رقابت بزرگان

به گزارش راه امروز: فرشته فریادرس روزنامه نگار نوشت:  «محمد مهدی راسخ» دبیر کل اسبق اتاق تهران در گفت وگویی اختصاصی از شاخصه های یک اتاق مطلوب می­ گوید. به گفته او، اتاق جایی است که به روسای سه قوه مشاوره می دهد و مطالبه‌گری می کند؛ پس باید جای بزرگان بخش خصوصی، کارآفرینان و مدیران بزرگ باشد. به اعتقاد راسخ در یک اتاق شیشه ای و شفاف،  باید کسانی حضور یابند که به اتاق اعتبار دهند، نه اینکه اعتبارشان را از اتاق بگیرند؛ هیچگونه نقطه سیاهی در فعالیت‌های اقتصادیشان وجود نداشته باشد؛ چه رانت و چه فساد. برای تحقق اهداف بخش خصوصی مطالبه‌گر باشند، نه اینکه به دنبال منافع شخصی باشند. او جانشین پروری و میدان دادن به جوانان شایسته و کارآفرین را از دیگر شاخصه های مهم اتاق دهم می­داند. 

راسخ در مقابل به دولتی­ ها هم تلنگری می زند و می خواهد که دست از تصدی‌گری بردارند و خود را رقیب بخش خصوصی ندانند؛ چرا که دولت‌ها باید بپذیرند، بخشی بزرگی از اقتصاد در دست بخش خصوصی است و نباید از این موضوع هراس داشته باشند و آن را مخالف و معارض ندانند. به گفته او، دولت‌ها در هیچ جای دنیا تاجر یا صنعت‌گر موفقی نیستند، این کارها را باید به بخش خصوصی سپرد و سیاست‌گذاری و نظارت را به دولت. مشروح گفت وگوی «روزنامه تعادل» با این فعال اقتصادی را در ادامه بخوانید:

اتاق جای بزرگان بخش خصوصی کشور، کارآفرینان و مدیران بزرگ است. اتاق جایی است که می‌خواهد به روسای سه قوه مشاوره دهد، مطالبه‌گری کند، پس جای افراد فوق‌العاده شایسته و برجسته بخش خصوصی است. برهمین اساس پیشکسوتان باید جانشین‌پروری کنند؛ این جانشین‌پروری یعنی حضور جوان‌ها در تشکل‌ها و اتاق برای آموزش است. در دوره­ای که در اتاق حضور داشتیم، دوره کارآفرینان جوان را برگزار می­کردیم، که بزرگان اتاق تجربیات خود را در این دوره مطرح می‌کردند، تا به تدریج افرادی بتوانند جای بزرگان را در اتاق بگیرند؛ چراکه با حضور نیروهای کارآمد و جوان اتاق پویاتر و فعال تر می­شود.

قطعا خیر. اگر صرف شعارگرایی افراد جوان به اتاق راه پیدا کنند؛ بدون توجه به تجربه‌گرایی، به جایی نمی‌رسیم. صحبتمان درباره فعالان اقتصادی این است که ابتدا در تشکل‌های مربوط به خودشان نقش‌آفرینی کنند، سپس در اتاق در کنار بزرگ‌ترها نشسته و تجربه کسب کنند؛ از آن طرف از بزرگان بخواهیم که جوانتر‌ها را همراه خود به کمیسیون‌ها و حتی جلسات هیات نمایندگان بیاورند، تا در جریان بیشتر مسائل قرار بگیرند. انتقال تجربه از نکات مهم است. ما باید جوانان فعال و علاقه‌مند را گام به گام رشد دهیم؛ چراکه موفقیت آسانسوری نیست؛  بلکه پلکانی و به تدریج به دست می آید.

بنده منتقد این نوع رای دادن هستم؛ اگر بخش خصوصی به بلوغی می‌رسید که یک لیست واحد معرفی کند؛ اقدام خوبی بود. باید به جایی برسیم که بدون اینکه در نظر بگیریم یک فعال اقتصادی چه نوع گرایش سیاسی یا حزبی دارد، به این نگاه کنیم که آیا شرایط لازم را دارد که بخواهد جزء 14 نفر صنعت باشد؟ یا جزء 16 نفر بازرگانی باشد؟ یا در گروه چهار نفره معدن باشد؟، بهتر بود. به طور نمونه؛ اگر می‌شد یک لیست واحد داد که از فعالان بخش خصوصی خواست که بهترین‌ها را انتخاب کنند، شیوه مناسبتری بود.

انتخاب افرادی که علاقه‌مند به کار تشکلی باشند، سابقه کار تشکلی داشته باشند، کسانی که در نظام مدیریت و ساختار فعالیت‌های خودشان موفق هستند و همچنین پرونده‌ اقتصادی یا مالیاتی نداشته و دنبال رانت نباشند. اگر این الگو را می‌توانستیم در اتاق پیاده کنیم، بهترین الگو برای کشور می‌شد. چراکه در حال حاضر بزرگ‌ترین معضل در نگاه مدیریتی کشور این است که هرکسی رئیس جمهور می‌شود، افراد حامی خود را سرکار می آورد وبا اینکار بدنه اجرایی کشور از حضور افراد شایسته محروم می ماند ؛ متاسفانه در تمام دولت‌ها از ابتدای انقلاب هم همین روش دنبال شده است.

افرادی که به شفافیت اعتماد کامل داشته باشند؛ وقتی می‌گوییم که اعتقاد به شفافیت داشته باشد، یعنی اینکه بپذیرد همه مسائل اتاق باید شفاف باشد. هیچ اطلاعات محرمانگی در اتاق نباید وجود داشته باشد؛ وقتی می‌گوییم تشکل‌گرا باشد، یعنی کار تشکلی کرده باشد و برای اتاق وقت بگذارد.  افرادی باشند که حاضر باشند برای اتاق وقت بگذارند؛ کسانی حضور پیدا کنند که به اتاق اعتبار دهند نه اینکه اعتبارشان را از اتاق بگیرند. هیچگونه نقطه سیاهی در فعالیت‌های اقتصادیشان وجود نداشته باشد؛ چه رانت و چه فساد. برای تحقق اهداف بخش خصوصی مطالبه‌گر باشند، نه اینکه به دنبال منافع شخصی خودشان باشند. منافع ملی را به منافع شخصی و صنفی ترجیح دهند. توانمندی این را داشته باشند که در مباحث مختلف اقتصادی و کسب‌و‌کار اظهار نظر کنند؛ چرکه مجموعه نظرات آنها به مشاوره برای سه قوه تبدیل شود. نکته دیگر اینکه کسی که در اتاق حضور می­یابد، در طول دوران فعالیتش نباید هیچگونه درخواست شخصی از مسئولان مملکتی داشته باشد؛ چراکه در آن صورت نمی‌تواند مطالبه‌گر باشد.

ببینید؛نمونه خیلی خوبی که در دوره هشت ساله ما در اتاق هفتم اجرا شد و نتایج مثبتی گرفتیم؛ دو شورا در اتاق تهران ایجاد کردیم تحت عنوان «شورای اقتصادی و امور بین‌الملل». در این دو شورا، از اقتصاددانان با دیدگاه‌های مختلف دعوت می­شد و هر هفته دوشنبه 8 تا 12 جلسه برگزار می‌‌شد. وقتی از اقتصاددان‌ها در یک طیف گسترده دعوت می­شود، بدون توجه به اینکه طرفدار چه حزب سیاسی هستند، یعنی از همه پتانسیل‌های اقتصادی کشور بهره مند شدیم.

 در بخش امور بین‌الملل نیز به همین شکل بود و افرادی که در حوزه سیاست خارجی فعالیت داشتنند و از طیف‌های مختلف  بودند را دعوت می ­کردیم و نتیجه بسیار مثبتی در کار پژوهشی گرفتیم که به مقامات کشوری ارجاع داده شد. حتی برخی از کارهای پژوهشی در آندوره در 10 هزار نسخه چاپ و برای تمام مسئولان عالی‌رتبه کشور ارسال می­شد؛ حتی در برخی موارد گزارش‌های خیلی ویژه به دفتر مقام معظم رهبری فرستاده می­شد. وقتی پیگیری می‌کردیم؛ متوجه می­ شدیم که بالاترین مقام کشور گزارش را مطالعه و روی آن دستور دادند. حال اگر اتاق اقدامات خوبی بر اساس خرد جمعی انجام دهد؛ می تواند تا بالاترین سطوح حاکمیت رای و نظرش را پیش ببرد.

بنده به دنبال تخطئه هیچکس نیستم؛ زمانی که ما وارد اتاق تهران شدیم؛ این اتاق تازه از دل اتاق ایران ایجاد شده بود، اما اتاق را به جایی رساندیم که همه گروه‌ها اذعان داشتند که حتی از اتاق ایران هم بالاتر رفته است، به همین دلیل ما در تمام مراکز تصمیم‌گیری در کشور دعوت می‌شدیم و کارهای پژوهشی‌مان ارائه می‌شد؛ علت هم همان خرد جمعی بود. هیچ کاری بر اساس نظر شخصی هیچکس انجام نمی‌شد؛ به همین دلیل بود که اتاق تهران همه جا حرف برای گفتن داشت.

 اتاق تهران به‌مانند اسب زین‌‌شده‌ای برای هیات نمایندگان بعدی شد؛ بعدی‌ها هم آمدند و تلاش کردند. مطمئنا کارهای مثبتی انجام شده اما انتقاداتی هم وجود دارد که در همه دوره‌ها این انتقاد وجود دارد. باید به افکار عمومی سپرد که در هشت سال بعدی دچار افت شد یا وضعیت بهتری پیدا کرد؛ اما مهم آینده است؛ اینکه از تجربه گذشته برای ساختن یک آینده بهتر استفاده کنیم.

چرا نرخ سرمایه‌گذاری در کشور منفی است؟ در پاسخ باید بگویم وقتی مداخله دولت به حدی می رسد که در قیمت‌گذاری وارد می‌شود، نتیجه‌اش همین می‌شود که می‌بینید. برای مثال صنایع خودروسازی در کشور، هیچ صنعتی در کشور به اندازه خودرو حمایت نشده و از طرفی به دلیل دخالت‌ها، جزء بدترین صنایع کشور است. هم خودروساز و قطعه‌ساز ناراحتند، هم مردم به عنوان مصرف‌کننده هم دولت به عنوان ناظر. تا زمانیکه واردات خودرو ممنوع باشد، خودرویی که تولید می‌شود همین خواهد بود. از آن طرف بخواهیم به خودروساز قیمت دستوری دهیم و واردات را هم ممنوع کنیم، نتیجه آن همین بازار بهم ریخته است. 

حال اگر بازار را رقابتی کنیم، با یک سود بازرگانی معقول که از تولیدکننده داخلی حمایت شود و واردات خودرو را آزاد کنیم؛ خودروساز مجبور می‌شود برای حفظ بقای خودش کیفیت خدمات را بالا ببرد و قیمت را کاهش دهد. در مقابل صنعت چینی و سرامیک کشور، چون آنجا دخالت کمتر است، ببینید چقدر توسعه‌ اتفاق افتاده است. چون در این صنعت مطابق بهترین صنایع اروپایی در دنیا عمل می‌کنیم. پس هرجا دولت دخالت کرده، شرایط سخت‌تر شده و وضع بدتر.

 دولت‌های ما باید این را بپذیرند؛ نگاه کوتاه‌مدت به این موضوع نداشته باشند. امکان دارند وقتی تصمیم‌ این‌چنینی می‌گیرند کوتاه‌مدت مشکلاتی به وجود آید، اما سرانجام شرایط بهتر می‌شود. بنابراین اگر دولت‌ها اجازه دهند، مکانیزم‌های اقتصادی به کار گرفته شود، ‌توسعه و سرمایه‌گذاری شکل می­گیرد.

 دولت‌ها اگر دست از تصدی‌گری بردارند، دیگر خود را رقیب بخش خصوصی نمی‌دانند. باید تسهیلات لازم را به بخش خصوصی داد و در آن صورت بخش خصوصی دیگر نگرانی ندارد، که بخواهد خود را توسعه دهد، اگر سلامت کار کند هم از نظارت دولت نگرانی ندارد. الان ما در ایران هم بخش‌های خصوصی بزرگی در پتروشیمی و خودرو و بخش‌های دیگر داریم که فعالیت می‌کنند. یکی از دلایلی که ما تاکید داشتیم که واگذاری انجام دهید این بود که بخش خصوصی می‌تواند تحریم‌ها را دور بزند؛ شروع تحریم‌ها خیلی سخت بود اما مکانیزم‌های لازم توسط بخش خصوصی در همان زمان ارائه می شد. تحریم‌ها باید کمک می‌کرد که واگذاری‌ها و کنارگذاشتن تصدی توسط دولت سرعت بگیرد، که متاسفانه این اتفاق نیفتاد.

اساسا دولت‌ها در ایران دوست دارند، حیطه تحت سیطره‌شان بزرگ باشد چون هم فکر می‌کنند قدرتشان بیشتر است و هم از مجموعه‌ها برای حیاط خلوت و بودجه و موارد دیگر استفاده می‌کنند؛ داشتن بنگاه اقتصادی برای دولت مثل این است که در دریا در حال غرق شدن باشید، اما حاضرید طلاهایتان را به آب بیندازید تا سبک شده و روی آب بمانید. از طرفی، بودجه دولت که هر ساله دچار مشکل است، بخش عظیم آن مربوط به شرکت‌های دولتی است و برای کشور گرفتاری ایجاد کرده است.

یک نکته مهم در اتاق این است که اتاق به هیچ وجه محل طرح مسائل سیاسی و خط‌کشی‌‌های سیاسی نباشد؛ که دولت‌ها هم بدانند که اتاق یک باشگاه اقتصادی است؛ یک مجموعه که مطالبه‌گری می‌کند برای منافع بخش خصوصی در چارچوب منافع ملی کشور.

دولت‌ها باید بپذیرند که چیزی به نام بخش خصوصی در کشور وجود دارد و بخشی از اقتصاد در دست آنهاست؛ از آنسو؛ اعضای اتاق هم باید به نحوی با حاکمیت و دولت برخورد کنند که مورد پذیرش قرار بگیرند؛ اعضای اتاق باید مطالبه‌گر باشند و‌ دولتمردان هم برای آنها ارزش قائل باشند. اگر کسی در اتاق بخواهد دنبال منافع شخصی خود باشد، نمی‌تواند مطالبه‌گری کند. اگر قرار باشد که سیاست‌های کلی اصل 44 قانون که مقام معظم رهبری در سال 1384 ابلاغ کردند، واقعا عملیاتی شود، باید دولت دست از تصدی‌گری بردارد و تنها وظیفه هدایت، نظارت و سیاست‌گذاری را بر عهده بگیرد و باقی را به بخش خصوصی بسپارد.

 بدون اینکه بخواهیم کسی را محکوم کنیم؛ به دنبال شکل گیری یک اتاق تاثیرگذار، سازنده، مطالبه‌گر با حفظ منافع بخش خصوصی و در چارچوب منابع ملی کشور باشیم. اتاق باید کاملا شیشه‌ای باشد و از باب شفافیت در همه زمینه‌ها از نظر مالی و موقعیت‌های تجاری، درآمدها و هزینه‌ها و همه موارد، شفاف باشد تا بتواند در مطالبه‌گری‌ها از دولت شفافیت طلب کند‌. اتاق به هیچ وجه نباید دنبال رانت‌خواری باشد و از کسانی که دنبال رانت یا انحصار هستند، حمایت نکند؛ چرا که در این صورت قدرت مطالبه‌گری خود را از دست می دهد.  

نکته دیگر توجه به کارهای پژوهشی و بهره گیری از علم اقتصاد است. برای نمونه، زمان اجرای سیاست هدفمندی یارانه‌ها در دوران آقای احمدی‌نژاد، یک کار پژوهشی از سوی اتاق هفتم، اجرا شد که نتایج آن نشان می داد، سهم سرانه آموزش و پرورش و بهداشت و درمان در کشور پایین است. از این رو،  ‌پیشنهاد شد تا درآمد حاصل از هدفمندی یارانه‌ها به جای پرداخت نقدی، برای آموزش و پرورش و بهداشت مردم هزینه شود. حتی صرف نظر از نتایج این پژوهش علمی، بررسی های جامعه‌شناسی هم نشان می‌دهد، خانواده به آموزش و سلامت فرزندانش اهمیت می‌دهد و این یعنی علم با خواسته‌های مردم هم مطابقت دارد. 

در مجموع اتاق دهم در شرایط سخت کنونی باید منجر به توسعه بخش خصوصی کشور شود؛ چون هنوز هم علی‌رغم همه اقداماتی که انجام شده، سهم بخش خصوصی در اقتصاد کشور اندک است. توسعه اقتصاد در کشور اتفاق نمی‌افتد مگر با توسعه بخش خصوصی. توسعه بخش خصوصی هم اتفاق نمی‌افتد مگر از طریق توسعه تشکل‌ها، توانمندسازی و پایدارسازی تشکل‌ها.

بله اتاق هم باید نسبت به تشکل‌ها و اعضای خودش و ذی‌نفعان خود پاسخگو باشد، ما هرچه که از حاکمیت می‌خواهیم در ابتدا باید خودمان عامل باشیم. نمی‌توانیم اتاق را تاریکخانه کنیم و از دولت مطالبه شفافیت داشته باشیم؛ نمی‌توانیم برای اتاق بودجه سنگین در نظر بگیریم و از دولت بودجه انبساطی بخواهیم. یا اینکه در اتاق دنبال رانت باشیم و از دولت بخواهیم با رانت‌خواری مبارزه کند.

دولت باید مطابق با سیاست‌های کلی اصل ۴۴، تصدی‌گری را کنار بگذارد واگذاری‌ها را در دستور کار خود قرار دهد. دولت، حاکمیت و مجلس باید بدانند که افراد باتجربه‌ای در بخش خصوصی حضور دارند که میتوانند به دولت مشاوره رایگان بدهند یا کارهای پژوهشی انجام دهند. بنابراین از بخش خصوصی هراس نداشته باشند، آن را مخالف و معارض ندانند؛  بخش خصوصی عاشق این مملکت است که در کشور مانده و فقط کافی است از راهکارهایش استفاده کنید، نه فقط اتاق بازرگانی، بلکه از تشکل‌های دیگر و اصناف بهره بگیرید. دولت‌ها در هیچ جای دنیا تاجر یا صنعت‌گر موفقی نیستند، این کارها را باید به بخش خصوصی سپرد و سیاست‌گذاری و نظارت را به دولت. از طرفی انصاف مالیاتی و رعایت قوانین داشته باشید و با تخلف‌ها مقابله کنید و به جای یک بدنه بزرگ و ناتوان، چابک باشید.

مباحثی برای تعیین رئیس اتاق مطرح شده؛ اما آقای آل اسحاق نظرشان این است که الان اصلا نباید وارد این موضوع شد؛ نه ریاست و نه هیات رئیسه. الان باید به دنبال این باشیم که یک انتخابات پرشور و خوب برگزار شود و شایسته‌ترین افراد در اتاق‌ها حاضر شوند. زمانی که ترکیب مشخص شد می‌توان بهترین افراد را برای ریاست انتخاب کرد؛ الان برای اظهار نظر در این مورد زود است.

انتظار ما این است که مجموعه‌ها شایسته‌ترین افراد را برای حضور در اتاق انتخاب کنند، تا خیالمان راحت باشد که اتاق به دنبال توسعه بخش خصوصی و حضور آن در اقتصاد است که در نهایت منجر به توسعه اشتغال، تولید و کاهش تورم ‌شود و چرخه اقتصاد به حرکت در آید.