يکشنبه ۰۹ ارديبهشت ۱۴۰۳ - April 28 2024
استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: آنها که می‌گویند اگر یک
ارزن روی زمین افتاده باشد، چقدر عقوبت قیامتی دارد، در روز روشن می‌توانند
۱۵۰ میلیارد دلار را تحت عنوان طرح‌های عمرانی بی ضابطه‌ی تعریف شده، پودر
کنند و خدا می‌داند این مبالغ را بین چه کسانی توزیع کرده‌اند که کشور
بحران فقر، سرمایه گذاری و بحران انبوه نابرابری‌های ناهنجار دارد. اینها
ماجرا‌های بسیاری دارد و باید حواسمان باشد که تا زمانی که استراتژی با
کیفیت برای توسعه صنعتی تعریف نکرده باشید، آمایش سرزمین نیز می‌تواند اسم
رمز فرصت طلبی و رانتجویی و ضربه زدن به منافع ملی شود.
به
گزارش جماران، فرشاد مومنی معتقد است بر اساس گزارش‌های مرکز پژوهش‌های
مجلس، ایران در دوره سی ساله گذشته، چیزی بالغ بر ۱۵۰ میلیارد دلار اضافه
هزینه فقط بابت طرح‌های عمرانی بی ضابطه‌ی تعریف شده؛ پرداخت کرده است!
خدایا؛ آنها که می‌گوید اگر یک ارزن روزی زمین افتاده باشد، چقدر عقوبت
قیامتی دارد، می‌توانند در روز روشن ۱۵۰ میلیارد دلار را تحت این عنوان
پودر کنند؟!
و خدا می‌داند این مبالغ را بین چه کسانی توزیع کرده‌اند و کشور بحران فقر، سرمایه گذاری و بحران انبوه نابرابری‌های ناهنجار دارد!
دکتر فرشاد مومنی - استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، که در نشست «بررسی گسست میان برنامه آمایش سرزمین و برنامه توسعه صنعتی در ایران» سخن می‌گفت، ضعف‌های ایران در برنامه‌ریزی توسعه را به دلیل غربت اندیشه توسعه در کشور دانست که انبوهی از بحران‌ها و گرفتاری‌ها را ایجاد کرده و تصریح کرد: در چارچوب مناسبات رانتی، به نام توسعه، آدرس‌های دیگری داده می‌شود و آنها بیشتر در اولویت قرار می‌گیرند تا الزامات اصلی توسعه. وقتی همه بحران‌ها را ریشه‌یابی می‌کنیم، به همان نتیجه‌ای می‌رسید که در همه دنیا رسیده اند؛ اینکه اساس تفاوت یابی کشور‌های دنیا، به تفاوت در بنیه تولید فناورانه آنها برمی‌گردد و اگر ما محور و مدار توسعه را ارتقا بنیه تولید فناورانه نگیریم، همه چیز به هم می‌ریزد.
این استاد دانشگاه افزود: از پیشاتاریخ، تا ربع پایانی قرن هجدهم، در یک دوره چندهزارساله، بنیه تولید بشر سه برابر شد. اما در ۲۰۰ ساله میان ربع پایانی قرن ۱۸ تا ربع پایانی قرن ۲۰، بنیه تولید بشر ۱۷۲۰ برابر شده است. یعنی تقریبا در یک دوره ۲۰۰ ساله، توان تولیدی بشر نزدیک به ۶۰۰ برابر یک دوره چندین هزار ساله بوده است. کلید اصلی برای نجات این است که همه چیز را بر محور و معیار تولید فناورانه نگاه کنیم و بعد سراغ لوازمی برویم که تولید فناورانه را ریشه‌دار می‌کند. می‌گویند آدرس صحیح توسعه اینجا است.
وی افزود:، اما در سرزمین گرامی ما، دائما به اعتبار ملاحظات رانتی موجود، آدرس‌های اغواگری مطرح می‌شود که اذهان را از سمت ارتقای بنیه تولید فناورانه و لوازم آن، به چیز‌های دیگری معطوف می‌کند. نتیجه این شده که ما به جای جدی گرفتن توسعه بر محور ارتقای بنیه تولید فناورانه، کار‌های شگفت‌انگیز و غیرمتعارفی انجام می‌دهیم که آنها را فقط در یک کادر مناسبات رانتی می‌توان درک کرد. آنقدر آدرس‌های عوضی می‌دهند و آنچنان واقعیات را عوض می‌کنند و ذهن سیاستگذاران بر فرض صادق، را هم پریشان می‌کنند تا بعد از یک مدت چشم باز می‌کنی، می‌بینی چه خبر شده!
این اقتصاددان ضمن تشریح دیدگاه‌های «فردریک لیست»، مبنی بر اینکه اگر اعتلای فرهنگی و یا توان جنگی می‌خواهید، تنها از طریق تولید فناورانه اتفاق می‌افتد، گفت: «رونالد اینگلهارت»، که جزء برجسته‌ترین متخصصان فرهنگ و توسعه است، در مطالعه تاریخ چندهزار ساله می‌گوید که جلوه‌های متعالی فرهنگ و اخلاق در جوامع انسانی در بالاترین سطح؛ بدون استثناء، پس از حصول سطوحی از امنیت اقتصادی پدیدار می‌شود. اگر در مملکت ما گوشی برای شنیدن و چشمی برای دیدن داشته باشد باید توجه کنند که او می‌گوید: اگر دغدغه فرهنگ دارید، با تقویت رانتی و دوپینگی موسسه‌های موعظه‌ای نمی‌توان آن را محقق کرد، باید امنیت اقتصادی ایجاد کنید، آن هم از این طریق که فناوری را در مسیر ارتقای بنیه تولیدی به کار بگیرید.
دکتر مومنی ادامه داد: عزیزان سیاستگذارانی می‌کنند، ما حمل بر صحت می‌کنیم و می‌گوییم دلشان برای کشور می‌سوزد و از این قبیل، اما مثلا وقتی می‌خواهند ازدواج را تشویق کنند مرتب رقم وام را بالا می‌برند!
شما خودتان اسم آن را «وام» گذاشته اید، یعنی آن کسی که می‌گیرد، باید برگرداند! همه هم و غمشان را روی این گذاشته اند، اما راجع به اشتغال مولد فناورانه، غفلت وحشتناک می‌کنند!
چندین بار در نهایت مهر و شفقت به این عزیزان گفته ام آن زمان که مردم می‌توانستند امورات خود را با تکیه بر شغل‌های سالم و شرافتمندانه اداره کنند، اصلا نیاز به رهنمود و توصیه و این وام‌ها نداشتند!
ببینید سن ازدواج در سال‌های جنگ چقدر بوده و بعدا به کجا رسیده است! شما، چون به تولید فناورانه پشت کرده اید و راه را برای فرصت طلبی‌های رانتی و ربوی و پرفساد بازکرده اید، معیشت را بر مردم تنگ کردید! شما باید آن را حل و فصل کنید.
رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد، همچنین یادآور شد: در آمریکا، زمانی رای به لغو برده داری دادند که هنوز سود‌ها و مزایای برده داری، خیلی بیشتر از لغو آن بود؛ اما، چون در پس انقلاب صنعتی به سطوح قابل اعتنایی از امنیت اقتصادی رسیده بودند و در پی آن اعتلای فرهنگی پیدا کرده بودند، رای دادند برده داری به عنوان رفتار مذموم ضد انسانی کنار گذاشته شود، ولو اینکه نفع اقتصادی سرشار نیز داشت.
به گزارش جماران، فرشاد مومنی با تاکید بر اینکه هیچ راه نجاتی برای ما جزء محور قراردادن ارتقای بنیه تولید فنارانه وجوندارد، اظهار داشت: حیاتی‌ترین مساله توسعه در ساده‌ترین عبارت این است که ما باید بتوانیم منافع فردی را با منافع جمعی، هم راستا کنیم و این کار با تولید فناورانه به دست می‌آید. صنعت و کشاورزی، هر دو مولد و مکمل هم هستند و هر دو اینها، رقیب اغواگر و قدرتمندی به نام «رانتجویان» دارند.
وی با انتقاد از دیدگاه‌هایی که «رشد اقتصادی» را شاقولی برای توسعه مطرح و بعد آن را تبدیل به بُت می‌کنند، اضافه کرد: آنها با این الگوی توسعه تقلیدی و ترجمه‌ای به نام رشد محوری، صرف نظر از کیفیت و منابع رشد، خود رشد را تقدیس کردند؛ بنابراین جهان را به اسارت مسابقه جنون آمیز رشد گرفتار کردند. در این مسابقه که برای کشور‌های در حال توسعه، نسخه پیچی شده بود؛ می‌گفتند به هر قیمتی رشد حاصل کنید. مسابقه جنون آمیز بر محور فقرفروشی و محیط زیست فروشی! یعنی برای کسب رشد، مزیت رقابتی شان را بر پرداخت دستمزد کمتر و تحمیل فقر فراگیر به نیروی کار تعریف کردند و هزینه‌های رشد مخرب رانتی و خام فروشانه بر محیط زیست را در حساب‌های ملی شان حذف کردند.
دراین نشست؛ دکتر فرشاد مومنی تصریح کرد: اگر گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس درباره اوضاع و احوال فقر و اوضاع محیط زیست ایران را نگاه کنید، آه از نهادتان بلند می‌شود! که چگونه می‌شود این همه دانشکده‌های علوم انسانی و اجتماعی داریم که همه شان به گونه‌ای راجع به توسعه حرف می‌زنند، اما زورشان به مناسبات رانتی که همچنان مسابقه جنون آمیز فقر فروشی و محیط زیست فروشی در ایران را استمرار می‌بخشد، نمی‌رسد و آن را نادیده گرفته اند!
این اقتصاددان با بیان اینکه تا می‌گوییم صنعت؛ می‌گویند بانکداری، بیمه، توریسم هم صنعت است؛ در این باره توضیح داد: ماجرا این است که فرهنگستان زبان و ادبیات، کمترین اعتنا را به تولید و بیشترین اعتنا را به حواشی دارد؛ با وجود همه زحمات ارزشمندی هم که کشیده اند، در زبان فارسی به industry و Manufacturing صنعت می‌گوییم. این ابزاری برای گیج کردن دیگران شده و وقتی می‌گوییم صنعت را دریابید، بانک‌های خصوصی را به جان مردم و اقتصاد می‌اندازند و می‌گویند صنعت بانکداری را فعال کرده ایم!
رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد، با اشاره به تعریف ابن خلدون از صنعت و پرداختن به اینکه صنعت خردمندی، به معنای قدرت تشخیص خوب از بد، ایجاد می‌کند، اظهار کرد:، چون اصل توسعه و اصل تولید فناورانه به اعتبار مناسبات رانتی در حاشیه قرار گرفته، ما حتی در برقرار کردن رابطه مفهومی با یکدیگر نیز غفلت می‌کنیم. اگر در ایران؛ زمانی زورِ مولد‌ها و دانایان از زور رانتی‌ها و غیرمولد‌ها و رباخوار‌ها بیشتر شود، خواهید دید فرهنگ چه زایشی پیدا می‌کند و چه مفاهیم عمق یافته تری در زبان فارسی جاری خواهد شد. اینکه از همه اصحاب خرد و دانایی در همه عرصه‌های تخصصی علوم انسانی و اجتماعی استمداد می‌کنم که به داد ایران برسند و راه را بر آدرس‌های عوضی رانتی و فرصت طلبانه و مفت خورپرورانه سد کنند، به این دلیل است که همه باید به کمک بیایند.
مومنی با بیان اینکه ما، چون پشت به تولید فناورانه و توسعه بودیم و آنچه که با عنوان توسعه دنبال کردیم هم عمدتا تقلیدی و ترجمه‌ای بوده است، با انبوهی از ناموزونی‌ها و از ریخت افتادگی‌ها و وابستگی‌های ذلت آور به دنیای خارج روبرو شدیم، خاطرنشان کرد: شاید این دریچه‌ای باشد که از آن وارد شویم و بگوییم شما که در مقام شعار می‌گویید به عدالت اجتماعی خیلی اهمیت می‌دهید، در شرایطی که تولید را تبدیل به محملی برای کسب رانت کرده اید، نتیجه این شده که آب بَر‌ترین و آلوده سازترین رشته فعالیت‌های رانتی را آن هم به نام صنعت؛ در کم آب‌ترین و خشک‌ترین مناطق این کشور مستقر کرده اید! ببینید چه بر سر کشور آورده اید.
وی با تاکید بر اینکه وقتی به توسعه پشت می‌کنید اجتناب ناپذیر است که به عدالت هم پشت کنید، اضافه کرد: «پیتر دراکر» در تحلیل جامعه پساسرمایه داری، می‌گوید اگر شما به تولید فناورانه پشت کنید، همه چیی مبتنی بر فریب، زور و پول خواهد شد. اگر این مساله را شرح و بسط دهیم شاید به بعضی‌ها بر برخورد؛ اما این واقعیت است. وقتی به تولید فناورانه پشت می‌کنید، نابرابری‌های غیرموجه در یک ابعاد نامتعارفی جلوه گر می‌شود و مساله آمایش، تنها یک حلقه از این نابسامانی‌ها را زیر ذره بین قرار داده است؛ بنابراین به حکومتگران گرامی می‌گوییم، وقتی به تولید فناورانه پشت می‌کنید در کنار انبوه بحران‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، بحران آمایش هم پیدا کرده اید.
مومنی توضیح داد: بر اساس گزارش‌های رسمی: اگر کل پهنه سرزمینی ایران را به دو نیمه مساوی شرقی و غربی تقسیم کنیم، بالغ بر چهار پنجم جمعیت و فعالیت در نیمه غربی مستقرشده و اکنون به اعتبار بحران آمایش، بحران امنیت ملی هم داریم. وقتی بساط اینگونه شده و رانت، ربا، فساد و مفت خوارگی برای اقلیتی محور برخورداری شده و فقر، فلاکت و آوارگی برای اکثریتی پدیدار شده، می‌بینید که ما، هم بحران محیط زیست آن هم به شکل بسیار حاد پیدا کرده‌ایم و هم بحران فقر و نابرابری به شکل بسیار حاد پیدا کرده‌ایم و نابرابری‌های آمایشی یکی از اینها است.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی، توضیح داد: این خطر جدی هم وجود دارد که آمایش هم تبدیل به دکان جدیدی شود. دوستان مرکز پژوهش‌ها به اشکال مختلف، این مساله را در گزارش‌ها نشان داده اند که به اسم برطرف کردن بحران آمایش، آن هم در غیاب یک برنامه با کیفیت؛ در همه عناصر ساختار قدرت، یعنی چه در قوای مجریه و مقننه، امکان ایجاد مسابقه مخربی در استفاده از ابزار آمایش وجود دارد که می‌تواند به افزایش ناهنجاری‌ها منتهی شود! مثلا کسانی پیدا می‌شوند که بگویند ما باید پروژه‌های عمرانی جدید در مناطقمان راه بیندازیم و فراموش کنند که قبل از شما نیز در چارچوب مناسبات رانتی، پیشگامانی در این زمینه وجود داشتند که باعث شده اکنون یکی از حادترین بحران‌های نظام ملی، بحران طرح‌های عمرانی نیمه تمام باشد!
وی یادآور شد: اگر صداقت، شفافیت، علم محوری و تولید محوری در فرایند‌های تخصیص منابع و اعتبار ما حاکم شود، می‌توان به گزارش‌های مرکز پژوهش‌ها استناد کرد که می‌گوید ایران در دوره سی ساله گذشته، چیزی بالغ بر ۱۵۰ میلیارد دلار اضافه هزینه، فقط بابت طرح‌های عمرانی بی ضابطه‌ی تعریف شده، پرداخت کرده است! خدایا؛ آنها که می‌گوید اگر یک ارزن روزی زمین افتاده باشد، چقدر عقوبت قیامتی دارد، می‌توانند در روز روشن ۱۵۰ میلیارد دلار را تحت این عنوان پودر کنند!
و خدا می‌داند که این مبالغ را بین چه کسانی توزیع کرده‌اند و کشور بحران فقر، سرمایه گذاری و بحران انبوه نابرابری‌های ناهنجار دارد.
اینها ماجرا‌های بسیاری دارد و باید حواسمان باشد که تا زمانی که استراتژی با کیفیت برای توسعه صنعتی تعریف نکرده باشید، آمایش نیز می‌تواند اسم رمز فرصت طلبی و رانتجویی و ضربه زدن به منافع ملی شود.
این استاد دانشگاه گفت: بعضی وقت‌ها متاثر می‌شویم که دستگاه‌های که کلی کارشناسان با کیفیت خوبی هم دارند، با دورزدن آنها! اسنادی منتشر می‌کنند و واقعا حرف‌هایی می‌زنند که دل آدم را بسیار می‌سوزاند. مثلا می‌گویند ما سند آمایش طراحی کردیم!
می‌گوییم مگر می‌شود کشور، سند استراتژی توسعه صنعتی نداشته باشد، اما برنامه آمایش داشته باشد؟! یا مدتی می‌گفتند ما برای تمام استانهایمان سند آمایش منطقه‌ای تهیه کردیم!
در مرکز پژوهش‌ها به آنها گفته شد که وقتی هنوز سند آمایش ملی نداری، چطور سند آمایش منطقه‌ای تهیه کردی؟! کتمان نمی‌کنم در این تلاش ها، دلسوزی‌ها و علاقه مندی‌های منطقه‌ای وجود داشته، اما متاسفانه چیز‌های دیگر هم هست.
اگر قرار باشد ضابطه را رعایت کنیم، باید از خود بپرسیم چرا به نام طرح عمرانی این همه سد ساخته شده؟ اما تعداد وقوع سیل در هر ۱۰ سال، از اولین برنامه عمرانی قبل از انقلاب تاکنون حدود ۱۰ برابر شده است؟ ما باید اینها را پاسخ دهیم!
دکتر مومنی با بیان اینکه اینها به معنای این نیست که ایران به هیچ وجه سد نیاز ندارد، بلکه به این معنا است که خیلی جا‌ها ساختن سد، محملی برای کسب رانت بوده است، گفت: متاسفانه تعداد این موارد، از حدود متعارف فراتر است. هم آسیب پذیری ما را در برابر سیل افزایش دادند و هم انبوهی از به هم ریختگی‌ها در خصوص به سیستم سنتی حق آبه ایجاد شده و چیزی هم جایگزین آن نشده است؛ و مهلکترین ضربه‌ها را به توسعه کشاروزی ما وارد کردند. هر کدام از اینها را زیر ذره بین می‌گذاریم، جای نگرانی جدی وجود دارد.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی، اضافه کرد: دولت محترم، در نخستین گزارش رسمی‌انتشار یافته اش درخصوص فقر و نابرابری در ایران، به صراحت گفته که ایران جزء ۱۰ کشور بلاخیز دنیا است. یعنی باید به محیط زیستش بسیار فراتر از جا‌های دیگر اهمیت دهد. اما خدا می‌داند در این برنامه هفتم چه بلایی برای محیط زیست پیش بینی کرده اند! هزینه فرصت سهل انگاری در زمینه محیط زیست و آمایش سرزمین برای ایران به طرز نگران کننده‌ای بالاتر از دیگر جا‌های دنیا است.
رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد با بیان اینکه شما به تولید فناورانه پشت کرده اید، شکنندگی‌ها را در همه عرصه‌های حیات جمعی، افزایش داده اید و به جای آن؛ فقر فروشی و محیط زیست فروشی را در ایران باب کرده اید، تاکید کرد: اینها باید بازنگری بنیادی شود؛ تاسف بار است که زورمان نرسید یک برنامه بی کیفیت در آستانه نهایی شدن را با یک برنامه با کیفیت جایگزین کنیم! خیلی تلاش کردیم، اما زورمان نرسید! از این سند، جزء موارد بسیار استثنایی، آبی برای کشور گرم نخواهد شد، اما احتمال افزایش تعداد بحران‌ها و شدت یابی عمق بحران‌ها بسیار زیاد است!
مومنی گفت: بعضی وقت‌ها فرض می‌کنم که عزیزان متوجه خطیر بودن شرایط کشور می‌شوند و در شعار‌هایی که می‌دهند صادق هستند و می‌گویم با این زبان با آنها صحبت کنیم که اگر به عدالت اجتماعی باور دارید، نباید بخش اعظم تخصیص منابع، تشدید کننده نابرابر‌های ناموجه باشد.
ادای مبارزه با استکبار جهانی درمی آورند، اما گزارش‌های رسمی می‌گوید در ربع قرن گذشته ارزبری هر واحد جی. دی. پی (GDP) ما در برخی دوره‌ها ۵ برابر شده و در برخی دوره‌ها حتی از این هم بالاتر رفته است! این یعنی عمق بخشی به وابستگی‌های ذلت آور به دنیای خارج! شما ساخت نهادی تعریف کردید که در آن اگر تولید کنندگانی شرافتمندانه، سرمایه گذاری کنند تا عمق بنیه تولید صنعتی ما را بالاببرند، ورشکسته می‌شوند و آنها که ادایش را در می‌آورند و تبدیل به موناژکار‌های با ضریب بالای وابستگی و واردات به نام تولید داخلی شده اند و بازار ما را به تسخیر خارجی‌ها درمی‌آورند، پول پارو می‌کنند این جور در نمی‌آید.
وی تاکید کرد: اگر هنوز هم در دولت و مجلس گرامی کسانی هستند که آمادگی پذیرش خطا‌ها و غفلت‌ها را در سند برنامه هفتم دارند؛ به آنها می‌گویم که به نام صنعت، رانتی معدنی‌ها را تا این اندازه چاق کردید، آنقدر مناسبات را فاسد کردید که وقتی اسناد مالی یکی از این رانتی معدنی‌ها افشا و معلوم می‌شود به ۱۰۰ سایت و چند ۱۰ روزنامه پول‌های بی ضابطه می‌دهد! یعنی شما به موازات وابستگی ذلت آور به دنیای خارج، فساد را گسترش دادید و بحران محیط زیست را تشدید کرده اید.
با همه افتضاحی که از دریچه منطق توسعه، ساختار کنونی بخش صنعت ایران دارد، تقریبا سه - چهارم ارزش افزوده بخش صنعت ایران را رانتی معدنی‌ها به خود اختصاص داده اند. آنها این را به صورت دوپینگی، توخالی و ضدتوسعه باد کرده اند و توانسته اند نابودی صنایع پوشاک، چرم، کفش را که ما در دنیا جایگاه زیادی داشتیم، پنهان کنند! در حالی که در همه جای دنیا، تولید فناورانه و کارخانه ای، لوکوموتیو نظام ملی است.
