تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا در سال 1399 نسبت به سال 1398 با کاهش حدود 11 درصدی همراه بوده که حدود 2 واحد درصد آن ناشی از افت صادرات (۴ درصدی) و 9 واحد درصد آن ناشی از افت واردات صادرات و واردات در این سال را میتوان ناشی از بحران کووید-19 دانست. به طور کلی، بیشترین حجم تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا طی 5سال اخیر مربوط به سال 1398 بوده و بیشترین کسری تجاری ایران با این اتحادیه نیز به سال 1395 اختصاص داشته که معادل ۱.۲ میلیارد دلار بوده است. کمترین کسری تراز تجاری ایران بااتحادیه اوراسیا مربوط به سال 1399 بوده که ناشی از افت بیشترواردات در مقابل صادرات بوده است.
تجارت در اقلام مندرج در توافقنامه تجارت ترجیحی
در نیمه دوم سال 1398، ایران توافقنامه تجارت ترجیحی با اتحادیه اوراسیا امضا کرده است. آمارها نشان میدهد، پس از امضای این توافقنامه، اگرچه واردات ایران از اتحادیه اوراسیا با کاهش همراه شده، اما صادرات آن در سطح بالاتری نسبت به سالهای قبل قرار گرفته است. در فهرست امتیازات اعطایی اتحادیه اوراسیا به ایران، 504 کد تعرفه 10 رقمی یا 369 کد تعرفه 8 رقمی وجود دارد. از این تعداد کد تعرفه 8 رقمی، ایران درسال 1399 تنها 58 مورد آن را به اتحادیه اوراسیا صادر کرده و در 311 مورد آن هیچ صادراتی به این اتحادیه نداشته است. ارزش صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا در فهرست اقلام موافقتنامه، بیش از 256 میلیون دلار بوده که حدود قریب به 25 درصد از کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا در سال ۱۳۹۹ را تشکیل می دهد.
براساس آنچه آمارها نشان میدهد، در میان کشورهای عضو اوراسیا، به لحاظ تعداد، ارمنستان بیشترین تعداد از اقلام مندرج در فهرست را از ایران وارد کرده است. در واقع در سال 1399، ایران در 49 مورد از 369 کدتعرفه مشمول در فهرست موافقتنامه، صادرات به ارمنستان داشته است. این در حالی است که این تعداد برای روسیه 36 مورد، قزاقستان 40 مورد، قرقیزستان 25 مورد و بلاروس 15 مورد بوده است. اما به لحاظ سهم ازارزش کل صادرات، بیشترین سهم اقلام مندرج در فهرست از صادرات ایران، مربوط به قرقیزستان بوده است. در سال 1399، برابر 59 درصد ازصادرات ایران به قرقیزستان مشمول اقلام مندرج در موافقتامه بوده است. در عین حال این سهم برای قزاقستان 44 درصد، بلاروس و روسیه 27درصد و برای ارمنستان تنها 4 درصد بوده است.
صادرات کالایی ایران به اوراسیا بدون احتساب نفت خام
براساس آمارهای گمرک ایران، طی 5 سال اخیر، در میان مقاصد صادراتی ایران در کشورهای اتحادیه اوراسیا، روسیه بالاترین سهم را داشته و سهم آن طی دو سال اخیر با افزایش نیز همراه بوده است. بیشترین صادرات کالایی بدون نفت خام ایران به روسیه طی 5 سال اخیر به سال 1399 برابر با ۵۰۱ میلیون دلار اختصاص داشته که بیش از 48 درصد از ارزش کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا در این سال را به خود اختصاص داده و نسبت به سال 1398 رشد 9 درصدی را تجربه کرده است.
دومین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اوراسیا نیز ارمنستان بوده که در سال 1399 با ارزش صادرات بیش از 304 میلیون دلاری، سهم 29 درصدی از ارزش کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا را به خود اختصاص داده است. صادرات ایران به این کشوردر سال 1399 نسبت به 1398 افت 17 درصدی داشته است.
طی 5 سال اخیر، قزاقستان نیز به عنوان سومین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اوراسیا ثبت شده است. در سال 1399، ایران حدود 167 میلیون دلار صادرات به قزاقستان۱۶.۱ درصد از کل انجام داده که نسبت به سال 1398 حدود 2 درصد افت داشته است.
در سال 1399، صادرات ایران به قرقیزستان، به عنوان چهارمین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اوراسیا، حدود 46 میلیون دلار بوده که سهم حدود ۴.۵ درصدی از ارزش کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا را شامل می شود. طی 5 سال اخیر، بیشترین ارزش صادرات ایران به قرقیزستان مربوط به سال 1398 یعنی برابر 65 میلیون دلار بوده است.
بلاروس نیز که سهم بسیار کمی از ارزش صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا را شامل میشود، در سال 1399 حدود ۲۰.۶ میلیون دلار از ارزش صادرات ایران به این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. بیشترین ارزش صادرات به این کشور مربوط به سال1399 است.
روند ۵ ساله واردات کالایی ایران از اتحادیه اوراسیا
عمده واردات کالایی ایران از اتحادیه اوراسیا از مبدا روسیه انجام شده و سایر کشورها سهم بسیار ناچیزی از واردات ایران را به خود اختصاص داده اند. در سال 1399، ایران بیش از یک میلیارد دلار کالا از روسیه وارد کرده که حدود 94 درصد از ارزش کل واردات ایران از اتحادیه اوراسیا را شامل می شود. ارزش واردات ایران از روسیه در سال 1399 نسبت به سال 1398 حدود 10 درصد کاهش داشته و بیشترین ارزش آن طی 5 سال اخیر به سال 1395 اختصاص داشته است.
واردات ایران از قزاقستان اگرچه در سال 1399 نسبت به سال های قبل کاهش قابل ملاحظه ای را تجربه کرده، اما همچنان دومین مبدا وارداتی ایران در اتحادیه اوراسیا باقی مانده است. واردات ایران از این کشور در سال 1399 بیش از 37 میلیون دلاربوده که سهم ۳.۴ درصدی از ارزش کل واردات ایران از اتحادیه اوراسیا را به خود اختصاص داده است.
سومین مبدا وارداتی ایران در اتحادیه اوراسیا، در سال های 1398 و 1399 ارمنستان بوده است (پیش از آن این کشور در جایگاه چهارم قرار داشت ) در سال 1399 ارزش واردات ایران از این کشور حدود۱۷.۳ میلیون دلار بوده که سهم ۱.۶ درصدی از ارزشکل واردات ایران از اتحادیه اوراسیا را شامل شده است.
بلاروس که پیش از سال 1398 سومین مبدا وارداتی ایران در اتحادیه اوراسیا بود، در دو سال اخیر جایگاه چهارم را به خوداختصاص داده است. ارزش واردات ایران از این کشور در سال 1399 حدود 9 میلیون دلار بوده و سهم حدود ۰.۸ درصدی ازارزش کل واردات ایران از این اتحادیه را به خود اختصاص داده است.
در نهایت پنجمین مبدا وارداتی ایران در اتحادیه اوراسیا نیز قرقیزستان بوده که ارزش واردات ایران به آن در سال 1399 حدود ۵.۵ میلیون دلار بوده و سهم ۰.۵درصدی از ارزش کل واردات ایران از اوراسیا را به خود اختصاص داده است.
روند ۵ ساله تراز تجاری ایران با 5 عضو اوراسیا
آمارها نشان می دهد، طی 5 سال مورد بررسی، کسری تراز تجارت کالایی ایران با روسیه کمتر شده است. در سال ۱۳۹۵ ایران در تجارت با روسیه با کسری ۱.۳ میلیارد دلاری همراه بوده، اما در سال 1399 این کسری به 528 میلیون دلار کاهش یافته است.
طی این 5 سال، ایران در تجارت کالایی با ارمنستان همواره با مازاد همراه بوده که بیشترین مازاد آن نیز مربوط به سال 1399 و معادل 287 میلیون دلار بوده است. تراز تجاری ایران با قزاقستان نیز به غیر از سال 1395 که باکسری 37 میلیون دلاری همراه بوده، در سایر سالهای پس از آن مازاد تراز تجاری را تجربه کرده است.
تراز تجاری ایران با قرقیزستان طی این 5 سال همواره مثبت بوده؛ اگرچه رقم آن نسبتاً کوچک بوده است. بیشترین مازاد تراز تجاری ایران با قرقیزستان مربوط به سال 1398 و معادل 54 میلیون دلار بوده است. تجارت ایران با بلاروس در سال های 1395، 1396 و 1397 با کسری همراه بوده، اما در دو سال پس از آن مازاد را تجربه کرده است. نهایتاً در سال 1399، تراز تجاری ایران با بلاروس مثبت و معادل ۱۱.۶میلیون دلار رقم خورده است.
تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا براساس قسمت های تعرفه
در سال 1399، بیشترین سهم از صادرات کالایی بدون نفت خام ایران به کشورهای اوراسیا مربوط به قسمت 2 کتاب مقررات صادرات و واردات (محصولات نباتی) بوده است. از یک میلیارد صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا در سال 1399، حدود 543 میلیون دلار (۶۲درصد) آن به«محصولات نباتی» اختصاص داشته است. از این قسمت تعرفه، دو فصل 8 (میوه های خوراکی؛ پوست مرکبات یا پوست خربزه و همانند و فصل 7 (سبزیجات، نباتات، ریشه و غدههای زیرخاکی خوراکی) بیشترین سهم را داشته اند که به ترتیب حدود 84درصد و 16درصد بوده است.
پس از آن قسمت 15 یا «فلزات معمولی و مصنوعات از آنها» با ارزش صادرات۴۷.۹ میلیون دلار (۵۵درصد) و قسمت 7 «مواد پلاستیکی واشیاء ساخته شده از این مواد» با ارزش صادرات ۴۷.۶ میلیون دلار (۵.۵درصد) در رده های بعدی قرار دارند. از قسمت 15، بیشترین میزان صادرات به فصل 72 (چدن، آهن و فولاد) و از قسمت 7 به فصل 39 (مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته شده از این مواد) اختصاص داشته است.
علاوه بر صادرات، بیشترین سهم از واردات ایران به اتحادیه اوراسیا نیز به «محصولات نباتی» اختصاص داشته که با ارزش واردات 649میلیون دلاری، حدود 59 درصد از ارزش واردات ایران از اتحادیه اوراسیا در سال 1399 را به خود اختصاص داده است. با این حال، بیشترین ارزش واردات ایران از این قسمت به فصل 10(غلات) اختصاص داشته که حدود 93 درصد از واردات این قسمت را تشکیل می دهد.
پس از آن قسمت 9 (چوب و اشیای چوبی) و قسمت 3 (چربی ها و روغن های حیوانی یا نباتی) با ارزش واردات 129 میلیون دلار و 100 میلیون دلار، به ترتیب سهم های ۱۱.۷ درصد و۹.۱ درصد از ارزش کل واردات ایران به اتحادیه اوراسیا در سال 1399 را به خود اختصاصدادهاند. بیشترین میزان واردات ایران از قسمت 9 مربوط به فصل 44 (چوب و اشیای چوبی؛ زغال چوب) و از قسمت 3 مربوط به فصل 15(چربی ها یا روغن های حیوانی و نباتی ...) بوده است.
سه قسمت تجاری عمده در 5 عضو اتحادیه اوراسیا
بر اساس طبقه بندی تعرفه ای، در هر 5 کشور اتحادیه اوراسیا، محصولات نباتی جزو قسمت عمده کالاهای صادراتی ایران هستند.در سال 1399، سهم محصولات نباتی از صادرات ایران به کشور ارمنستان ۷درصد، به کشور قزاقستان 64درصد، به کشور روسیه 75درصد، به کشور قرقیزستان 68درصد و به کشور بلاروس نیز 32 درصد بوده است. یکی دیگر از قسمت های عمده نیز قسمت 7 (مواد پلاستیکی واشیا ساخته شده از این مواد) بوده که جزو سه قسمت تعرفه صادراتی عمده در کشورهای ارمنستان، قزاقستان، روسیه و بلاروس بوده است.
در میان قسمت های تعرفه وارداتی نیز، در 3 کشور از 5 کشور اتحادیه اوراسیا، محصولات نباتی جزو سه قسمت عمده وارداتی قرارداشته است. سهم این قسمت از واردات ایران از قرقیزستان، 50دصد، از قزاقستان 55 درصد و از روسیه 61درصد بوده است. قسمت 16(ماشین آلات و وسایل مکانیکی ...) نیز در سه کشور، قزاقستان، ارمنستان و بلاروس، جزو سه قسمت وارداتی عمده قرار داشته است.
آمارها نشان میدهد که در سال 1399، از 10 قلم عمده صادراتی ایران به اتحادیه اوراسیا (در سطح کد تعرفه 8 رقمی)، 9 مورد آن مواد غذایی بوده و از این 9 مورد 8 مورد آن به فصل 8 (میوه های خوراکی، پوست مرکبات یا پوست خربزه و همانند) اختصاص داشته است. بیشترین ارزش صادرات ایران به این اتحادیه مربوط به «پسته ها با پوست تازه یا خشک کرده» و «سیب تازه» بوده که
صادرات آنها به ترتیب 128 میلیون دلار و 107 میلیون دلار ثبت شده است. براساس آمارها، بیشترین سهم از اقلام عمده صادراتی ایران به اتحادیه اوراسیا به روسیه و پس از آن به قزاقستان اختصاص داشته است.
بیشترین ارزش واردات ایران از اتحادیه اوراسیا نیز به «سایر مخلوط های گندم غیر مذکور در جای دیگر» اختصاص دارد که معادل ۲۱۱ میلیون دلار است. کلیه واردات ایران از این محصول از اتحادیه ارواسیا مربوط به روسیه بوده است. «ذرت دامی» و «جو به استثنای بذر» دو قلم عمده دیگر وارداتی ایران از اتحادیه اوراسیا هستند که ارزش واردات آنها به ترتیب 172 میلیون دلار و 124میلیون دلار است.
