دلایل افت تراز تجاری از نگاه متولی گمرک/حمله های شبانه روزی سایبری به سامانه گمرک

طبق داده‌های گمرک که پیش‌تر هم اعلام شده بود، در 10 ماهه سال جاری، حجم صادرات غیرنفتی ایران، ۴۰ میلیارد دلار و حجم واردات کالا و خدمات ۵۴ میلیارد دلار  بوده است. ارقامی که تراز منفی تجاری را برای ایران رقم زد.

دلیل این تراز منفی هم از نگاه محمد رضوانی فر رئیس کل گمرک ایران ناشی از کاهش ارزش بهای فرآورده های پتروشیمی در بازار جهانی بود. امروز  سه شنبه 24 بهمن 1402، در نشست هیات نمایندگان اتاق تهران، رئیس کل گمرک ایران اعلام کرد که در 10 ماهه 1402، حجم صادرات فرآورده‌های پتروشیمی اگرچه رشد کرده بود؛ اما ارزش آنها به دلیل کاهش قیمت‌های جهانی افت کرد.

البته طبق داده‌های گمرک اگرچه تراز تجاری بدون نفت 14 میلیارد دلار است؛ اما با صادرات 30 میلیارد دلاری نفت تراز تجاری کشور 17 میلیارد دلار مثبت است. رضوانی‌فر  اعلام کرد در مدت مورد بررسی 33 میلیارد دلار برق و 200 میلیارد دلار ایران صادرات چمدانی داشته است.

او تاکید کرد آنچه تراز تجاری بدون نفت را منفی کرده است، سیاست‌های تجاری، سیاست‌های ارزی، قیمت جهانی، توان تولید، تحریم و در نهایت بیش اظهاری و کم اظهاری‌هاست. رضوانی‌فر در این نشست از فعالان اقتصادی خواست برای شفاف شدن جزئیات تراز در مورد موضوع بیش بود و کم بود به گمرک بیش از پیش کمک کنند. چون در حال حاضر بسیاری از تشکل‌های پاسخی به استعلامات ما در مورد ارزش کالا نمی‌دهند یا اطلاعات ضد و نقیض برای گمرک ارسال می‌کنند.

موضوعی که نسبت به آن محمود نجفی عرب رئیس اتاق تهران واکنش نشان داد. او ارتباط مستقیم گمرک با تشکل‌های مختلف را نقد کرد و گفت: بهتر است که گمرک برای دریافت استعلامات خود از طریق اتاق‌ بازرگانی اقدام کند. او تاکید کرد: ما می‌توانیم در اتاق تمام داده‌های را دریافت و نتایج نهایی را برای گمرک ارسال می‌کنیم.

طبق داده‌های اعلامی گمرک در 10 ماهه امسال، در مسیر صادرات  600 هزار سند و در مسیر واردات 91 هزار سند تسلیم گمرک شده است.

رضوانی فر با اشاره به اینکه به دلیل تحریم امکان کنترل مبادلات به صورت بر خط وجود ندارد. برهمین اساس گمرک به تازگی با گمرکات کشورهایی که دارای موافقت نامه گمرکی هست مکاتباتی شروع کرده است. مکاتبات در راستای شفافیت مبادلات برحسب شماره کوتاژ صادراتی و قیمت کالا انجام می‌شود. رئیس کل گمرک ایران تاکید کرد که در حال حاضر این مکاتبات با گمرکات چین ، روسیه و امارات شروع شده است.

قاچاق از رویه های مختلف

در این نشست رضوانی فر  اعلام کرد که محدودیت در ورود گروه کالایی 4 و 27 که شامل انواع کالاهای مصرفی هستند، منجر به کاهش تنوع اقلام وارداتی شده است. به گفته او در جریان واردات کدهای فعال گمرکی 100 هزار کد هستند و در مقابل  440 هزار کد مربوط به گروه های کالایی 4 و 27 است که ورود آنها طبق مصوبات مختلف ممنوع است.

البته به گفته رئیس اتاق تهران این گروه کالاها به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند. موضوعی که رضوانی فر هم تایید کرد و گفت: بله این کالاهای از رویه‌های دیگر از جمله ته لنجی ، کوله بری و ... وارد بازار مصرف می‌شوند.

حمله‌های سایبری به سامانه گمرک

در نشست امروز یکی از اعضای هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران درباره دلایل قطع بودن سامانه گمرکی در برخی از اوقات و ایجاد اختلال در فعالیت‌ها بویژه پیش از تعطیلات گفت:  شبی نیست که حمله سایبری نداشته باشیم و از مبادی قابل حدس‌زدن شبانه‌روز به سامانه حمله سایبری می‌شود.

او افزود: به‌هرحال جنگ است و یک چک می‌زنیم و یک چک می‌خوریم و بخشی از مشکلات و قطعی‌هایی که در سامانه داریم، به این خاطر است.

کاهش حجم ایستایی کالا در گمرک

رضوانی فر در واکنش به نقد رسوب کالا در گمرکات گفت: با شاخص‌های مختلف حجم ایستایی کالا در گمرک کاهش یافته و به‌صورت چشمی قابل مشاهده است، هم اکنون کمتر از یک میلیون تن کالا در بنادر داریم.

رئیس‌کل گمرک ایران همچنین درباره زمان دریافت استعلامات گمرکی ابراز کرد: زمان دریافت پاسخ از دستگاه های مختلف از جمله   استاندارد، حفظ نباتات، دامپزشکی نسبت به سال گذشته به  زیر 10 روز رسیده است. اکنون دستگاه‌ها مکلف هستند ، زیر 7 روز پاسخ دهند؛ البته متوسط جهانی زیر 3 روز باشد که امکان پذیر است. همین الان سازمان حفظ نباتات در برخی موارد در کمتر از یک روز به استعلام ما پاسخ می‌دهد.

دسترسی فعالان اقتصادی به داده های گمرک

در این نشست کاوه زرگران، رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق بازرگانی تهران درخواست تکراری فعالان اقتصادی در مورد دسترسی آنها به داده‌های گمرک را مطرح کرد. او گفت: ما میخواهیم به مبادی و مقاصد صادراتی، جزئیات خصوصی و دولتی بودن شرکتهای صادرکننده و واردکننده دسترسی داشته باشیم.  

در مقابل هم رضوانی‌فر اعلام کرد که گمرک برای اولین بار داده‌های هر صادرکننده و واردکننده را که در شش ماه اخیر فعالیت کرده‌اند را برای خود آنها ارسال می‌کند و اگر  هر فعال اقتصادی چنین داده‌هایی را دریافت نکرده است؛ اعلام کند گمرک آن اطلاعات را برای آنها ارسال کند.

او ادامه داد: ما می‌توانیم هر تشکلی که اطلاعات جزئیات مربوط به صادرات و واردات کدهای تعرفه‌ای خود را می‌خواهد هم ارسال کنیم. اما نمی‌توانیم همه داده ها برای همه ارسال کنیم چون در شرایط تحریمی این موضوع ریسک کار را بالا می برد.

ما اکنون کتابی در مورد سیر تجارت ایران با کشورهای جهان در 60 سال اخیر را به صورت ریز تهیه کردیم که آن را می توانیم در اختیار اتاق قرار دهیم.

 خواب مسیر سبز؟

در این نشست محمود نجفی منش یکی از اعضا هیات نمایندگان اتاق تهران خواهان فعالان شدن مسیر سبز شد تا کالا با بلافاصله پس از ورود به گمرک به مقصد واحدهای تولیدی ارسال شود. در پاسخ به این درخواست فعالان اقتصادی، رضوانی فر اعلام کرد که بدنه گمرک در حوزه حسابرسی پس از ترخیص بیش از 10 تا 15 نفر نیرو ندارد و به رغم تمایل ما برای اینکه مسیر سبز را فعال کنیم. درحال حاضر  این امکان وجود ندارد. البته گمرک به دنبال اجرای برنامه گمرکات اختصاصی و خصوصی است که این کار را با فولاد مبارکه قصد دارد شروع کند و سپس آن را به سایر واحدها تعمیم دهد.

99 درصد مبادلات در قالب حواله است

یکی از نقدهای فعالان اقتصادی عدم پیوستن ایران به اف ای تی اف و قفل اعتبار اسنادی یا ال سی بود که باعث می شود داده‌ها موجود دقیق و شفاف نباشد. موضوعی که رضوانی فر نیز تایید کرد و گفت گمرک امروز به نقل و انتقالات دسترسی ندارد چون 99 درصد مبادلات در قالب حواله است. به همین دلیل امکان صحت سنجی و راستی آزمایی مبادلات وجود ندارد.
ورود 14 هزار بخشنامه به گمرک

در مورد نقد بخشنامه های مختلف هم رضوانی فر اعلام کرد که یک مقاطعی ما با 14 هزار بخشنامه در گمرک مواجه می شدیم. ما مدتی است درحال پالایش این بخشنامه ها هستیم. او در نقد معطلی در سامانه گمرک به دلیل تعلل ارائه داده مورد نظر گمرک از سوی تامین اجتماعی هم گفت: در گمرک سعی می شود که موضوع دریافت مفاصا حساب از بیمه را از دستور کار در سامانه خارج شود هرچند اصلا در لیست موارد درخواستی برگ مفاصا حساب نیست.