جزئیات تجارت ایران باGCC/چرا تجارت با «امارات» مهم است؟

به گزارش راه امروز: امارات متحده عربی و بحرین طی توافقات موسوم به ابراهیم در سال 2020 میلادي، عادي سازي روابط خود با اسرائیل را به صورت رسمی اعلام کردند. عربستان نیز اگرچه احتمالا به دلایلی ازجمله حفظ قدرت نرم خود میان مسلمانان تاکنون به این توافقات نپیوسته ،اما هم روابط خود با اسرائیل را گسترش داده است و هم اینکه به نظر میرسد یکی از روندهاي اساسی در رویکرد آتی عربستان، عادي سازي روابط با اسرائیل باشد . بنابراین یکی از مهمترین رویدادهاي اثرگذار در خلیج فارس و کل منطقه غرب آسیا را میتوان ارتقاي روابط کشورهاي شوراي همکاري با اسرائیل دانست که به حضور و نفوذ هرچه بیشتر تلآویو در محیط امنیتی ایران نیز خواهد انجامید. 

 

اگرچه به نظر میرسد برداشت مشترك از تهدیدات ایران، یکی از مهمترین زمینه هایی است که اعراب و اسرائیل را به سمت گسترش همه جانبه همکاري ها سوق داده، اما ارتقاي روابط دولت هاي حاشیه جنوبی خلیج فارس با اسرائیل روندي است که میتواند دلایل و پیامدهاي مستقلی نیز داشته باشد. همچنان که اشاره شد، عدم قطعیت نسبت به تضمین هاي امنیتی ایالات متحده، کشورهایی چون عربستان و امارات را به سمت متنوع سازي روابط خود سوق داده است. 

در این میان، اسرائیل به عنوان گزینه اي که در وهله نخست تمایل مقابله با فعالیت هاي منطقه اي ایران را دارد، در وهله دوم از لابی گسترده اي در آمریکا و اروپا برخوردار است و سوم و مهمتر اینکه میتواند به لحاظ نظامی، امنیتی و اطلاعاتی به تأمین بخشی از نیازهاي دولت هاي عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس بپردازد، مورد توجه آنها قرار گرفته است. این وضعیت به اسرائیل نیز این امکان را می دهد که حضور ایران در سوریه و نزدیکی آبهاي مدیترانه را از طریق نفوذ در خلیج فارس، بابالمندب و دریاي سرخ موازنه کند. نخستین مانور دریایی آمریکا و اسرائیل در دریاي سرخ را از همین منظر میتوان ارزیابی کرد.  

آنچه به ارتقاي سطح همکاري میان اسرائیل و دولت هاي عربی حاشیه خلیج فارس انجامیده، تاحدودي به رویکرد تأخیري دولت جدید آمریکا در قبال پرونده فلسطین نیز ارتباط دارد. به نظر میرسد با توجه به وجود ائتلاف شکننده در دولت اسرائیل از یکسو و شکاف در روابط فتح و حماس و همچنین کاهش احتمالی مشروعیت حماس در کرانه باختري ازسوي دیگر، رئیس جمهور جدید آمریکا تمایلی براي ارائه طرحی فوري در قبال پرونده فلسطین ندارد و همین مسئله فضا را براي نقش آفرینی دولت هاي عربی به ویژه عربستان و امارات فراهم کرده است تا بدون مداخله فعلانه واشنگتن، روند عادي سازي را پیش ببرند. علاوه بر اینکه در طرح جدید دولت آمریکا که احتمال ارائه آن در ماه هاي آینده وجود دارد،کشورهاي عربی حاشیه خلیج فارس، جایگاه کمرن گتري نسبت به طرح معامله قرن خواهند داشت و مصر احتمالا نقش بیشتري را ایفا خواهد کرد.  

فارغ از بررسی اهداف و ابعاد روند عادي سازي روابط اعراب با اسرائیل، افزایش حضور اقتصادي، سیاسی و نظامی اسرائیل در منطقه خلیج فارس بر منافع ملی ایران اثرگذار خواهد بود. این تأثیرات البته کشور به کشور متفاوت است و به سطح و نوع روابط ایران با اعضاي شوراي همکاري از یکسو و میزان ارتقاي روابط اسرائیل با این کشورها از سوي دیگر بستگی دارد. با در نظر گرفتن چنین معیاري، ایران بیشترین روابط اقتصادي در میان اعضاي شوراي همکاري را با امارات دارد.  

آمارها نشان می دهد که بیشترین تجارت ایران در میان اعضاي شوراي همکاري خلیج فارس با امارات بوده است. به صورت کلی امارات دومین شریک تجاري ایران در سال 1399 بود که در صادرات کالاي ایرانی، بعد از چین و عراق سومین مقصد و در واردات کالا با فاصله کمی نسبت به چین، در رتبه دوم قرار گرفت. امارات همچنین به عنوان یکی از منابع ورود ارز به کشور محسوب میشود و به نظر میرسد در شرایط تحریمی، تنش هاي سیاسی میان تهران و ابوظبی بر قیمت ارز در داخل ایران نیز اثرگذار است.  

در سوي مقابل نیز در میان دولت هاي عربی جنوب خلیج فارس، امارات بیش از دیگران به گسترش سطح همکاري ها با اسرائیل پرداخته است. افتتاح سفارت امارات در تلآویو و متقابلا افتتاح سفارت و کنسولگري اسرائیل در ابوظبی و دبی و همچنین انتخاب رییس اتحادیه هتلداران اسرائیل با پیشینه مدیرکلی در وزارت صنعت، تجارت و کار به عنوان نخستین سفیر اسرائیل در امارات حائز اهمیت است. اسرائیل و امارات علاوه بر اینکه در پرونده یمن، برخی اهداف مشترك از جمله دسترسی به بابالمندب و مسیرهاي دریاي سرخ دارند، همکاري هاي امنیتی خود را نیز گسترش داده اند که افشاي جزئیات مشارکت امارات و اسرائیل براي دستگیري دختر حاکم دبی و نیز همکاري در پروژه پگاسوس از آخرین نمونه هاي آن است. همچنین برخی منابع از ساخت نخستین پایگاه نظامی اماراتی -اسرائیلی در زیر زمین و در حاشیه خلیج فارس در امارات خبر داده اند. 

آمارها حاکی از آن است یکسال پس از انعقاد توافقات ابراهیم، میزان تجارت اعلامی امارات و اسرائیل از 570 میلیون دلار فراتر رفته و پیشبینی ها براي سال 2021 یک میلیارد دلار است. همکاري در زمینه هاي حمل و نقل، کشاورزي ،بهداشت و انرژي و همچنین تأسیس صندوق سه میلیارد دلاري براي حمایت از سرمایه گذاري بخش خصوصی و راه اندازي 28 پرواز تجاري هفتگی از جمله توافقات امارات و اسرائیل است.

بنابراین اگرچه اسرائیل با بیشتر دولت هاي عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس روابط آشکار و پنهانی در سالهاي گذشته داشته، اما ارتقاي همکاري هاي امنیتی، سیاسی و اقتصادي ابوظبی و تلآویو براي منافع ایران می تواند تهدیدات بیشتري به دنبال داشته باشد. به نظر میرسد باید ارزیابی مستقل و مفصلی درباره حوزه هاي احتمالی نفوذ اسرائیل در امارات مورد بررسی قرار گیرد. اما در وهله نخست میتوان پیش بینی کرد همکاري هاي طرفین در کشاورزي، تبادل در حوزه اطلاعاتی و امنیت سایبري، فناوري و تولید نرمافزار و همچنین صادرات نفت امارات ازطریق اسرائیل به اروپا گسترش یابد؛ اگرچه مورد اخیر با نگرانی هاي زیست محیطی همراه است. 

نکته حائز اهمیت اینکه امارات، به نوعی بازار مستقیم صادرات محصولات ایران محسوب نمی شود و بخش عمده صادرات ایران به این کشور، صادرات مجدد  است. به عبارت دیگر به دلیل امکانات انبارداري، بنادر، سفر و اقامت آسان و حضور دفاتر شرکت هاي بین المللی در امارات، بیشتر کالاهاي ایرانی به این کشور صادر و از طریق بنادر به سایر کشورها صادرات مجدد میشود. 

 

با توجه به روابط سیاسی نه چندان همکاري آمیز با امارات ،ایران در حوزه صادرات مجدد باید از ظرفیت سایر کشورها استفاده کند و به تنوع بخشی بنادر مبدأ براي صادرات مجدد بپردازد. از جمله کشورهایی که می تواند در این زمینه براي ایران حائز اهمیت باشد، عمان است که با 16 کشور عربی -آفریقایی موافقتنامه تجارت آزاد دارد. 

عمان داراي پنج بندر است که در این میان، بندر سلطان قابوس براي دسترسی به بازارهاي هند و شبه قاره و بندر صحار قابل استفاده براي بسته بندي  و صادرات مجدد محصولات غذایی است. همچنین بندر صلاله با موقعیت جغرافیایی مناسب در مسیر کشتیرانی غرب به شرق و دسترسی به اقیانوس هند و بندر خساب به دلیل نزدیکی به تنگه هرمز ازجمله ظرفیتهاي کشور عمان براي توسعه روابط تجاري، واردات و صادرات مجدد محسوب میشوند . عمان در سال هاي اخیر سرمایه گذاري قابل توجهی براي توسعه بنادر و مناطق آزاد تجاري داشته و همین باعث بهبود بهره وري و نیز رشد تبادل کالا از بنادر این کشور بوده است . بندر صحار به دلیل قرارگیري در غرب تنگه هرمز برخلاف بندر جبلعلی که در شرق تنگه هرمز قرار دارد، از موقعیت بهتري براي دسترسی به دریاي عربی و خلیج عدن برخوردار است. ضمن اینکه بندر صحار در سالهاي اخیر، سریعترین رشد در میان مناطق آزاد تجاري جهان را تجربه کرده است. 

استفاده از بنادر کشورهاي همسایه و به صورت کلی تنوع بخشی در بهره بردن از بنادر گوناگون براي ایران که در شرایط تحریم قرار دارد، میتواند حائز اهمیت باشد. 

اینکه ایران بتواند به صورت همزمان با چند بندر مهم از کشورهاي همسایه جنوبی همکاري داشته و ترانزیت کالا را از آنجا انجام دهد و در مقابل نیز بنادر ایران در جنوب کشور به مناطقی براي صادرات کالاهاي کشورهاي دیگر تبدیل شوند، به تثبیت موقعیت منطقه اي ایران میانجامد که طبیعتاً بر مسئله تحریم نیز اثرگذار خواهد بود.  

در مجموع حضور اسرائیل در خلیج فارس به تشدید تنش در محیط امنیتی ایران خواهد انجامید. حملات اخیر به کشتی هاي ایرانی و اسرائیلی در همین زمینه قابل اشاره است .به نظر میرسد طی یک سال گذشته و در نتیجه تحولات قره باغ و نیز توافقات ابراهیم، اسرائیل توانسته با تقویت حضور خود در محیط امنیتی ایران، به موازنه نفوذ ایران در سوریه بپردازد که پس از منازعه سوریه گسترش یافته بود.  

نکته مهم اما این است که درگیري میان تهران و تلآویو احتمالا به طرفین محدود نخواهند ماند. آتش سوزي ها در بندر جبلعلی امارات، می تواند نشاندهنده درگیري خواسته یا ناخواسته امارات در منازعه ایران و اسرائیل باشد. بنابراین، اگرچه ایران و امارات در دوره تشدید تنشها میان تهران و واشنگتن پس از خروج آمریکا از برجام، توانستند روابط اقتصادي خود را تاحدودي از روابط سیاسی تنش زا جدا کنند، اما به نظر می رسد گسترش حضور اسرائیل در خاك امارات و آبهاي خلیج فارس از دیدگاه ایران تهدیدي فوري محسوب میشود. پیامد چنین کنش و واکنشی، احتمالااحتمالاً بروز چالشهاي فراوان براي مراودات تجاري ایران با امارات خواهد بود.  

تقویت مناسبات اسرائیل با کشورهاي شوراي همکاري خلیج فارس، به ویژه امارات مسئله مهمی در محیط امنیتی ایران است. آیا اسرائیل صرفا یک رقیب تجاري براي ایران خواهد بود یا به تهدید جدي براي منافع اقتصادي ایران در ارتباط با شوراي همکاري خلیج فارس مبدل میشود؟ آیا منازعه ایران و اسرائیل در خلیج فارس فزاینده خواهد بود و تبعاتی براي کشورهاي عربی خواهد داشت یا طرف ها میتوانند این مناسبات را از روابط فی مابین تفکیک کنند؟