طبیبان اقتصاددان می گوید: اگر دولت عرضه حل مشکل را ندارد، به قیمت‌ها دست نزند و انگشت در کار مکانیزم داوطلبانه عرضه و تقاضا نکند. شما با قیمتگذاری همه را در صف به حقارت می‌کشانید.
نشست «پیامدهای قیمتگذاری دستوری» با حضور محمد طبیبان و علی سرزعیم، اقتصاددان، در محل مجمع کارآفرینان ایران برگزار شد.
در ابتدای این نشست علی سرزعیم، رئیس مرکز مطالعات راهبردی مجمع کارآفرینان، در اظهاراتی گفت: ما باید نظام تصمیم‌گیر را ترغیب کنیم تا بالاخره سیاست جدیدی در پیش بگیرد و راهی که بارها و بارها رفتیم و به جواب نرسیدیم را رها کنیم و به سمت راهی برویم که به جواب می‌رسد.
او ادامه داد: خطر سرکوب قیمت‌ها در این روزهای تورمی افزایش یافته و از همین رو اهمیت این موضوع در این مدت دو چندان می‌شود.
کنترل قیمت بلایی عظیم در تولید است
در بخش بعدی این نشست، محمد طبیبیان، اقتصاددان گفت: سابقه قیمت گذاری دستوری به زمانی برمی‌گردد که از خرد استفاده نکردیم. در کتب قدیمی در خصوص تعیین قیمت از سوی حکومت‌ها مطالب زیادی داریم که نتیجه آنان نیز چیزی جز شکست نبوده است. برای مثال، وقتی نان کمیاب شد، نانوا در تنور انداختند. وقتی ما یاد نگرفتیم از خرد در تصمیم‌گیری جمعی استفاده کنیم، سند عقب ماندگی خود را امضا کرده‌ایم. اما خرد چیست؟
او افزود: ما به عنوان ملت در مساله خرد جمعی مشکل داریم. خرد جمعی چیزی است که ما را موظف می‌کند تا در مجموع تصمیمات خوب بگیریم. آنهم به نحوی که امورمان اداره شود. قیمتگذاری دستوری از قدیم آفت بزرگی در اقتصاد ما بوده است و از زمانی که دست دولت‌ها به درآمد نفت و تکنولوژی مدرن باز شد، اثرش بدتر شد و دولت‌ها با سرعت بیشتری تخریب خود را انجام دادند.
طبیبیان معتقد است: قیمتگذاری دستوری از قدیم آفت بزرگی در اقتصاد ایران بوده و از زمانی‌که دست دولت‌ها به واسطه دسترسی به تکنولوژی مدرن باز شده‌است، این‌‌‌‌‌کار را با وسعت و شدت بیشتری نیز انجام می‌دهند. او با ارائه مثالی سخنان خود را ادامه داد و افزود: دانشجوی دانشگاه اصفهان بودم، روزی در زمان نخست‌‌‌‌‌وزیری مهندس موسوی که پروژه گازرسانی با جدیت پیگیری می‌‌‌‌‌شد، به این فکر افتاده بودند از آبگرمکن گازی استفاده کنند. ما برای بازدید به‌کارخانه‌‌‌‌‌ای رفتیم؛ از ما پرسیدند به‌عنوان دانشجویان صنایع برنامه‌ای برای بهبود کار کارخانه دارید؟ برنامه‌هایی در باب بهینه‌سازی ارائه شد. آنها می‌گفتند اصلا سود ما از ضایعات است چون دولت قیمت ورق را تعیین کرده، با قیمت دولتی می‌گیریم و ضایعات را به قیمت واقعی در بازار آزاد میفروشیم. سپس درباره کنترل انبار گفتیم، گفتند انبار را کنترل نمی‌کنیم. تورم وجود دارد، بنابراین هرچه در انبار بماند در حکم‌درآمد است، گرچه این رویه اساسا با اقتصاد و صنعت در تضاد باشد.
او در نتیجه گیری این موضوع گفت: همین مثال ساده نشان می‌دهد کنترل قیمت چه بلایی سر تولید می‌آورد. قیمتگذاری ضایعه‌ساز است و تعیین قیمت جز از درون یک بازار آزاد معنی ندارد؛ دانش قیمت تعیین نمی‌کند، بازارهای رقابتی تعیین می‌کنند. اگر بازار قیمت تعیین کند، آنگاه اگر بنگاهی توانست کار کند، ادامه خواهد داد، اگر نشد، ورشکست شود و از بازار بیرون برود؛ ماجرا از دید تولید این‌گونه است.
قیمتگذاری باعث سو‌ءتخصیص منابع می‌شود
طبیبیان ادامه داد؛ اما از دید مصرف؛ سال‌های ۶۲، ۶۳ دانشگاه باز شده‌بود. برای خرید گوشت قیمتگذاری شد و مغازه‌‌‌‌‌ای تعطیل شد، اما او چه کرد؟ در باغ، گوسفند می‌‌‌‌‌کشت و شب به شکل زیرچراغی می‌‌‌‌‌فروخت، یعنی چه شد؟ کار خلاف شروع شد که نتیجه‌‌‌‌‌اش آن است که نظارت بر کیفیت عرضه وجود ندارد و با اضافه قیمت نیز عرضه می‌شود؛ این نتیجه قیمتگذاری برای مصرف‌کنندگان است.
او با توجه به این مثال توضیح داد: عواقب را بنگرید؛ قیمتگذاری باعث سو‌ءتخصیص منابع می‌شود؛ همچنین به‌جای رفتارمسوولانه به قاچاق می‌‌‌‌‌انجامد و الی آخر، یعنی قیمتگذاری نه‌تنها عواقب اقتصادی، بلکه عواقب سیاسی و اجتماعی هم دارد. این اقتصاددان تاکید کرد: اقتصاد یکی از شعبه‌‌‌‌‌های خرد است و آلترناتیو و جایگزینی ندارد و آثار سوء کنترل قیمت این مواردی است که ذکر شد.
این اقتصاددان اظهار کرد: کنترل قیمت بلایی عظیم در تولید است. قیمت جز قیمتی که در بازار آزاد در می‌آید، معنا ندارد. حتی اگر بزرگترین دانشمندان جهان برای شما قیمت تعیین کنند، قیمت بی‌معناست. بازار است که باید برای شما قیمت را تعیین کند. اگر در بازار رقابتی قیمت مشخص شد و بیزنس من توانست ادامه دهد، که هیچ. اگر نه باید جمع کند برود.
نتیجه قیمتگذاری چیزی جز سوخت منابع نیست
طبیبیان افزود: نتیجه قیمتگذاری چیزی جز سوخت منابع نیست. یعنی شما به جای رسیدن به کار خود باید در کوچه‌ها بگردید. قصاب به جای کار کردن باید قاچاق کند. شهرداری هم به جای نظارت بر کیفیت، به قیمت‌ها می‌پردازد. قیمتگذاری دستوری نه تنها آثار اقتصادی دارد که دارای آثار اجتماعی و سیاسی نیز است.
به گفته این اقتصاددان، اقتصاد یکی از شعب خرد است. ما می‌توانیم به سادگی از طریق همین ابزار نظری نشان دهیم چه اثراتی و چه اقداماتی خواهد افتاد. براساس علم اقتصاد، در صورتی که سلیقه عوض نشود، با افزایش قیمت تقاضا کاهش خواهد داشت و انگیزه برای تولیدکننده جهت تولید افزایش خواهد یافت.
او با تاکید بر اینکه فهم این مساله یک جادو و معجزه است،گفت: براساس نمودار عرضه و تقاضا، یک نقطه‌ای وجود دارد که تصمیم تولیدکننده و مصرف‌کننده بدون هیچ دستوری و خود به خود و در مراوده داوطلبانه بازار، هماهنگ خواهد شد.
دولت عرضه حل مشکل را ندارد، به قیمت‌ها دست نزند
محمد طبیبان معتقد است: مساله فقر و توزیع درآمد و محرومیت قشری از جامعه، بسیار جدی است و اقتصاددانان به شدت در خصوص آن صحبت می‌کنند. اما رفع آن با مکانیزم رفاهی است. اگر دولت عرضه حل مشکل را ندارد، به قیمت‌ها دست نزند و انگشت در کار مکانیزم داوطلبانه عرضه و تقاضا نکند. شما با قیمتگذاری همه را در صف به حقارت می‌کشانید.
او گفت: فرض کنید دولت می‌گوید من با قیمت بازار کاری ندارم و طرفدار مستضعفان هستم و قیمتی را خودش مشخص می‌کند؛ چه اتفاقی می‌افتد؟ مشخص است. در قیمت پایین‌تر از قیمت تعادلی، مقدار عرضه کاهش و میزان تقاضا افزایش خواهد یافت. در این بازار تقاضای اضافی خواهیم داشت و در نهایت کمبود در بازار را شاهد خواهیم بود.
حتی می‌توان بنز را با قیمتگذاری به بحران کشاند
طبیبان گفت: حتی می‌توان بنز را بحران کرد؛ فرض کنید دولت بگوید بنز 5 میلیاردی را 500میلیون با شرایطی خاص میفروشیم. تعداد زیادی تقاضا را قطعا شاهد خواهیم بود. وقتی افراد ببینند، خبری از بنز نشد، مردم تظاهرات می‌کنند؛ این اتفاق واقعا افتاد. تقاضای اضافی را به سادگی می‌توان ایجاد کرد. توجه داشته باشید حتی اگر دولت قیمت را پایین نگه دارد، قیمت باز هم از سطح تعادلی افزایش می‌یابد. چون قیمت براساس منابع مشخص می‌شود. نتیجه این امر چیزی جز بازار سیاه نخواهد بود.
این اقتصاددان افزود: قیمت پایین بر رفتار تولیدکننده هم تاثیر دارد، برای مثال از کیفیت، میزان و... خواهند زد و این امر به نفع مصرف‌کننده نیست. وقتی در اقتصاد یک بازار را خراب می‌کنید، بدانید باقی بازارها هم خراب خواهد شد.
آیا قیمتگذاری همیشه منتفی است؟
او گفت: در تاریخ گاهی قیمتگذاری انجام شده است. برای مثال در جنگ جهانی در انگلستان، غذا، سوخت و لباس، قیمتگذاری شد که شاهد تورم نباشیم. اما وقتی در جنگ قیمت را کنترل می‌کنی، بعد از جنگ قیمت ناگهان جهش خواهد داشت. در جنگ جهانی دوم باز هم انگلیس قیمتگذاری کرد.
او همچنین با اشاره به فکت تاریخی نیز گفت: آمریکا نیز در جنگ اول، قیمتگذاری کرد و آسیب بسیار زیادی دید و بعد جنگ دوران بسیار وحشتناکی برای آمریکا بود. در جنگ دوم، سازمانی برای قیمتگذاری محصولات غذایی و سوخت ایجاد کردند و باز هم بحران اقتصادی در این کشور را شاهد بودیم.
نیکسون دستور کنترل قیمت و دستمزدها را داد
طبیبان گفت: نکته این است که گاهی دولت‌ها قیمتگذاری می‌کنند که کوتاه مدت اثر مثبت است؛ اما در بلندمدت، بر معاش مردم تاثیر می‌گذارد. ما باید این مسائل را بدانیم. یک حادثه‌ای در قیمتگذاری روی زندگی ما اثر زیادی داشت و هنوز هم دارد: قیمتگذاری نیکسون در دهه70؛ در آن زمان به دلیل جنگ ویتنام، اقتصاد آمریکا آسیب زیادی دید و بعد ان سیاست کینزی دیگر کار نمی‌کرد. هم تورم داشتند؛ هم رکود.
او افزود: نیکسون دستور کنترل قیمت و دستمزدها را داد. فکر می‌کردند افزایش دستمزد است که تورم ایجاد می‌کند و تصورشان بر آن بود. 9ماه اگر این سیاست را اعمال کنیم، تورم کاهش خواهد یافت. اما این اتفاق نیافتاد؛ سیاست دو سال و 8ماه ادامه یافت و پس از آن صدای مردم درآمد.
طبیبان گفت: سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان یکی از بدترین تشکیلات کشور است که نه کمکی به تولید می‌کند و نه مصرف. ما بارها تلاش کردیم و جلسه گذاشتیم و هشدار دادیم این سازمان نفعی نمی‌رساند.
بازار سیاه، ناجی اقتصاد کشور
او افزود: بازار سیاه اقتصاد کشور ما را نجات داد. البته دولت‌ها هم ناکارآمد بودند در حذف آن؛ اگر دولت بازار سیاه را حذف کند، اقتصاد کشور پودر خواهد شد. اگر قیمت را درست کنیم تولیدکننده هم تصمیم بهینه می‌گیرد و هم در صورتی که به قیمت بهینه تن ندهد، به ضرر خودش است.
