آتش سوزی، سیل، گردو غبار، برف و بهمن سه حادثه تلخ که در یک ماه اخیر ایران را تحت تاثیر خود قرار داده است. حوادثی که با وجود اینکه قابل پیش بینی و حداقل در یک مورد قابل پیشگیری (حادثه پلاسکو) بوده اند، اما به راحتی رخ داده اند و به راحتی به بحرانی برای کشور تبدیل شده اند.
سه روز گذشته کشور تحت تاثیر بارش های جوی با وضعیتی بحرانی روبه رو شد. برف و کولاک آخر هفته پرحادثه‌ای را در سراسر کشور به تصویر کشید. ٢٧ استان کشور درگیر هوای نامساعد زمستانی شدند، ١٧٢ شهر و روستا و گردنه دچار آسیب‌های برف و بوران شدند. صدها خودرو در راه ماندند و دراین میان مرگ دست کم 5 نفر در حوادث، روزهای تلخی را رقم زد.
با وجود تلاش گسترده هلال احمر برای یاری رساندن به آسیب دیدگان رخداد های دیروز نشان داد که این تلاش ها کافی نبوده است. روایت شاهدان عینی از کمبود امکانات امداد رسانی در جاده های بهمن زده و کولاک گرفته حکایت می کرد.
پیش از این نیز در سیل سیستان و بلوچستان که خسارات سنگینی به شهروندان آن استان وارد کرد، کمبود امکانات و امداد رسانی نامنظم و دیر هنگام انتقادات فراوانی را برانگیخته بود.
درباره پلاسکو، سیل سیستان و بلوپچستان و گردو غبار استان خوزستان انتقادات زیادی مطرح شده است. انتقاداتی که بخشی از آن مربوط به نحوه مدیریت بحران این حوادث بود. درباره حوادث ناشی از بارش برف نیز امروز روزنامه وقایع اتفاقیه به شدت از مدیریت بحران کشور انتقاد کرد.
این روزنامه نوشت: «آیا از زمستان انتظاری غیر از بارش برف و باران می‌رود؟ قطعا جواب منفی است؛ پس چرا هر بار مسئولان رفتارهای حاکی از غافلگیری می‌کنند، چرا بارش برف در میانه‌های زمستان می‌تواند چنان بحرانی درست کند که خیلی‌ها گرسنه و سرمازده ساعت‌ها در جاده سرگردان باشند و حتی بیم ازدست‌دادن جانشان هم باشد؟ این ماجرا آن‌قدر تکراری است که به خیلی‌ها ثابت شده، بروز کوچک‌ترین اتفافی در کشور می‌تواند به‌سادگی تبدیل به بحرانی مختل‌کننده یا حتی کشنده شود.»
روایت یک شاهد عینی که در روزنامه شرق منتشر شده است نیز حاکی از مدیریت بحران ضعیف حادثه دارد. این شاهد عینی که در جاده فیروزکوه در راه مانده بود می گوید: «طبق مشاهدات من، امدادگران هلال‌احمر با دو پاترول و یک پرادو خیلی سریع به محل رسیده بودند و در حال کمک به مردم بودند، اما از بقیه نهادها مثل پلیس، راهداری، ماشین‌های برف‌روب و... من حداقل جز یک مورد چیزی ندیدم. ساعت ١٠ شب بود که ترافیک شدیدتر شد و راه هم بسته بود، از همه طرف صدای ناله و کمک و التماس مردم را می‌شنیدم، هلال‌احمری‌ها بخشی از مسیر را باز کردند و ما دنبالشان راه افتادیم، من برای هر چهار چرخ ماشینم یخ‌شکن نصب کرده بودم و می‌توانستم مسیر را ادامه بدهم، اما بقیه در راه ماندند.»
از نکات جالب توجه این است که هواشناسی کولاک و بارش برف و باران را در محورهای که بحران زده شدند پیش بینی کرده بود. بعدازظهر دوشنبه دوازدهم بهمن بود که مدیرکل پیش‌بینی سازمان هواشناسی ضمن اشاره به ورود سامانه بارشی جدید به کشور، از حرکت این سامانه در روز چهارشنبه به سمت مناطق مرکزی، جنوبی، شرق و شمال‌شرق کشور خبر داد.
احد وظیفه درباره آخرین پیش‌بینی وضع آب و هوایی کشور، اظهار کرده بود که به تدریج با ورود سامانه بارشی «برف و باران و وزش باد» دربرخی مناطق شمال‌غرب، غرب، جنوب‌غرب، سواحل غربی دریای خزر، دامنه‌های زاگرس مرکزی و دامنه‌های البرز مرکزی آغاز می‌شود که درمناطق جنوبی با رعد و برق نیز همراه است.
اما روزنامه شهروند درباره هشدار هواشناسی می نویسد: «این توصیه‌ها منوط بر وقوع یک انسداد طولانی حاصل از برف و کولاک و بهمن در برخی مسیرهای ارتباطی کشور نبود. شاید مخاطب هواشناسی مردم نبودند و درمقابل این راهداری بود که باید دریافت‌های متفاوتی را از این پیش‌بینی ارایه و به مردم هشدار می‌داد.»
با این حال به نظر نمی رسد در این باره هواشناسی را خیلی مقصر دانست. هواشناسی پیش از این نیز احتمال آبگرفتگی و سیل را در سیستان و بلوچستان پیش بینی کرده بود. اما مدیریت بحران باز هم دیر به فکر مقابله با آن سیل افتاد.
روزنامه وقایع اتفاقیه درباره غافلگیری از حوادث طبیعی می نویسد: «وقتی سیل سیستان را گرفت، تهران و حتی کل کشور هنوز در شوک حادثه پلاسکو بودند. کم‌کم تعداد آواره‌های سیل و خسارت‌هایی که به بار آورد، باعث شد توجه‌ها به آن سمت معطوف شود. وقتی بررسی‌ها درباره عملکرد مسئولان مختلف شروع شد، همین غافلگیری در آنها دیده می‌شد؛ انگار باران اتفاق عجیبی و سیل چیزی است که این مملکت تا‌به‌حال به‌خودش ندیده؛ نشانه‌های غافلگیری را در گلایه‌هایی که مسئولان از کمبود امکانات می‌کردند، می‌شد دید.»
مسئول کنترل بحران کیست؟
اصولا هنگامی که حادثه ای طبیعی در کشور در حال رخ دادن است. نهادهای مرتبط با آن حادثه در موقعیت جغرافیایی پیش بینی شده در حالت آماده باش قرار می گیرند. مدیریت بحران وزارت کشور نیز موظف است در این باره وارد شده و برنامه ریزی ها لازم و تمهیدات مورد نظر را اتخاذ کند.
روزنامه شهروند درباره کنترل بحران یرف و کولاک آخر هفته گذشته نوشته است: «پنجشنبه عصر معاون راهداری اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای استان مازندران گفت: با توجه به هشدارهای هواشناسی راهداران این اداره کل به صورت آماده‌باش درآمدند.»
این روزنامه در ادامه آورده است: «اما آنچه که عصر پنجشنبه توسط سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای تحت عنوان آخرین وضع ترافیکی راه‌های پرتردد بیان شد، خیلی گوشزد‌کننده نبود تا جلوی فجایعی را که می‌توانست شکل بگیرد، سد کند.»
گزارش شاهدان عینی نیز نشان می دهد پلیس استان مازندران هنگام ورود خودروها به جاده فیروز کوه و هراز هشدار های لازم به خودرو ها درباره وضعیت نامناسب راه ها را نداده است. به نظر می رسد پلیس نیز در این مورد کاملا غافلگیر شده است.
در این میان نقش سازمان مدیریت بحران کشور که معاونتی در وزارت کشور است، در کنترل بحران نیز قابل تامل است. در سه بحران پلاسکو، سیل سیستان و بلوچستان و بحران کولاک و بهمن پنجشنبه و جمعه سازمان مدیریت بحران حضور کمرنگی از خود را به نمایش گذاشته است.
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور اسماعیل نجار سیاستمدار اهل سرخه در استان سمنان است. او پیش از این در دولت احمدی نژاد استاندار کردستان و کرمان بوده است. انتصاب نجار به عنوان رییس سازمان مدیریت بحران و معاون وزیر کشور در دولت حسن روحانی حاشیه های فراوانی را برانگیخت. منتقدان او را از مدیران ناکارآمد به حساب می آوردند، اما او به دلیل نفوذی که در دولت روحانی داشت معاون وزیر کشور شد.
