پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، گزارش ماهانه تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در اسفند ۱۴۰۱ را منتشر کرد. براساس این گزارش، شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در اسفندماه سال گذشته نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱/ ۸درصد رشد کرد که تقریبا مشابه رشد محقق‌شده در دی ماه و بهمن‌ماه سال۱۴۰۱ بوده است.
مهمترین عامل رشد شاخص تولید صنعتی در ماه‌های اخیر، رشد قابل‌توجه تولید در صنعت خودرو و ساخت قطعات بوده است. رشد شاخص تولید خودروسازی و قطعات در چند ماه اخیر نسبت به سال قبل به‌طور قابل توجهی افزایش داشته است.
رشد شاخص تولید این صنعت در بهمن‌ماه 8/ 34درصد بوده و در اسفند به بالای ۴۰درصد رسید. شاخص تولید صنعت محصولات شیمیایی، بعنوان بزرگ‌ترین صنعت کشور، در ماه‌های اخیر رشد مثبت ضعیفی در حول و حوش صفر داشته است. شاخص تولید صنعت محصولات غذایی تنها صنعت با رشد منفی در بهمن‌ماه و اسفندماه بوده است.
از سوی دیگر، شاخص قیمت بخش صنعت در بهمن‌ماه1401، ۳۵درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته خود رشد کرد که کمترین میزان رشد از مهرماه۱۳۹۹ بوده است. اما در اسفندماه روند رشد شاخص قیمت بخش صنعت صعودی شد و به 9/ 39درصد رسید. در بین صنایع، صنعت محصولات غذایی بیشترین رشد شاخص قیمت و صنعت فرآورده‌های نفتی کمترین رشد را نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته‌اند.
روند شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی
بیش از 280 شرکت صنعتی که در بورس و فرابورس پذیرفته شده‌اند، به‌صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند. از‌آنجاکه این شرکت‌ها، بیش از نیمی از تولید کشور را در اختیار دارند، با بررسی و تجزیه و تحلیل آمارهای این شرکت‌ها، می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعتی کشور را دنبال کرد. شاخص‌هایی که از داده‌های این شرکت‌ها استخراج می‌شود، همراستا با شاخص تولید کل کشور است.
بنابراین در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند، می‌توان به‌عنوان جایگزین، از شاخص‌های این شرکت‌ها برای رصد تغییرات ماهانه صنعت استفاده کرد. آمارها نشان می‌دهد که در سه فصل تابستان، پاییز و زمستان سال۱۴۰۰ روند رشد شاخص تولید صنعتی، یک روند بدون نوسان در حول و حوش صفر بود. اما بهار سال۱۴۰۱ با رشد مثبت شاخص تولید صنعتی آغاز شد و رشد این شاخص در دو ماه اردیبهشت و خرداد روند صعودی داشت.
این روند مثبت در ماه‌های تابستان نیز ادامه پیدا کرد و شاخص تولید صنعتی در ماه‌های تابستان۱۴۰۱ بین ۵ تا ۷درصد رشد کرد. رشد شاخص تولید صنعتی در ماه‌های پاییز نیز بین ۶ تا ۷درصد بود. در دی‌ماه رشد شاخص افزایش پیدا کرد و نسبت به مدت مشابه سال قبل 8درصد رشد کرده است. در بهمن‌ماه نیز رشد شاخص تولید صنعتی به 2/ 8درصد و در اسفند1401 نیز به 1/ 8درصد رسید. شاخص تولید محصولات شیمیایی در تابستان1401 رشد مثبت نسبت به مدت مشابه سال قبل داشت؛ اما در سه ماه پاییز رشد این صنعت منفی بوده است. در دی‌ماه رشد این صنعت مجددا مثبت شد؛ اما در بهمن‌ماه و اسفندماه1401، رشد شاخص تولید این صنعت تقریبا صفر بوده است. ازسوی دیگر، شاخص تولید صنعت فلزات اساسی در بهمن‌ماه نسبت به سال قبل 2/ 6درصد افزایش داشته و شاخص این صنعت در اسفندماه سال قبل، 1/ 4درصد افزایش پیدا کرده است.
موجودی انبار این صنعت نیز در چند ماه اخیر افزایش یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که رشد شاخص تولید صنعت خودرو و قطعات در چند ماهه اخیر نسبت به سال قبل، به‌طور قابل‌توجهی افزایش داشته است. رشد شاخص تولید این صنعت در بهمن‌ماه به 8/ 34درصد و در اسفند به بالای ۴۰درصد رسید. ازطرفی در ماه‌های اخیر، صنایع غذایی بیشترین کاهش در تولید را نسبت به سال قبل داشته‌اند؛ به‌طوری‌که در بهمن و اسفند1401، تنها صنعتی که رشد شاخص تولید منفی ثبت کرده، صنایع غذایی بوده است.
روند تغییر موجودی انبار
برای تحلیل چرایی تغییرات در تولید نباید تنها به آمار تولید اکتفا کرد، بلکه با بررسی تغییرات در موجودی انبار، علاوه بر ارائه تحلیل بهتر از علت تغییرات در تولید، وضعیت بازار و شرایط عرضه و تقاضا نیز مشهودتر شده و همچنین پیش‌بینی روند آتی تولید نیز در دسترس‌تر خواهد بود. تغییر در موجودی انبار به معنی تفاوت رشد تولید و فروش است؛ یعنی اگر رشد تولید بیشتر از رشد فروش باشد موجودی انبار در آن دوره افزایش یافته و اگر رشد تولید کمتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار کاهش یافته است. در زمان‌هایی که محدودیت تقاضا و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه وجود دارد، روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در خلاف‌جهت هم خواهند بود.
به این مفهوم که تغییرات رشد تولید ریشه در تغییرات تقاضا دارد و تولیدکننده در واکنش به افزایش تقاضا، موجودی انبار خود را کاهش داده و رشد تولید خود را افزایش می‌دهد. هنگامی که شوک منفی بخش عرضه تولید و فروش را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، در دوره‌های اولیه با وجود کاهش رشد تولید، رشد فروش تحت‌تاثیر قرار نمی‌گیرد و همین اتفاق باعث می‌شود تا موجودی انبار محصولات نهایی کاهش یابد. به همین دلیل هنگامی که کاهش رشد تولید با کاهش موجودی انبار توام باشد، می‌توان گفت که شوک واردشده از سمت عرضه است و درواقع عامل اصلی متوقف‌کننده رشد را باید از سمت عرضه جست‌وجو کرد. تغییرات شاخص موجودی انبار در نیمه دوم سال۱۴۰۰ مثبت بوده است که نشان‌دهنده افزایش در موجودی انبار صنایع بوده است.
از ابتدای سال۱۴۰۱ ورق برگشت و تغییرات موجودی انبار صنایع منفی شد. به عبارت دیگر رشد فروش شرکت‌ها بیشتر از رشد تولید آنها بوده است. در اردیبهشت۱۴۰۱ اگرچه تولید با اندکی اغماض تقریبا مشابه مدت مشابه سال گذشته بوده ولی فروش شرکت‌های صنعتی نسبت به مدت مشابه سال قبل اندکی (زیر 3درصد) رشد داشته و همین امر باعث شده است که موجودی انبار صنایع در این ماه کاهش داشته باشد. در تابستان۱۴۰۱ در ادامه روند کاهش موجودی انبار صنایع رشد فروش شرکت‌ها بیشتر از رشد تولیدشان بوده و همین امر باعث کاهش قابل توجه موجودی انبار شده است.
البته لازم به ذکر است که بخش قابل توجهی از کاهش در موجودی انبار در سه ماه تابستان مربوط به کاهش قابل توجه موجودی انبار شرکت‌های خودروسازی است و چه بسا موجودی انبار صنایع به غیر از خودروسازی در تابستان افزایش نیز داشته است. در ماه‌های اخیر رشد فروش شرکت‌های خودروسازی به‌طور قابل توجهی از رشد تولیدشان پیشی گرفته و همین امر باعث کاهش در موجودی انبار این شرکت‌ها شده است که در سال‌های قبلی تجمیع شده بودند. در سه‌ماه پاییز و زمستان۱۴۰۱ نیز شاخص موجودی انبار صنایع به‌خاطر افزایش قابل ملاحظه موجودی انبار در خودروسازی افزایش داشته است.
اما در سایر صنایع وضعیت موجودی انبار متفاوت بوده است. در دی‌ماه و بهمن‌ماه نیز متوسط شاخص موجودی انبار کاهش در موجودی انبار را نشان می‌داد. صنعت محصولات شیمیایی در دو ماه ابتدای سال رشد تولید منفی و افزایش در موجودی انبار را داشت. اما رشد این صنعت از خردادماه تا شهریورماه مثبت شد؛ ولی موجودی انبار در این صنعت افزایش داشته است. در مهرماه به‌دلیل افزایش موجودی انبار در این صنعت رشد تولید کاهش یافت که این کاهش تولید در آبان و آذر نیز ادامه پیدا کرد. این کاهش تولید روند افزایش موجودی انبار در صنعت را متوقف کرد. در دی‌ماه1401، رشد صنعت محصولات پتروشیمی مجددا مثبت شد و این رشد مثبت با کاهش اندک در موجودی انبار همراه بوده است.
در صنعت فلزات اساسی در سه‌ماه ابتدایی سال1401 برخلاف نیمه دوم سال1400 هم شاخص تولید مثبت داشت و هم موجودی انبار در این صنعت بعد از چند ماه در این سه ماه کاهش را نشان می‌دهد. در سه‌ماهه تابستان و پاییز1401، با وجود اینکه رشد مثبت تولید در این صنایع مثبت شده؛ اما موجودی انبار در این صنعت نیز افزایشی بوده است. در سه‌ماه زمستان1401 نیز این روند ادامه پیدا کرد و به‌رغم رشد مثبت موجودی انبار نیز افزایش داشته است.
