حال خوب تولید در پایان تابستان

شاخص مدیران خرید در شهریورماه 98 به مرز 50 واحد برگشت. براساس داده‌های مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، شامخ این ماه 50.43 واحد اعلام شده که نسبت به شامخ مرداد ماه 4.64 واحد معادل 10.13 درصد بهبود یافته است. هرچند عدد شامخ کل 50.43 واحد، نشان‌دهنده رونق در بخش صنعت در شهریورماه نسبت به ماه قبل آن است، اما همچنان از بلاتکلیفی فعالیت‌های اقتصادی در میان رونق و رکود حکایت دارد. در شامخ شهریورماه، «سرعت انجام و تحویل سفارش»، «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» و «انتظارات تولید در ماه آینده» بهبود داشته، اما «میزان سفارش‌های جدید مشتریان» با کاهش مواجه شده و بلاتکلیفی فعالیت‌های اقتصادی را تشدید کرده است. ریز جزییات داده‌های به دست آمده از صاحبان بنگاه‌ها بیانگر این است که شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش 59.3 در شهریور، بیشترین میزان شاخص در بین 5 مولفه اصلی شامخ بوده است. شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی 54.31 واحد، دارای تغییرات مثبتی نسبت به ماه گذشته (51.69 واحد) است. همچنین شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان 45.08 واحد، کمترین مقدار شاخص در بین 5 مولفه اصلی شامخ بوده است. شاخص انتظارات تولید در ماه آینده نیز با رقم 65.23 واحد، ادامه بهبود وضعیت بخش صنعت در مهرماه را پیش‌بینی می‌کند.

شاخص مدیران خرید (PMI) یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته، که بر اساس داده‌های پانلی از حدود 400 شرکت در تمام فعالیت‌های بخش خصوصی تهیه می‌شود. در جریان استخراج شامخ، اگر عدد شاخص بیش از ۵۰ واحد باشد، نشان می‌دهد که اقتصاد درحال‌توسعه است درحالی که هر رقمی زیر ۵۰ واحد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد. بر اساس تازه‌ترین محاسباتی که از سوی مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران برای استخراج شامخ انجام شده، شامخ شهریور امسال 50.43 واحد اعلام شده است. در این ماه هرچند فعالان اقتصادی نسبت به بهبود وضعیت تولید ابراز امیدواری کرده‌اند اما کاهش سفارشات مشتریان باعث شده این خوش‌بینی تضعیف شود. وضعیت در متغیرهای مقدار تولید، میزان سفارشات جدید و میزان فروش نیز تقریبا به همین ترتیب بوده است.

در عین حال، شاخص مدیران خرید، از سایه سنگین رکود بر بخش صنعت کشور حکایت دارد و وضعیت را (به‌جز در ماه‌های اسفند و اردیبهشت) همواره بدتر از ماه قبل یا بدون تغییر نسبت به ماه قبل گزارش کرده است. میزان صادرات و موجودی مواد اولیه طی این ماه‌ها مدام رو به کاهش بوده، اما در مورد به‌کارگیری نیروی انسانی وضعیت تفاوت داشته به‌نحوی‌که تا قبل از اردیبهشت‌ماه، هرماه با کاهش اشتغال صنعتی مواجه بوده‌ایم که پس‌ازآن میزان اشتغال در این بخش تقریباً ثابت مانده است. قیمت مواد اولیه روند صعودی نشان می‌دهد، در دو ماه اخیر نسبتا ثابت مانده است. قیمت محصولات تولید شده نیز همواره صعودی بوده که در دو ماه اخیر نسبت به ماه قبل کاهش نشان می‌دهد. نوسان زیرشاخص موجودی انبار حول عدد 50 نیز حکایت از حفظ موجودی انبار توسط فعالان اقتصادی دارد. نکته جالب‌توجه آن است که با وجود شرایط مذکور، فعالان اقتصادی از دی‌ماه سال 1397 تاکنون (به‌جز در اسفندماه)، همواره انتظار افزایش تولید برای ماه آتی را داشته‌اند که می‌توان این خوش‌بینی را به اعتماد فعالان اقتصادی نسبت به قول مسوولان در رفع مشکلات داخلی و تحرکات دیپلماتیک دولت برای کاهش یا حذف تحریم‌های خارجی نسبت داد.

شامخ کلی به دست آمده برای صنایع لاستیک و پلاستیک در شهریورماه معادل 5/47 است. به‌عبارت‌دیگر در شهریورماه نسبت به ماه گذشته وضعیت عمومی این صنعت اندکی بدتر شده است. در این ماه این صنعت در میزان فروش محصولات کاهش چشمگیری را تجربه کرده است (7/36) . این میزان کمترین عدد در میان سایر صنایع است درحالی که قیمت مواد اولیه کاهش اندکی داشته (7/46) و از طرف دیگر موجودی انبار محصول افزایش یافته است (3/53) . همچنین بنابر اعلام فعالان اقتصادی صنعت لاستیک و پلاستیک میزان سفارشات جدید در شهریورماه نسبت به ماه گذشته کاهش شدیدی را نشان می‌دهد (7/36) و میزان تولید نیز کاهش یافته است (3/43) . با وجود تمام این موارد صادرات محصول افزایش اندکی نشان می‌دهد (7/56) . نکته حائز اهمیت در شامخ شهریورماه صنعت لاستیک و پلاستیک این است که فعالان اقتصادی این صنعت همچون مردادماه، در شهریورماه نیز انتظار بهبود وضعیت تولید در ماه آتی را داشته‌اند (60) اما عملاً انتظار بهبود در مردادماه در شهریورماه محقق نشده است. نکته حائز اهمیت دیگر کاهش قیمت محصولات تولید شده در صنعت لاستیک و پلاستیک نسبت به ماه گذشته است.

شامخ کل برای این صنعت در شهریورماه عدد 9/47 به دست آمده که حاکی از تضعیف جزئی وضعیت عمومی این صنعت در شهریور نسبت به مرداد است. باوجود کاهش سفارشات جدید (4/40) و کاهش اندک قیمت مواد اولیه (2/44)، میزان تولید کاهش اندکی را نشان می‌دهد (1/48) . از طرف دیگر، میزان فروش به‌شدت کاهش یافته است (5/38) . درنتیجه موجودی انبار محصول شدیداً افزایش داشته است (5/65) . این شواهد رکود در بازار محصولات این صنعت را نشان می‌دهد. همچنین صادرات محصولات و فرآورده‌های نفت و گاز نیز کاهش قابل‌ملاحظه‌ای داشته است (4/40) . این عدد در مقایسه با افت شدید صادرات در ماه قبل اندکی کمتر است اما بازهم نشان از کاهش در میزان صادرات محصولات این صنعت در شهریورماه نسبت به مردادماه دارد که می‌تواند از دیگر دلایل کاهش تولید در شهریورماه باشد. تشدید تحریم‌های امریکا علیه ایران (تحریم بانک مرکزی) و خصوصاً تحریم صنعت نفت و گاز از یک‌سو و رکود در بازارهای منطقه‌ای از قبیل عراق و افغانستان از سوی دیگر می‌تواند مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر کاهش شدید صادرات محصولات این صنایع باشد.

پایین‌ترین عدد شامخ صنعت در شهریورماه متعلق به صنعت نساجی با عدد شامخ 91/40 بوده است. فعالان اقتصادی در شهریورماه وضعیت کلی صنعت نساجی را نامساعد توصیف کرده‌اند. شاهد این مدعا کاهش میزان تولید (با عدد شامخ 36/36)، کاهش میزان سفارشات جدید (با عدد شامخ 82/31) و کاهش میزان موجودی مواد اولیه (با عدد شامخ 82/31) است. کاهش چشم‌گیر میزان فروش (با عدد شامخ 64/13) با وجود کاهش قیمت محصولات (با عدد شامخ 82/31) نشان‌دهنده عمق رکود حاکم بر این صنعت در شهریورماه است. بااین‌حال افزایش انتظارات تولید در ماه آینده (با عدد شاخص 73/72) نشان‌دهنده امیدواری فعالان صنعت به افزایش تولید و فروش در ماه آینده است که بخشی از آن ممکن است به دلیل آغاز فصل پاییز و انتظار افزایش تقاضا برای برخی از منسوجات خاص صنعتی و غیر صنعتی باشد.

صنعت ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی شامل ساخت محصولات رایانه‌ای، الکترونیکی و نوری، تولید تجهیزات برقی و تولید ماشین‌آلات و تجهیزات طبقه‌بندی نشده است که بر مبنای گزارش شامخ شهریورماه در شرایط کلی مناسب به سر نمی‌برد. تغییرات برخی از مولفه‌های این صنعت در شهریورماه نیز موید این امر است. در شهریورماه مولفه میزان سفارشات جدید به‌شدت کاهش یافته است. ضمن آنکه موجودی محصول (انبار) نیز به نسبت مردادماه افزایش قابل‌توجهی یافته است. میزان فروش محصولات همچنین مقدار تولید محصولات نیز به نسبت ماه قبل اندکی کاهش یافته است. علاوه بر موارد ذکرشده، شواهد حاکی از وجود قاچاق در این صنعت دارد که شرایط را برای فعالیت فعالان این حوزه دشوار کرده است. تمامی این موارد در صورت تداوم طی ماه‌های آتی می‌تواند ادامه فعالیت بخش خصوصی در این صنعت را با مشکلات جدی روبه‌رو کند.

بر اساس دسته‌بندی کدهای آیسیک (ISIC) مهم‌ترین محصولات صنایع کانی‌های غیرفلزی عمدتا در بخش راه و ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ بنابراین تغییرات در بخش ساخت‌وساز منجر به کاهش یا افزایش تقاضای محصولات گروه کانی‌های غیرفلزی و به‌تبع آن کاهش یا افزایش تولید، موجودی انبار و فروش محصولات این صنایع می‌شود. شامخ کل این گروه در شهریورماه 1/46 به دست آمده که از بدتر شدن جزئی وضعیت کلی این صنعت در شهریورماه نسبت به ماه گذشته حکایت دارد. بیشترین عدد شامخ مربوط به قیمت محصولات تولید شده در بین صنایع مختلف مربوط به گروه کانی‌های غیرفلزی است هرچند که این عدد تغییری را نشان نمی‌دهد (50.) به‌عبارت‌دیگر درحالی که قیمت محصولات تولیدی سایر گروه‌ها کاهش یافته قیمت محصولات این گروه تغییری نیافته است. به دلیل رکود شدید در بخش ساخت‌وساز، عدد شامخ مربوط به میزان سفارشات جدید افت قابل‌توجهی را در شهریورماه نشان می‌دهد (35.) همچنین میزان فروش محصولات نیز کاهش یافته است (5/47).

در گزارش شهریورماه صنایع فلزی، تغییر قابل‌توجهی در شرایط کلی صنعت مشاهده نمی‌شود. مقدار تولید محصولات به نسبت ماه قبل تغییری نکرده است. البته موجودی محصول در انبار تا حدودی افزایش یافته که دلیل این امر می‌تواند بدتر شدن هرچند اندک میزان سفارشات جدید و همچنین میزان فروش محصولات در شهریورماه به نسبت مردادماه باشد که سبب شده محصولات تولیدشده ولی فروش نرفته در انبار قرار گیرند. از جمله نکات قابل‌توجه گزارش رقم شامخ مربوط به مولفه انتظارات تولید در ماه آینده است. مولفه انتظارات تولید در ماه آینده در حالی 66/68 گزارش شده است که نظر به شرایط کلی صنعت صنایع فلزی طی ماه‌های اخیر و همچنین بازار تقاضای خارجی و داخلی این محصولات به‌سختی می‌توان آینده روشنی به‌صورت خاص در کوتاه‌مدت برای این صنعت متصور شد.

بر اساس گزارش شامخ شرایط کلی صنایع غذایی در شهریورماه اندکی (رقم شامخ 15/55) بهبود یافته است که ناشی از مشاهده مقدار ناچیزی بهبود در مولفه‌های اصلی شامخ یعنی مقدار تولید محصولات (رقم شامخ 10/55)، میزان سفارشات جدید (رقم شامخ 06/53)، سرعت انجام و تحویل سفارش (رقم شامخ 20/60) و میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (18/59) است.

مهم‌ترین شرکت‌های فعال در این صنعت در حوزه رنگ و پوشش‌ها، لوازم بهداشتی، تولیدکنندگان شوینده و تعدادی دارویی هستند. شامخ کل گروه صنایع شیمیایی حکایت از بهبود خیلی جزئی وضعیت عمومی این صنعت در مردادماه نسبت به ماه گذشته دارد (1/52) . به‌طورکلی در عمده زیر شاخص‌ها عدد شامخ به دست آمده برای صنایع شیمیایی نشان از عدم‌تغییر وضعیت این صنعت دارد. مقدار تولید محصول این صنعت تغییری نداشته (8/50) و میزان سفارشات نیز به همین ترتیب بوده است (50) . از میزان صادرات (7/44) اندکی کاسته شده است. همچنین فعالان این صنعت نسبت به تولید ماه آینده خوش‌بین هستند و انتظار بهبود تولید را دارند. (9/62) این خوش‌بینی را شاید بتوان به امیدواری نسبت به گشایش‌های سیاسی در افق پیش و تصمیم دولت برای نظارت و کنترل واردات دارو نسبت داد. درمجموع این صنعت در کنار صنایع فلزی در شهریورماه وضعیت باثباتی را تجربه کرده است.

وضعیت صنایع چوب، مبلمان و کاغذ در شهریورماه با عدد شامخ 79/46 تفاوت چندانی با ماه قبل نداشته و نامساعد بودن وضعیت مقدار تولید محصولات (با عدد شامخ 79/46)، میزان سفارشات جدید (با عدد شامخ 48/40) و عدم‌تغییر در موجودی مواد اولیه و میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی، نشان‌دهنده رکود حاکم بر این صنعت است؛ به‌نحوی‌که کاهش در قیمت محصولات تولید شده (با عدد شامخ 57/28) نیز نتوانسته محرکی قوی برای افزایش تقاضا در این صنعت باشد. بخشی از این رکود می‌تواند به دلیل کاهش چشمگیر تقاضای مردم برای مبلمان و همچنین محصولات ساخته شده با چوب‌های مصنوعی (از جمله کابینت و دکور) و تبدیل شدن آن به‌نوعی کالای لوکس باشد که در شرایط کنونی، خرید آن برای بسیاری از اقشار جامعه امکان‌پذیر و به‌صرفه نیست.

گزارش شامخ شهریورماه وسایل نقلیه و قطعات وابسته حاکی از مشاهده بهبود اندک در این صنعت است. مقدار تولید محصولات، میزان سفارشات جدید و سرعت انجام و تحویل سفارش از جمله مولفه‌های اصلی اثرگذار بر رقم شامخ کل این صنعت هستند که به نسبت ماه قبل بهبود یافته‌اند. مشکل موجودی مواد اولیه در صنعت نیز همچنان به قوت خود باقی است به‌گونه‌ای که برای 10 امین ماه پی‌درپی فعالان این حوزه موجودی مواد اولیه را به نسبت ماه قبل در شرایط بدتر ارزیابی کردند. از نکات مهم، می‌توان به مولفه انتظارات تولید در ماه آینده این صنعت اشاره کرد که رقم 70 گزارش شده است. این رقم جز بالاترین ارقامی است که این مولفه در بین صنایع کسب کرده است. دلیل این امر را می‌توان شروع نیمه دوم سال عنوان کرد چراکه بررسی روند فعالیت این صنعت گویای آن است، تولیدات این صنعت در نیمه دوم سال بیش از نیمه اول سال (دارای ایام تعطیلی بسیار) است.

وضعیت صنعت پوشاک و چرم در شهریور، مطابق با آنچه فعالان این صنعت در ماه گذشته و در قالب انتظارات تولید در ماه آینده پیش‌بینی کرده بودند، بهبود داشته است. افزایش میزان تولید (با عدد شامخ 14/57)، افزایش سرعت انجام و تحویل سفارش (با عدد شامخ 43/71) و نیز افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (با عدد شامخ 29/64) موید بهبود در وضعیت کلی صنعت در شهریورماه است. نکته قابل‌توجه در این ماه کاهش چشم‌گیر قیمت خرید مواد اولیه (با عدد شامخ 43/21) و همین‌طور کاهش قیمت محصولات تولید شده (با عدد شامخ 25) است، اما با توجه به عدم‌تغییر میزان فروش، به نظر می‌رسد میزان زیادی از افزایش تولید به انبار محصولات منتقل شده که این مساله با کاهش میزان سفارشات جدید (با عدد شامخ 86/42) و افزایش موجودی محصول در انبار (با عدد شامخ 14/82) مطابقت دارد.