پولي رد و بدل مي‌شود و نه وامي اخذ مي‌شود. از طرفي فروش مواد اوليه، تسهيل و خط توليد صنايع كوچك رونق مي‌گيرد.
درحال حاضر حجم سرمايه در گردش صندوق چه ميزان است و اينكه آيا در دولت كنوني، سطح خدمات صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري صنايع كوچك افزايش يافته است؟
همزمان با هفته دولت در سال جاري، صندوق وارد فاز جديدي از خدمات‌رساني در پوشش تنوع ريسك سرمايه‌گذاري شد؛ به طوري كه خدمات صندوق ضمانت نيز از يك خدمت به بيش از 10خدمت در راستاي پذيرش ريسك اعتباري صنايع كوچك كه به آن اشاره شد، افزايش يافته است. صندوق ضمانت سرمايه‌گذاري درحال حاضر 50ميليارد تومان سرمايه دارد و البته براساس قانون بودجه 94 و مصوبه دولت 25ميليون دلار به سرمايه صندوق اضافه خواهد شد كه فرآيند پرداخت آن در بانك مركزي درحال انجام است. برنامه‌ريزي صندوق اين است كه در سال 94 بيش از 700ميليارد تومان اعطاي اعتبار داشته باشد و اين ظرفيت را نيز ايجاد كرده است؛ به گونه‌يي كه از ابتداي سال جاري بيش از 360ميليارد تومان ضمانتنامه مصوب شده است.
خدمات‌دهي صندوق در مقايسه با دولت قبل به چه شكل است؟
خوشبختانه در دولت جديد، رقم قابل توجهي به عنوان افزايش سرمايه در نظر گرفته شد و خدمات صندوق از يك خدمت به بيش از 10خدمت گسترش يافته است. همچنين شبكه نمايندگي صندوق به همراه اختيارات تفويض شده در استان‌ها اجرايي شد و شبكه كارگزاري نيز در 6 استان به طور پايلوت قابل اجرا شد. آماده هستيم كه كارگزار جديد نيز بپذيريم. از طرفي تعداد مراجعاني كه ضمانتانه صندوق را مي‌پذيرند، افزايش يافته است؛ به طور نمونه در 6 ماه نخست سال 94 نسبت به مدت مشابه سال 93 حجم خدمات صندوق 5/3برابر شده است؛ ضمن اينكه طرح «عارضه‌يابي» با همكاري سازمان صنايع كوچك و بانك صنعت و معدن براي اعطاي يارانه تسهيلات از طريق صندوق نيز انجام شد و درحال حاضر، صدور ضمانتامه با توجه به آماري كه ارائه شد بسيار متنوع و گسترده شده است.
در 6 ماهه نخست سال جاري، چه ميزان تقاضا براي دريافت ضمانتنامه وجود داشته است؟
به عنوان مثال در شهريور ماه سال جاري در حوزه خريد مواد اوليه بيش از 100ميليارد تومان تقاضا وجود داشته كه بيش از 40ميليارد تومان مصوب شده و حدود 6ميليارد تومان ضمانتنامه خريد مواد اوليه صادر شده است. براساس اين خدمات بايد از متوليان صنايع كوچك پرسيد كه آيا به نفعشان نيست كه براي خدمات تضميني كه دريافت مي‌كنند در سال تنها يك تا دو درصد كارمزد پرداخت كنند و از سوي ديگر ريسك سرمايه‌گذاري خريد و فروش را به صفر برسانند؟ بر اين اساس يك نفر مي‌تواند در سال ميلياردها تومان ضماتنامه دريافت كند و تجارت كند اما مشروط بر اينكه تسويه كند.
سرمايه صندوق ضمانت چند درصد از نياز صنايع كوچك در سال جاري را پاسخگو خواهد بود؟
چنانچه بتوانيم حدود 700ميليارد تومان مانده اعتبار براي صنايع كوچك ايجاد كنيم با اين رقم تقريبا 1400واحد بنگاه كوچك در هر سال مي‌تواند تحت پوشش صندوق ضمانت قرار گيرد كه 2درصد از بازار هدف به لحاظ تعدادي و يك درصد به طور ريالي منتفع خواهند شد. البته اين ميزان حمايت به دليل محدوديت در سرمايه صندوق است.
آيا تفاهمنامه‌يي با بانك‌ها در اين زمينه منعقد شده است؟
درحال حاضر با بيش از 8 بانك، تفاهمنامه براي پذيرش ضمانتامه‌ها منعقد شده كه شامل بانك صنعت و معدن، كشاورزي، ملي، سينا، پاسارگاد، رفاه كارگران، كوثر و صندوق كارآفريني اميد است. ضمن اينكه صنوف توليدي و شركت‌هاي صنعتي توليدي داخل شهرك‌هاي صنعتي و خارج از شهرك‌ها را نيز تحت پوشش قرار داده‌ايم.
اگر بخواهيم مقايسه‌يي در ميزان سرمايه صندوق ضمانت صنايع كوچك ايران با ديگر كشورها داشته باشيم، آماري در اين زمينه وجود دارد؟
در دنيا گارانتي سرمايه‌گذاري، پذيرش ريسك‌هاي اعتباري و توسعه صنايع كوچك موجب شكل‌گيري اين صندوق‌ها شده است؛ يعني وظيفه اين صندوق‌هاي ضمانت، پذيرش ريسك اعتباري توليدكنندگان كالا و خدمات است. اما نكته مهم اينكه در كشورهاي توسعه‌يافته هر چند كه ريسك‌هاي اعتباري نسبت به كشورهاي كمتر توسعه‌يافته پايين‌تر است اما با وجود اين، سرمايه صندوق‌ها بيشتر و پذيرش ريسك اعتباري به طور گسترده‌تر به ويژه در شرايط بحران مالي پيگيري مي‌شود. به طور مثال سرمايه صندوق‌هاي صنايع كوچك در امريكا 6هزار ميليون دلار، در فرانسه 12هزار ميليون دلار، در كره جنوبي 4هزار ميليون دلار، در اسپانيا 800ميليون دلار، در تركيه 590ميليون دلار و در ايران 10ميليون دلار است.
آيا ضمانتامه تنها براي متقاضيان خاصي صادر مي‌شود؟
خير. تمام متقاضيان مي‌توانند يا مستقيم به سايت صندوق به آدرس www. sif. ir مراجعه كنند يا از طريق مراجعه به نمايندگان صندوق در معاونت صنايع كوچك شركت شهرك‌هاي صنعتي استان، براي مشاوره و اخذ حد اعتباري اقدام كنند. پس از مراجعه، ارزيابي و اعتبارسنجي دقيقي براي تعيين ميزان حد اعتبار و ريسك آن انجام مي‌شود. البته از افرادي كه مخاطرات غيرمعقول در سرمايه‌گذاري و توليد داشته يا توليدات آنها مزيتي براي كشور در بر ندارد، حمايت نمي‌كنيم. در اين بين هيچ گونه توصيه‌يي براي صدور ضمانتنامه وجود ندارد اما بين حمايت معقول و حمايت بدون هدف بايد تفاوت قائل شد. به عنوان مثال صندوق متولي طرح عارضه‌يابي و اعطاي يارانه سود براي صنايع كوچك در سال 94 بود، مبالغي از طريق شهرك‌هاي صنعتي تامين شد و با عامليت بانك صنعت و معدن و با مسووليت صندوق براي عارضه‌يابي واحدهاي منتخب انجام شد تا مشخص شود، آيا واحد صنعتي مورد نظر نيازمند اخذ تسهيلات هست يا خير؟ اين كار توسط مشاوران منتخب در سراسر كشور انجام شد و پس از آن منابع مورد نياز در اختيار اين واحدها قرار گرفت. همين الگو براي تمامي متقاضيان اجرايي مي‌شود.
