به‌رغم ادعای دولت سیزدهم مبنی بر رکوردشکنی در فروش نفت، همچنان ابهامات زیادی در رابطه با نحوه و قیمت فروش این منبع انرژی وجود دارد. آن‌طور که فریدون برکشلی، کارشناس ارشد بازار انرژی می‌گوید: نفت ایران در بازار خاکستری عرضه می‌شود و اصولاً کشورهای تحت تحریم علاقه‌ای به انتشار دقیق آمار فروش خود ندارند.
فروش نفت ایران که در زمان اجرای برجام تا سقف دو میلیون و 800 هزار بشکه پیش رفته بود، پس از تشدید تحریم‌ها در سال 1397 بار دیگر روند نزولی به خود گرفت و در روزهایی که همه‌گیری کرونا اقتصاد چین را بسته بود به مرز صفر هم رسید. اما پس از عبور از پاندمی کرونا و بازگشت چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران، به بازار بار دیگر فروش نفت ایران افزایش یافت.
حتی دولت سیزدهم در ماه‌هایی ادعای فروش روزانه یک میلیون و 800 هزار بشکه نفت را مطرح کرد. با توجه به حمله نظامی روسیه به اوکراین و درگیری این کشور در شرق اروپا، پکن با تخفیف‌های ویژه‌ای به معامله با مسکو می‌پردازد؛ از این رو فروش بدون تخفیف نفت ایران به چین تا حد زیادی دور از ذهن به نظر می‌رسد. چنانکه رویترز چندی پیش از تخفیف 4.2 میلیارد دلاری ایران به چین طی 9ماهه 2023 فقط در فروش نفت خبر داد.
یک تحلیلگر ارشد بازار انرژی در رابطه با میزان و نحوه فروش نفت ایران در شرایط تحریمی، به تجارت‌نیوز گفت: کشورهای تحت تحریم مایل نیستند تا ارقام واقعی تولید و عرضه نفت خام خود را منتشر کنند؛ تولید کشورهای تحت تحریم در شرایط موسوم به عرضه خاکستری صورت می‌گیرد که تجزیه و تحلیل و رصد دقیق آن میسر نیست.
ایران روزانه 800 هزار بشکه نفت صادر می‌کند
فریدون برکشلی با بیان اینکه صادرات نفت ایران هم تابعی از بازار جهانی نفت است، توضیح داد: با توجه به اطلاعات موجود از منابع رصد نفتکش‌ها، صادرات نفت خام ایران در ماه‌های گذشته تا بیش از ۸۰۰ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کرده است. در عین حال حدود ۸۵ میلیون بشکه نفت خام موجود در ذخایر روی آب هم فروش رفته است.
او با اشاره به اظهارات یکی از پالایش‌گران هندی، تأکید کرد: دو پالایشگاه مهم هندوستان برای دریافت نفت خام ایران طراحی شده‌اند و در نتیجه با مشکلات و هزینه‌های بالایی برای تغییرات در پالایشگاه‌ها مواجه هستند. با این حال دامنه تخفیف‌های ناشی از دشواری‌های ناشی از عرضه نفت ایران کاهش داشته است. گرچه خریداران نهایی غالباً سهمی از تخفیف‌ها به دست نمی‌آورند و بخش عمده تخفیف‌ها نصیب عوامل عملیاتی می‌شود.
ونزوئلا در تولید نفت دچار مشکل است
برکشلی در پاسخ به تفاوت‌های صادرات نفت ایران و ونزوئلا، تشریح کرد: در ماه ژوئن ۲۰۲۳ توافقاتی بین دولت‌های ونزوئلا و آمریکا صورت گرفت که بر مبنای آن شرکت نفتی دولتی این کشور بتواند تا نیم میلیون بشکه در روز صادرات داشته باشد. باید توجه داشت که نفت خام ونزوئلا از نوع بسیار سنگین است. نفت خام شیل آمریکا، نفت خام بسیار سبک است و بیشتر پالایشگاه‌های آمریکا و جهان، نمی‌توانند به‌راحتی و با هزینه معقول آن را پالایش کنند؛ بنابراین نیازمند ترکیب و کوکتل آن با نفت خام سنگین ونزوئلا هستند.
وی عنوان کرد: شرکت‌های تولید‌کننده شیل، دولت آمریکا را تحت فشار قرار دادند تا مجوز برای برای دریافت نفت خام ونزوئلا را صادر کنند. البته ونزوئلا با مشکلات جدی در افزایش تولید مواجه است و شاید تا دو الی سه سال آینده نتواند نفت خام قابل ملاحظه‌ای صادر کند.
قیمت نفت به کدام سو می‌رود؟
این تحلیلگر ارشد بازار انرژی در پاسخ به این پرسش که قیمت نفت با توجه به تحولات جهانی، به کدام سو خواهد رفت؟ تصریح کرد: بازار جهانی نفت از انتهای سال ۲۰۱۹ تا به امروز با شرایط و رخداد‌های غیرعادی و غیرقابل پیش‌بینی مواجه بوده است. در نوامبر سال ۲۰۱۹ که بیماری کرونا در قلب موتور رشد تقاضای جهانی نفت یعنی همان کشور چین و به سرعت به دیگر کشورهای جهان نیز سرایت پیدا کرد روی قیمت نفت نیز تاثیر گذاشت؛ اما پس از کمی وقفه و با تدبیر اوپک، اوضاع بازار آرام گرفت. سپس جنگ اوکراین و بعد هم جنگ اسرائیلی‌ها در نوار غزه صورت گرفت.
او تأکید کرد: در میان‌پرده هم تردید‌های پیاپی در مورد نرخ بهره آمریکا، اعلام خطر‌های پیاپی اقتصاددانان در مورد احتمال رکود اقتصادی در آمریکا، زمستان پرمشقت در اروپای وابسته به گاز وارداتی از روسیه و همچنین برگزاری اجلاس جهانی تغییرات آب و هوایی سازمان ملل و سپس اجرای کاپ ۲۸ در امارات متحده عربی که آثار پایدار آن بر بازار جهانی نفت، پر اهمیت است.
برکشلی با بیان اینکه چنین ابعاد و اندازه از وقایع پیش‌بینی‌نشده در بازار جهانی نفت کم‌سابقه است، یادآور شد: حال تمام این وقایع روی طرف تقاضا نیز تاثیر گذاشته است. بنابراین یک غافل‌گیری مهم، سرعت افزایش تولید نفت و گاز شیل در آمریکاست که بازار جهانی نفت را شوکه کرد. بازار جهانی نفت، بخش مهمی از وقایع غیرقابل پیش‌بینی و بحران‌های مهم را پیشاپیش در بطن خود، بازخورد و در ساختار قیمت ملحوظ کرده است. با توجه به شرایط عرضه و تقاضا در سال گذشته که مختصرا به آن اشاره شد، برای سال ۲۰۲۴، با در نظر گرفتن همین اندازه از تنش، حاشیه ریسک ناشی از تحولات غیرساختاری را در حد سه تا پنج دلار در بشکه می‌توان در نظر گرفت. برای امسال هنوز هم می‌توان منتظر وقایع غیرقابل پیش‌بینی بود.
تأثیر انتخابات بر بازار نفت
این تحلیلگر بازار نفت در ادامه بیان کرد: در سال ۲۰۲۴ جهان در انتظار انتخابات دبرای تعیین رهبران خواهد بود. تعدادی از این انتخابات می‌تواند منجر به تحولاتی شوند که روی بازار جهانی نفت، تاثیر گذار خواهند بود. از مهمترین انتخابات امسال می‌توان به ریاست جمهوری آمریکا اشاره کرد که تاثیر بسزایی بر تحولات بازار جهانی نفت بر جای می‌گذارد. دولت مستقر در آمریکا، تمام تلاش خود را می‌کند تا قیمت از سطح ۸۰ دلار در بشکه بالاتر نرود.
برکشلی معتقد است که این قیمت، ادامه فعالیت و سرمایه‌گذاری در شیل را ممکن و مقرون به صرفه می‌سازد و در عین حال اجازه نمی‌دهد که قیمت بنزین برای مصرف‌کنندگان خودرو در آمریکا از سطح متعارف بالاتر نرود. جراکه قیمت بنزین یکی از مؤلفه‌های مهم محبوبیت کاندیدا‌ها در انتخابات آمریکاست.
نقش اوپک در بازار نفت
وی همچنین با بیان اینکه تمام بار بازگرداندن ثبات و آرامش در بازار جهانی نفت به عهده اوپک و کشورهای غیراوپک است، توضیح داد: اعضای اتحاد اوپک پلاس از ابتدای ژانویه الی نوامبر ۲۰۲۳ جمعا ۵/۶ میلیون بشکه از تولید خود کاستند. بخش اعظم کاهش تولید بر عهده عربستان است. تولید نفت خام اوپک پلاس تا پایان سه ماهه اول ۲۰۲۴، به میزان ۴۵/۲ میلیون بشکه در روز است. اوپک پلاس در آخر فوریه۲۰۲۴ برای ادامه مسیر در سه ماهه دوم سال تصمیم گیری خواهد کرد.
او عنوان کرد: بعید است که متوسط قیمت جهانی نفت برای شش‌ماهه اول سال از حول و حوش ۸۰ دلار در بشکه فراتر رود. البته قیمت متوسط برنت در ژانویه ۸۲/۷ دلار در بشکه بود. رشد قیمت در این ماه تحت تاثیر پدیده موسوم به اثر ژانویه است که قیمت کالا‌ها کمی رشد دارند. برای نیمه دوم ۲۰۲۴، قیمت‌ها تمایل به افزایش خواهند داشت و می‌تواند در منطقه ۸۵ دلار در بشکه برای برنت ثبات پیدا کند. در اینجا بحث خویشتن‌داری اعضای اوپک پلاس بسیار مهم است. چنانچه دامنه تحمل پایبندی برخی اعضا، پایان یابد و تخلفات شروع شود، باید انتظار شرایط سختی را در بازار داشت.
مبنای اوپک چیست؟
البته نکته مهم به گفته برکشلی، این است که عربستان بخشی از کاهش تولید را داوطلبانه نامیده است. این بدان معناست که پایبندی به سهمیه، الزام‌آور نیست. عربستان و اوپک پلاس با دقت میزان تولید و پایبندی روسیه را زیر نظر دارند. در نزد سازمان اوپک، مبنای محاسبات و تعیین سهمیه‌ها، تولید است.
همچنین به گفته او، حال آنکه روسیه بر پایه سیستم محاسباتی خود، مبنا را رقم صادرات قرار داده است؛ لذا انطباق آن با رویه اوپک، دشواری‌هایی را به همراه دارد. زیرا میزان مصرف داخلی از دسترس سیستم محاسباتی اوپک خارج است و روسیه می‌تواند ارقام مورد نظر را به عنوان کاهش مصوب اوپک پلاس قلمداد کند. البته دبیرخانه اوپک سیستم پیشرفته نظارتی و رصد مستمر تولید و عرضه نفت خام اعضا را در اختیاردارد و می‌تواند راستی آزمایی کند.
برکشلی تأکید کرد: در این میان درخواست‌های مکرر امارات متحده عربی برای افزایش سهمیه هم یکی از دغدغه‌های مهم اوپک پلاس است. امارات مدعی ظرفیت تولید نزدیک پنج میلیون بشکه در روز است، اما سهمیه کنونی آن ۳/۴ میلیون بشکه محاسبه شده است. تعیین سهمیه‌ها به اجلاس آخر فوریه اوپک اوپلاس موکول شده و باید دید که سازمان اوپک چگونه با این موضوع مواجه خواهد شد.
