وقتی به بیان کلیات اخلاقی بسنده می‌کنید، هیچکس با شما مخالفتی نمی‌کند و همه با وجدان آسوده و بدون هیچ هزینه‌ای کنار هم گل می‌گویند و گل می‌شنوند. اگر بگویید "جنایت و آدمکشی و شکنجه بد است"؛ چنگیز و هیتلر و استالین هم از گور ندا می‌دهند: "احسنت، درود بر شما؛ خیلی بد است."
یکی از اشکالات بزرگ ما در حوزه اخلاق آن است که بیشتر کلی گویی می‌کنیم و کمتر شهامت ورود به مصادیق را داریم. طوری حرف می‌زنیم که به کسی برنخورد و همه راضی باشند؛ اما دقت نمی‌کنیم که این عافیت‌طلبی در طول تاریخ چه ضربه‌ای به ما زده است.
از حافظ و سعدی و هزاران شاعر و عارف و صوفی گوشه‌نشین و... گرفته تا رسانه‌های امروزی مانند صدا و سیما و نشریات و کانال های اجتماعی لبریز از جملات و مطالب و حکایات اخلاقی زیباست که همه می‌خوانند و می‌بینند و به‌به و چه‌چه می‌کنند. اما مراقب باشیم؛ دقت کنیم؛ این مطالب و آن به به و چه چه کردن‌ها هیچ تاثیر و ارزشی ندارد و اتفاقا شاید به دلیل بد آموزی هایش از عوامل تشدید بی‌اخلاقی باشد.
وقتی شما به بیان کلیات اخلاقی بسنده می‌کنید و وارد مصادیق نمی‌شوید، هیچکس با شما مخالفتی نمی‌کند و همه با وجدان آسوده و بدون هیچ هزینه‌ای کنار هم گل می‌گویند و گل می‌شنوند. برای مثال اگر بگویید "جنایت و آدمکشی و شکنجه بد است"؛ چنگیز و هیتلر و استالین هم از گور ندا می‌دهند: "احسنت، درود بر شما؛ خیلی بد است."
اجازه دهید ملموس‌تر صحبت کنم. فکر می‌کنید چرا سخنران های مردمی، سال‌ها در تلویزیون و مجالس مختلف سخنرانی داشته و دارند اما هیچکس معترض آنان نمی‌شود؟ رمز کار این افراد آن است که وارد مصادیق نمی‌شوند. بنابراین به کسی هم برنمی‌خورد. اصلا شاید مقصر افراد پای صحبت این افراد هستند که سخنان آنها را تایید و تصدیق کنند.
دو سال پیش دکتر محمد فاضلی (از متعهدترین جامعه‌شناسان معاصر) یادداشت تلگرامی با عنوان "سوزنبانان، کودکان را نکشید." منتشر کرد. خلاصه‌اش این بود که ثروتمندانی که مالیات نمی‌دهند مانند سوزنبانانی هستند که قطار رو به جای حرکت به سمت نابودیِ بخش کوچکی از ثروت خود، به سمت کودکان روی ریل هدایت می‌کنند؛ پس ثروتمندان لطفاً مالیات دهید.
خوب تقریبا هیچکس با این حکایت مخالف نبود و این مطلب در کانال‌های اجتماعی پخش شد. اما وقتی همان زمان من یادداشتی نوشتم و به صنف پزشکان به دلیل عدم نصب کارتخوان و فرار مالیاتی انتقاد کردم، برخی از کانال‌ها انتشار چنین مطلبی را دردسرساز دانستند و از انتشار آن خودداری کردند. حتی ادمین دو کانال تلگرامی چند ساعت پس از انتشار مطلب به دلیل اعتراض و تهدید به شکایت چند پزشک از من عذرخواهی کرده و گفتند چون دنبال حاشیه و دردسر نیستند مطلب رو حذف کردند.
این مشتی بود نمونه خروار. شما تا دلتان می‌خواهد بگویید دزدی و اختلاس و رشوه‌خواری و پارتی‌بازی و تبعیض و شکنجه و... بد است و ادامه دهید: از محبت خارها گل می‌شود؛ بنی‌آدم اعضای یک پیکرند و پاکدستی و عدالت و مهربانی خوب است. خیالتان راحت، هیچ کس به شما اعتراض نمی‌کند و هیچ هزینه‌ای نمی‌دهید. اما این رو به پای زرنگی خود نگذارید؛ به پای این بگذارید که گفتن و نگفتن شما فرقی نداشته و باد هوا بوده است.
قرن هاست این گونه گفتیم و شنیدیم و جالب اینکه آن را به پای ادب و ذکاوت خود گذاشتیم. لطفا همانطور که معلمان هر درس رو با ذکر چند مثال به دانش آموزان شیر فهم می‌کنند شما هم اگر می‌خواهید درس اخلاقی بدهید چند مثال عینی و ملموس، آن هم از جامعه و مسائل روز خودمان بگویید؛ الحمدالله رب‌العالمین مورد که کم نیست. اگر پارتی‌بازی، تبعیض، دروغ و تظاهر بد است؛ لطفاً شفاف و دقیق بگویید کجا بیشتر دیده می‌شود و شما چه کسانی را خطاب قرار داده‌اید.
نظام بهرامی کمیل
