تله قاچاقچیان برای زغفران ایرانی

بنابر آمارهای اعلامی در سال 95 حدود 200 تن زعفران صادر شده که ارز آوری این محصول 286 میلیون دلار بوده. در سال 1398تولید زعفران به حدود 283 تن رسید، اما ارزآوری آن تغییر نکرده و در سال 1399 این عدد به 325 تن رسیده اما ارزآوری به 190میلیون دلار کاهش یافته است. به گفته فعالان این حوزه، تولید این محصول در سال‌های اخیر به بالای 430 تن رسیده که تقریباً 200 تن اضافه تولید در ایران بوده و همین امر، سبب کم شدن قیمت زعفران شد، برخلاف انتظار فعالان اقتصادی بود. برای همین دولت وارد خرید زعفران شد.

این در حالی است که از نظر قاعده تجارت نباید برای چنین کالای ارزشمند و ارز آوری بیش از تقاضا تولید شود. همچنین به گفته فعالان این حوزه، بیش از ۹۴ درصد زعفران کشور به‌صورت خام صادر و تنها حدود 6 درصد با برند شرکت‌های ایرانی به فروش می‌رسد.

در ادامه سلسله نشست‌های آسیب‌شناسی صادرات محصولات کشاورزی که به همت مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران برگزار می‌شود، وضعیت تولید و صادرات زعفران در ایران بررسی شد. 

در ابتدای این نشست کشاورز، معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، از تلاش هشت ساله اتاق ایران و مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران درباره آسیب‌شناسی محصول و فرآورده‌های زعفران گفت و اینکه در این مسیر داده‌های به دست آمده را با فعالان و کارشناسان و سیاست‌گذاران این حوزه طرح و بررسی می‌کنند. او هدف از این کار را رسیدن به راهکاری مناسب عنوان کرد که برای سیاست‌گذاری در این حوره ارزشمند خواهد بود.

به‌گفته کشاورز در سال 1400 بیش از 95 درصد مساحت مزارع در خراسان رضوی و جنوبی متعلق به کشت زعفران تعلق داشت که دلیل این اقبال، بالا رفتن نرخ ارز و کمبود آب بوده است. طوری که فراوانی این محصول در سال‌های اخیر به بالای 430 تن رسیده است. تقریباً 200 تن اضافه تولید در ایران بوده و این باعث کم شدن قیمت زعفران شد که برخلاف انتظار فعالان اقتصادی بود؛ برای همین دولت وارد خرید زعفران شد. از نظر قاعده تجارت نباید برای چنین کالای ارزشمند و ارز آوری بیش از تقاضا تولید شود.

به گفته کشاورز میزان صادرات ما حدود 55 درصد تولید است و 45 درصد به مصرف داخلی می‌رسد. از طرفی علی رغم افزایش میزان تولید، کاهش ارزآوری داشتیم.

به این صورت که در سال 95 حدود 200 تن زعفران صادر کردیم و 286 میلیون دلار ارزاوری داشت و در سال 1398 تولید زعفران به حدود 283 تن رسیده و ارزآوری آن تغییر نکرده و در سال 1399 این عدد به 325 تن رسیده و 190 میلیون دلار ارز دریافت کرده‌ایم.

   بازارهای صادراتی که از دست رفت!

در ادامه حامد رفیعی استاد بازاریابی دانشگاه تهران گزارشی از آسیب‌شناسی صادرات زعفران ارایه کرد؛ در این گزارش وضعیت و روند تولید، مقدار صادرات، ارزش صادرات و سهم ارزشی و سهم مقداری صادرات در بازه زمانی 20 سال یعنی از 1380 تا 1400 بررشی شده است. مهم‌ترین بازار صادراتی ایران «امارات، اسپانیا و قطر» بوده و بخشی از صادرات ایران به مقصد «ایتالیا، افغانستان، هند، آلمان، فرانسه، عمان، چین، ویتنام و هنگ کنگ» بوده است. ایران در این سال‌ها به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات سیاسی بخشی از بازار خود را از دست داده است و یکی از این بازارها عربستان بوده که طبق گزارش ارایه شده تقاضای بازار عربستان معادل 15 درصد صادرات زعفران ایران است که کشور از این ظرفیت بی‌بهره است.

در ادامه مهم‌ترین چالش‌های حوزه زعفران بررسی شده که یکی از این چالش‌ها تناقض آماری است؛ تناقض آماری باعث می‌شود که سیاست‌گذار نتواند به دقت و درستی وضعیت این حوزه را رصد کرده و برای رفع مشکلات برنامه‌ریزی کند. مثلا طبق آمار و اطلاعات گمرک، کشور در سال 1401 به 59 کشور صادرات زعفران داشته در حالی که در شورای ملی زعفران 67 کشور عنوان‌شده است. در سال 1400 نیز طبق اطلاعات گمرک به 69 کشور صادرات داشتیم که شورای ملی زعفران این عدد را 47 کشور عنوان کرده است. عدم حضور در بانک‌های اطلاعاتی بزرگ دنیا و تضاد برندسازی یکی دیگر از چالش‌های این حوزه است. نگاه دستوری به تولید و صادرات در کشور، تعهد ارزی صادرکنندگان، تغییر استانداردهای بازارهای هدف (کد رجیستری در چین و...)، افزایش میزان قاچاق زعفران به افغانستان و کشورهای عربی (قاچاق ارزان و صادرات گران)، چالش نرخ پایه گمرکی، عدم ثبت برند ملی زعفران ایران و عدم توجه جدی به زنجیره ارزش زعفران از مهم‌ترین چالش‌های این حوزه است.

در ادامه غلامرضا میری رییس اتحادیه صادرکنندگان زعفران از مشکلات حوزه زعفران گفت: میزان قاچاق زعفران به برخی از کشورها از جمله «افغانستان و کشورهای عربی» افزایش یافته؛ زیرا کشورهایی مانند افغانستان بابت صادرات زعفران به «هندوستان» تعرفه‌ای پرداخت نمی‌کنند. از طرفی صادرات این محصول با تعرفه‌های بالا برای تجار ایرانی که بابت برگشت ارز به کشور نیز دچار مشکلاتی هستند به‌صرفه نیست؛ زیرا تاجر ما باید بابت برگشت ارز به کشور هزینه‌ای بین یک تا ۲ درصد بپردازد و پس از ورود نیز ارز را توسط بانک مرکزی با هزینه ۲ تا ۵/ ۲درصد در سامانه ارز نیمایی تبدیل کند.

او با اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از ۹۵ درصد زعفران دنیا در ایران تولید می‌شود اما هنوز کسی ما را به عنوان تولیدکننده نمی‌شناسد، تصریح کرد: بیش از ۹۴ درصد زعفران کشور به‌صورت خام صادر و تنها حدود 6 درصد با برند شرکت‌های ایرانی به فروش می‌رسد. باید بتوانیم در بازار جهانی زعفران سهم خود را از زعفران بسته‌بندی با نشان ملی زعفرانی افزایش دهیم.

او پیشنهاد داد: برای صادرات زعفران بهتر است دولت راهکاری بیندیشد تا ارز برگشتی به کشور به شکل در مبادله با واردکنندگان کالا یا بازار آزاد تبدیل شود. برای اینکه وجود سیستم ارزی کشور ما باعث شده تا قاچاق زعفران به وفور صورت گیرد؛ به‌طوری‌که بخشی از زعفران به شکل قاچاق وارد افغانستان شده و به دلیل نداشتن تعرفه با هندوستان یا چین این محصول با قیمت مناسب وارد این کشورها می‌شود. در ادامه علی شریعتی‌مقدم گفت: برای صادرات زعفران آنچه مهم است اینکه باید اهلیت صادرکننده توجه شود و برندینگ این طلای سرخ و هر دو در این میانه مورد بی‌توجهی قرارگرفته است و زعفران ایران مسیر دیگری طی کرده است؛ مسیری که در نهایت به سود قاچاقچیان و غیرمختصص‌ها تمام‌شده نه صادرکننده‌های واقعی و ممکن است بزودی زعفران ایران جای خود را به بازارهای نوظهور این حوزه واگذار کند.

بر اساس اظهارات او در حال حاضر میزان تولید زعفران بسیار بیشتر از تقاضای این محصول در بازار بوده و درنتیجه شاهد تغییر نکردن و حتی کاهش قیمت این محصول در داخل علی‌رغم تورم بالای حاکم بر اقتصاد هستیم. سطح زیر کشت زعفران به‌صورت مدیریت نشده، افزایش پیدا کرد و آسیب جدی آن متوجه کشاورزان این بخش شد.

شریعتی‌مقدم وجود محدودیت‌های صادراتی در اقتصاد ایران، بی‌توجهی به برندسازی و بازاریابی علمی در بخش زعفران، نبود مدیریت در تولید بر اساس آمایش سرزمین، نیاز بازار و درنهایت عدم تدوین استراتژی دقیق و بی‌توجهی به فناوری‌های نوین را از ضعف‌های جدی حوزه زعفران دانست و خواستار رفع این مشکلات توسط تصمیم‌گیران این حوزه شد. کشورهای رقیب ما منتظر نمی‌مانند تا ما موانع صادرات زعفران را کنار بزنیم؛ ایران نباید جایگاه خود را در بازارهای بین‌المللی از دست بدهد.

در این نشست عنوان‌شده که باید با برندسازی و حضور در بازار جهانی و مدیریت بازار صادرات زعفران به سمتی حرکت کرد که قیمت زعفران به نفع کشاورزان منصفانه تعیین شود.