دومینوی ناترازی تجارت

حجم کل تجارت از ابتدای سالجاری تا ۱۰ دی ماه حدود ۸۸ میلیارد دلار بوده که از این میزان سهم صادرات ۴۳ میلیارد و ۸۸ میلیون دلار و سهم واردات ۴۴ میلیارد و ۳۳۷ ملیون دلار بوده است. بر اساس گزارشی که گمرک ارائه کرده، آمار تجارت ایران با کشورهای دیگر در این بازه زمانی نسبت به مدت مشابه سال قبل 17 درصد رشد داشته، اما تراز تجاری همچنان منفی است. نکته قابل توجه در آمار اخیر گمرک که بر خلاف رویه های قبل تا دهه اول دیماه ارائه شده، در این است که از این میزان، حدود 17.5 میلیون تن به ارزش 6.7میلیارد دلار مربوط به صادرات بدون نفت خام، طی 10روزه نخست دیماه 1401 است و بیش از 85 درصد از ارزش آن را گاز طبیعی مایع شده تشکیل می دهد.  افزایش صادرات گاز طبیعی موجب شد تا روند کاهشی مقدار صادرات، معکوس، و افت وزنی صادرات به افزایش تبدیل شود. 

همچنین بنابرآمارها، از ابتدای فروردین تا 10 دیماه سال جاری، رقم واردات کالایی نیز بالغ بر 28.2 میلیون تن و به ارزش 44.3 میلیارد دلار برآورد شده است. از این میزان، 1.05 میلیون تن به ارزش 1.5میلیارد دلار مربوط به 10 روز نخست دی 1401 بوده که بیشترین ارزش آن مربوط به واردات ذرت دامی با سهم 5.11 درصد از کل ارزش واردات است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد، در آذر ماه شاهد کاهش ۱۴.۲ درصدی وزن و افزایش ۳.۲ درصدی صادرات نسبت به ماه قبل همین سال (آبان) بوده ایم.

بر اساس آمار گمرک، ارزش صادرات غیرنفتی کشور از ابتدای امسال تا ۱۰ دی ماه به ۹۷ میلیون و ۸۴۳ هزار تن به ارزش ۴۳ میلیارد و ۸۸ میلیون دلار رسید. این حجم از صادرات از نظر وزنی ۲ درصد و از نظر ارزشی ۱۹ درصد رشد را در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. همچنین از ابتدای فروردین تا دهم دی ماه امسال ۲۸ میلیون و ۱۸۰ هزار تن به ارزش ۴۴ میلیارد و ۳۳۷ میلیون دلار انواع کالا وارد کشور شده که به لحاظ ارزش ۱۴.۷ درصد و از نظر وزنی ۱۰ درصد نیز رشد داشته است. بر این اساس حجم تجارت کشور از ابتدای سال تا دهم دی ماه به حدود ۸۸ میلیارد دلار رسید. البته تراز تجاری همچنان منفی است.

متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی از ابتدای فروردین تا 10 دی ماه سال جاری 440 دلار بوده که نسبت به 380 دلار به ازای هر تن طی از ابتدای فروردین تا 10 دی ماه سال گذشته 15.75 درصد رشد داشته است. در این مدت متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی 1,573 دلار بوده که نسبت به1,233 دلار در هر تن طی از ابتدای فروردین تا 10 دی ماه سال 1400 رشدی 27.57 درصدی را نشان می‌دهد.

همچنین بر اساس گزارشی که اتاق بازرگانی تهران تهیه کرده، نکته قابل توجه در آمار اخیر گمرک که برخلاف رویه‌های قبل تا دهه اول دی ماه ارائه شده، در این است که از این میزان، حدود ۱۷.۵ میلیون تن به ارزش ۶.۷ میلیارد دلار مربوط به صادرات (بدون نفت خام) طی ۱۰ روزه نخست دی ماه ۱۴۰۱ است و بیش از ۸۵ درصد از ارزش آن را گاز طبیعی مایع شده تشکیل می‌دهد.

در واقع افزایش صادرات گاز طبیعی موجب شد تا روند کاهشی مقدار صادرات، معکوس، و افت وزنی صادرات به افزایش تبدیل شود. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که در آذر ماه شاهد کاهش ۱۴.۲ درصدی وزن و افزایش ۳.۲ درصدی صادرات نسبت به ماه قبل همین سال (آبان) بوده ایم.

در بخش واردات نیز در آذرماه نسبت به ماه قبل همین سال (آبان) کاهش ۱۱ درصدی وزن و افزایش ۱۵.۵ درصدی ارزش واردات را شاهد بوده ایم. همچنین از ابتدای فروردین تا ۱۰ دی سال ۱۴۰۱، رقم واردات کالایی نیز بالغ بر ۲۸.۲ میلیون تن و به ارزش ۴۴.۳ میلیارد دلار برآورد شده است. از این میزان، ۱.۰۵ میلیون تن به ارزش ۱.۵ میلیارد دلار مربوط به ۱۰ روز نخست دی ۱۴۰۱ بوده که بیشترین ارزش آن مربوط به واردات ذرت دامی با سهم ۱۱.۵ درصد از کل ارزش واردات است.

اقلام عمده صادراتی ایران در این مدت به ترتیب گاز طبیعی مایع شده به ارزش ۶ میلیارد و ۷۸۳ میلیون دلار و سهم ارزشی ۱۵ و ۷۴ صدم درصد، پروپان مایع شده به ارزش سه میلیارد و ۱۱۰ میلیون دلار و سهم ارزشی ۲۲.۷ درصد، متانول به ارزش یک میلیارد و ۸۷۱ میلیون دلار و سهم ارزشی ۴.۳ درصد، بوتان مایع شده به ارزش یک میلیارد و ۸۲۷ میلیون دلار و سهم ارزشی ۴.۲ درصد و پلی اتیلن گرید فیلم به ارزش یک میلیارد و ۳۶۳ میلیون دلار و سهم ارزشی ۳.۱ درصد بوده است.  بر اساس آمار گمرک ایران در این مدت ۴۶.۶ درصد از ارزش کل صادرات ایران مربوط به پتروشیمی‌ها، ۱۶ درصد مربوط به میعانات گازی و ۵۳.۲ درصد مربوط به سایر کالاها بوده است.

اقلام عمده وارداتی در این مدت، شامل ذرت دامی به ارزش ۲ میلیارد و ۶۱۳ میلیون دلار و سهم ارزشی ۵.۸ درصد، برنج به ارزش یک میلیارد و ۷۲۲ میلیون دلار و سهم ارزشی۳.۸ درصد، دانه سویا به ارزش یک میلیارد و ۵۱۹ میلیون دلار و سهم ارزشی ۳.۴ درصد، گندم معمولی به ارزش یک میلیارد و ۴۵۴ میلیون دلار و سهم ارزشی ۳.۲ درصد، گوشی تلفن همراه به ارزش یک میلیارد و ۲۶۶ میلیون دلار و سهم ارزشی ۲.۸ درصد و روغن دانه آفتابگردان به ارزش ۹۴۵ میلیون دلار و سهم ارزشی ۲.۱ درصد بوده است.

کشورهای عمده مقصد صادرات از ابتدای فروردین تا ۱۰ دی ماه سال ۱۴۰۱ نیز به این ترتیب است که بیشترین میزان صادرات به مقصد کشورهای چین با رقمی بالغ بر ۱۱.۸ میلیون دلار و سهم ۲۷.۵۱ درصد از کل ارزش صادرات، عراق با ۸.۶ میلیون دلار و سهم ۲۰.۰۳ درصد، ترکیه با ۶.۴ میلیون دلار و سهم ۱۴.۹ درصد، امارات متحده عربی با ۴.۶ میلیارد دلار و سهم ۱۰.۶۸ درصد و کشور هند با ۱.۵ میلیارد دلار و سهم ۳.۴۲ درصد از کل ارزش صادرات صورت گرفته است.

همچنین از ابتدای فروردین تا ۱۰ دی ماه سال ۱۴۰۱، کشور امارات متحده عربی با اختصاص رقمی بالغ بر ۱۳.۶ میلیارد دلار و سهمی در حدود ۳۰.۷۹ درصد از کل ارزش واردات در جایگاه نخست کشورهای طرف معامله قرار گرفته است. در ادامه کشورهای چین با ۱۱.۵ میلیون دلار و سهم ۲۵.۹۹ درصد، ترکیه با ۴.۶ میلیارد دلار و سهم ۱۰.۴۵ درصد، هند با ۲.۴ میلیارد دلار و سهم ۵.۰۷ درصد و آلمان با ۱.۴ میلیارد دلار و سهم ۳.۱۵ درصد از کل ارزش واردات جزو کشورهای عمده طرف معامله واردات بوده‌اند.

در همین راستا، بررسی منطقه ای صادرات محصولات کشاورزی نشان می دهد که صادرات محصولات کشاورزی به منطقه خاورمیانه در سال 1380  سهم بیشتری نسبت به کشورهای cis  و کشورهای همسایه داشته است به طوریکه سهم خاورمیانه از کل صادرات کشاورزی در سال1380حدود25درصدبوده است که این سهم در طول زمان به13درصددرسال1399کاهش یافته است.

سهم ارزش صادرات محصولات کشاورزی کشورهایCISاز کل صادرات کشاورزی کشور در طول زمان تقریبا ً یکنواخت بوده و از7درصد سال1380به10درصد سال1399رسیده است اما در مقابل سهم کشورهای همسایه از ارزش صادرات محصولات کشاورزی با رشد چشمگیری روبرو بوده است به طوریکه از18درصد سال1380تا52درصد سال1399رسیده است.

 در همین خصوص اتاق بازرگانی ایران (مرکز ملی مطالعات راهبردی آب و کشاورزی) درگزارشی آورده است،  52 درصد ارزش صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه صورت می پذیرد که به خوبی محدود شدن مقاصد صادرات محصولات کشاورزی کشور را نمایان می کند. نکته قابل توجه محدود شدن صادرات محصولات کشاورزی به دو کشور عراق و افغانستان است به طوریکه سهم عراق و افغانستان از صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه از29درصد سال1380تا77درصد سال1399افزایش یافته است. 

در کل صادرات محصولات کشاورزی نیز ارزش صادرات محصولات کشاورزی به عراق و افغانستان از5 درصد سال1380تا40درصد سال1399رسیده است، به عبارتی حدود نیمی از ارزش صادرات محصولات کشاورزی کشور فقط به دو کشور عراق و افغانستان صورت می گیرد.