اثر تورم داراها و ندارها

اختصاصی/ به گزارش راه امروز - معصومه فریادرس: از سال 1397 تورم ایران مجددا دو رقمی شد و روند افزایشی آن آغاز شد به نحویکه در سال 1400 به 40.2 درصد رسید. متوسط تورم ماهانه طی هفت ماهه نخست سال 1401 حدود 4.4 درصد، طی فصل اول همین سال 6.4 درصد و طی فصل دوم سال نیز حدود 2.9 درصد بوده است.  طی هفت ماهه ابتدایی سال جاری، کمترین تورم ماهانه متعلق به ماه مرداد و برابر با 1.96درصد و بالاترین تورم ماهانه نیز مربوط به خرداد و برابر با 12.2درصد بوده است.

با فرض اعمال سه سناریوی استمرار تورم ماهانه 1، 2 و 3 درصد طی 5 ماهه پایانی سال 1401 تورم کل در پایان سالجاری برای هر یک از موارد مزبور به ترتیب برابر با  45.8 درصد، 47.9 درصد و 50 درصد برآورد می شود که از رقم 40 درصد پیش بینی شده توسط از سوی صندوق بین المللی پول در گزارش چشم انداز اکتبر 2022 به مراتب بالاتر است.

تورم در اقتصاد ایران به‌عنوان یک معضل ازجمله پدیده‌های اقتصادی است کـه سال‌های متمادی تمام زندگی عموم مردم وسیاست‌های اقتصادی را به‌ خود مـشغول کرده و رفع این مشکل جزء آمال مردم و سیاستگذاران شده است. تورم، پدیده اقتصادی مرسومی در بسیاری از اقتصادهای جهان است و به‌ موازات آن اقتصادها نیز به برنامه‌های کنترل و مهارآن دست پیدا کرده‌اند، مثلا میانگین نرخ تورم جهان در سال 2020 در حدود   4.4درصد بوده، اما معضل اصلی در کشور ما نه خود تورم، بلکه مزمن بودن آن است که سال‌هاست برنامه‌های ما را در برابر این چالش عاجز کرده است. مزمن بودن تور یعنی کاهش مستمر قدرت خرید خانوارها و مردم و در نهایت افت معیشت آنهاست که برای بررسی آن در چند سال اخیر نیازی به آمار وجود ندارد و صرفا گشت و گذاری میدانی کافی است. 

ایران در سال 1400، برای سومین سال متوالی، تورم سالانه بیشاز 35 درصد را ثبت کرد، که ناشی از رشد رسیعکل های پولی، انتظارات تورمی و افزایش قیمت های جهانی کالاها بود. تورم سالانه در سال های 98، 99 و 1400 به ترتیب 41، 36 و 40 درصد بوده که طولانی ترین برهه تورمی در تاریخ اقتصاد کشور است.

 در یکسال اخیر افزایش قیمت مواد غذایی پس از جنگ در اوکراین، بر این فشارهای تورمی افزوده و بار بودجه ای واردات یارانه ای مواد غذایی را افزایش داده است.  در واکنش به افزایش هزینه واردات مواد غذایی، پرداخت یارانه به واردات برخی محصولات اساسی را قطع کردند، قیمت خرید تضمینی گندم تولید داخل را افزایش دادند و به منظور کاهش قاچاق کالاها، قیمت مصوب برخی از اقلام غذایی را افزایش دادند. در عوض به منظور کاهش تأثیر بر مصرف کنندگان، این اقدامات همراه با پرداخت های نقدی جدید وارائه برنامه هایی برای توسعه کوپن الکترونیکی برای خرید برخی مواد غذایی اساسی شد.  

همه این اقدامات باعث شده تا نرخ تورم ماهانه در مهر ماه 1401 حدودا 3 درصد باشد. با توجه به این توضیحات و فشار مضاعف کل های پولی و کسری بودجه در سالجاری پیش بینی می شود، سطح تورم حداقل در همان سطوح بالای 40 درصد بماند.

 بانک جهانی در آخرین پیش بینی خود نیز میزان تورم در پایان سالجاری را 41 درصد پیش بینی کرده است. این نهاد برای سال های بعد افت نسبی تورم به محدوده زیر 35 درصد را پیش بینی کرده که با توجه اقدامات انجام شده جهت کنترل کل های پولی دور از دسترس نیست.

نرخ تورم سالانه مهر ماه امسال برای خانوارهای کشور به ٤٢,٩ درصد رسیده که نسبت به همین اطلاع در ماه قبل، ٠.٨ واحد درصد افزایش داشته است.  هم‌چنین نرخ تورم سالانه برای خانوارهای شهری و روستایی به ترتیب ٤٢,٣ درصد و ٤٦.٢ درصد است که برای خانوارهای شهری ٠.٨ واحد درصد افزایش و برای خانوارهای روستایی ٠.٩ واحد درصد افزایش داشته است.

منظور از نرخ تورم نقطه‌ای، درصد تغییر عدد شاخص قیمت، نسبت به ماه مشابه سال قبل است. نرخ تورم نقطه‌ای در مهر ماه امسال به عدد ٤٨,٦ درصد رسیده است؛ یعنی خانوارهای کشور به طور میانگین ٤٨.٦ درصد بیشتر از مهر ١٤٠٠ برای خرید یک «مجموعه کالاها و خدمات یکسان» هزینه کرده‌اند.

نرخ تورم نقطه‌ای مهرماه در مقایسه با ماه قبل ١,١ واحد درصد کاهش یافته است. نرخ تورم نقطه‌ای گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» با کاهش ٤.٧ واحد درصدی به ٧٠.٧ درصد رسیده و گروه «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» با افزایش ٠.٧ واحد درصدی به ٣٦.١ درصد رسیده است.  این در حالی است که نرخ تورم نقطه‌ای برای خانوارهای شهری ٤٧,٧ درصد است که نسبت به ماه قبل ٠.٧ واحد درصد کاهش داشته است. هم‌چنین این نرخ برای خانوارهای روستایی ٥٣.٢ درصد بوده که نسبت به ماه قبل ٣.١ واحد درصد کاهش داشته است.

منظور از نرخ تورم ماهانه، درصد تغییر عدد شاخص قیمت، نسبت به ماه قبل است. نرخ تورم ماهانه مهر ١٤٠١ به ٣,٠ درصد رسیده که در مقایسه با همین اطلاع در ماه قبل، ٠.٨ واحد درصد افزایش داشته است. تورم ماهانه برای گروه‌های عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» و «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» به ترتیب ٢.٢ درصد و ٣.٥ درصد بوده است. این در حالی است که نرخ تورم ماهانه برای خانوارهای شهری ٣,٢ درصد است که نسبت به ماه قبل ١.٠ واحد درصد افزایش داشته است. هم‌چنین این نرخ برای خانوارهای روستایی ٢.٠ درصد بوده که نسبت به ماه قبل ٠.٢ واحد درصد کاهش داشته است.

در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» بیشترین افزایش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به گروه «میوه و خشکبار» و گروه «گوشت قرمز و گوشت ماکیان» (مرغ ماشینی) است. در گروه عمده «کالاهای غیرخوراکی و خدمات»، گروه «آموزش» (شهریه مدارس و دانشگاه‌ها) و اجاره بها بیشترین افزایش قیمت را نسبت به ماه قبل داشته‌اند.

همچنین در ماه جاری گروه «روغن­ ها و چربی ­ها» (روغن نباتی جامد و روغن مایع) نسبت به ماه قبل کاهش قیمت داشته است. دامنه تغییرات نرخ تورم سالانه در مهر ماه ١٤٠١ برای دهک‌های مختلف هزینه‌ای از ٤٠,٨ درصد برای دهک دهم تا ٤٨.٧ درصد برای دهک اول است.

عوامل اثرگذار بر افزایش 2.97 درصدی شاخص بهای کالاها و خدمات خانوارهای کشور در مهر ماه 1401 در مقایسه با شهریور ماه همین سال، مشارکت 1.38 واحد درصدی گروه کالایی و 1.59 واحد درصدی گروه خدمات است. 

  بر اساس تفکیک گروه های عمده، مهمترین عوامل مشدارکت کنندده در تورم فوق، افزایش شاخص بهای مسکن(شامل اجاره و خدما تعمیر مسکن) با سهم 1.2 واحد درصد، گروه خوراکی ها و آشامیدنی ها با سهم 0.92واحد درصد، آموزش با سهم 0.16 واحد درصد و پوشاک و کفش و حمل ونقل هر یک با سهم حدود 0.15 واحد درصد و در مجموع با سهم حدود 2.6 واحد درصدی، یعنی برابر با 88 درصد سهم از افزایش شاخص کل، هستند.

 شاخص بهای گروه انرژی (آب، بر و سوخت) در مهر 1401 نسبت به ماه قبدل، حدود 0.24 درصد افزایش داشته است. میزان مشارکت این گروه در تورم ماهانه مهر، کمترین رقم و حدود 0.10 واحد درصد است. در میان اقلام خوراکی و آشامیدنی، افت 1.6درصدی گروه کالایی روغن ها و چربی ها،  مشارکت منفی 0.06 واحد درصدی در افزایش ماهانه شاخص کل داشته و سه گروه کالایی شامل؛ گوشت قرمز و ماکیان، سبزیجات و میوه و شیر، پنیر و تخم مرغ در مجموع با مشارکت 0.72 واحد درصدی، حدود 78 درصد از مشارکت0.92 واحد درصدی گروه خووراکی ها و آشامیدنی ها را در تورم ماه مورد بررسی تشکیل داده اند.   از منظر طبقه بندی کالایی بر حسب ماندگاری، بیشترین مشارکت در تورم ماهانه مهر 1401مربوط به گروه کالاهای بی دوام با حدود 1.1 واحد درصد سهم مشارکت است.

همچنین براساس گزارش مرکز آمار ایران، در ماه پایانی تابستان سال جاری، تورم نقطه‌ای به 7/ 49درصد رسید که نسبت به مردادماه کاهش 5/ 2واحد درصدی داشته است. بررسی گزارش تورم دهکی نشان می‌دهد در کل دهک‌ها، تورم نقطه‌ای در شهریورماه نسبت به مردادماه کاهش داشته است. 

آمارها نشان می‌دهد در شهریورماه 1401، تورم دهک اول به 1/ 60درصد رسید که نسبت به مردادماه 2/ 3واحد درصد کاهش داشت. در دهک دوم نیز تورم نقطه‌ای در شهریورماه 6/ 57درصد گزارش شد که نسبت به مردادماه کاهش 3واحد درصدی را ثبت کرد.

دهک سوم نیز در آخر تابستان تورم نقطه به نقطه 3/ 55درصد را ثبت کرد که نسبت به مردادماه 8/ 2واحد درصد کمتر است. در دهک چهارم نیز تورم در مردادماه 9/ 56درصد بوده که در شهریورماه با کاهش 9/ 2واحد درصدی به 54درصد رسیده است. این روند کاهشی در دهک‌های پنجم تا نهم نیز تکرار شده و حدود 3واحد درصد بوده است. اما در دهک دهم که پردرآمدترین دهک به حساب می‌آید، تورم نقطه به نقطه شهریورماه سال جاری 8/ 43درصد بوده که نسبت به تورم نقطه‌ای مردادماه 2/ 3واحد درصد کاهش داشته است. 

به عبارت دیگر می‌توان گفت کاهش تورم در دهک پردرآمد با دهک کم‌درآمد جامعه یکسان بوده است. از سوی دیگر، نگاهی به تورم ماهانه شاخص قیمت کل کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای کشور به تفکیک دهک‌های هزینه‌ای نشان می‌دهد در دهک اول این تورم 1/ 2درصد بوده اما در دهک‌های نهم و دهم به ترتیب 9/ 1 و 8/ 1درصد گزارش شده است.

براساس گزارش شهریورماه مرکز آمار، تورم نقطه به نقطه گروه خوراکی‌ها در شهریورماه به

 4/ 75درصد رسید که نسبت به مردادماه که تورم 4/ 80درصد بود، کاهش 5واحد درصدی داشت. این کاهش در تورم نقطه‌ای دهک‌های مختلف نیز قابل‌مشاهده است. به طور نمونه، در دهک اول، تورم نقطه‌ای خوراکی‌ها در شهریورماه 6/ 81 درصد بوده که نسبت به مردادماه کاهش 5/ 4واحد درصدی را ثبت کرد. در دهک پنجم تورم خوراکی‌ها در آخرین ماه تابستان 1/ 75درصد بود که نسبت به مردادماه کاهش 7/ 4واحد درصدی داشت. در دهک دهم نیز که به آن دهک پردرآمد گفته می‌شود، تورم نقطه به نقطه گروه خوراکی‌ها در شهریورماه 1401 حدود 6/ 73درصد بوده که نسبت به مردادماه که تورم 79درصدی داشته کاهش 4/ 5درصدی را ثبت کرده است. تحلیل داده ها نشان می دهد، دهک پردرآمد کاهش تورم بیشتری را در گروه خوراکی‌ها لمس کرده است.

از طرفی، براساس گزارش تورم دهکی در شهریور‌ماه سال جاری، تورم نقطه‌ای گروه غیرخوراکی‌ها و خدمات در آخرین ماه نیمه نخست سال 4/ 35درصد بوده که نسبت به مردادماه کاهش 5/ 1واحد درصدی را ثبت کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد کاهش تورم نقطه‌ای در گروه غیرخوراکی‌ها و خدمات در شهریورماه نسبت به مردادماه در دهک‌های مختلف جامعه قابل‌مشاهده است. 

کاهش تورم در دهک اول که کم‌درآمد‌ترین خانوارهای کشور در آن قرار دارند، تورم نقطه‌ای گروه غیرخوراکی‌ها در شهریورماه 1/ 34درصد اعلام شد که نسبت به مردادماه که تورم 8/ 35درصد بوده کاهش 7/ 1واحد درصدی داشته است.

 این کاهش در دهک پنجم 4/ 1واحد درصد بوده است. اما کاهش تورم نقطه‌ای گروه غیر‌خوراکی‌ها در دهک دهم 8/ 2واحد درصد بوده است. به این ترتیب در شهریورماه 1401، کاهش تورم نقطه‌ای گروه غیرخوراکی‌ها در دهک دهم بیشتر از دهک اول بوده است.  بنابر آمارها نکته مهم اینجاست که در شهریورماه 1400، تورم ماهانه دهک اول در گروه خوراکی‌ها 9/ 1درصد، در دهک دوم 2درصد، در دهک‌های سوم تا هفتم 1/ 2درصد و در دهک‌های هشتم و نهم و دهم نیز به ترتیب 1/ 2 ، 2/ 2 و 1/ 2درصد گزارش شده است. 

 اما تورم ماهانه شاخص قیمت کالاهای غیرخوراکی‌ها در شهریورماه در دهک اول 5/ 2درصد، در دهک‌های دوم تا چهارم 4/ 2درصد، در دهک‌های پنجم، ششم و هفتم به‌ترتیب 3/ 2 ، 2/ 2 و 1/ 2 درصد گزارش شده است. اما این تورم در سه دهک هشتم، نهم و دهم به ترتیب 9/ 1 ، 7/ 1 و 6/ 1 درصد گزارش شده است. بنابراین در آخرین ماه تابستان سال جاری، در گروه غیرخوراکی‌ها و خدمات تورم ماهانه دهک‌های پردرآمد کمتر از تورم گروه‌های کم‌درآمد بوده است.