توسعه فناورى ‌نانو به عنوان یک فناوری دارای اولویت ملى در کشور

به گزارش مهندس نیوز، ستاد ویژه توسعه فناورى نانو به منظور پیگیری توسعه فناورى ‌نانو به عنوان یک فناوری دارای اولویت ملى در کشور در سال 1382تشکیل شد. دیدگاه ستاد برای توسعه فناوری ‌نانو، تدوین چارچوب فعالیت بلندمدت کشور در این حوزه بود و در این مسیر، برنامه راهبردى ده‌ساله فناورى‌ نانو در ستاد تهیه و در مرداد ماه 1384 به تصویب هیئت دولت رسید. این سند با عنوان «سند راهبرد آینده» قرار گرفتن در میان 15 کشور برتر جهان در حوزه فناورى ‌نانو و تلاش براى ارتقاء مداوم این جایگاه به منظور تولید ثروت و بهبود کیفیت زندگی مردم را هدف‌گیرى کرده است.

به منظور آشنایی بهتر با فعالیتهای ستاد نانو مصاحبه ی توسط خبرنگار مهندس نیوز با عماد احمدوند، مدیر کارگروه ترویج و آموزش ستاد نانو انجام گرفته است که در ادامه توجه مخاطبین عزیز را به آن جلب می نماییم.

1. به عنوان اولین سوال بفرمائید مجموعه ستاد نانو در بحث آموزش و ترویج نانو فعالیت خود را از چه زمانی آغاز نموده و چه نوع اقداماتی انجام داده است ؟

در واقع باید بدانیم که یکی از نیازمندی‌های توسعه پایدار فناوری‌نانو، مشارکت همه گروه‌های ذی‌نفع در تمام نظام توسعه این فناوری است. این امر مستلزم طراحی فعالیت‌های منسجم ترویجی، اطلاع رسانی و آموزشی برای گروه‌های مختلف ذی‌نفع و و بازخورد از فعالیت این گروهها می باشد. در این راستا، کارگروه ترویج ستاد فناوری ‌نانو، چند برنامه و فعالیت اصلی را در دستور کار خود دارد.

سابقه فعالیت ترویج و آموزش ستاد فناوری ‌نانو حدودا به بیش از یک دهه می رسد که از سال 1380 و تاکنون مشغول به فعالیت می باشد. مخاطبان برنامه های این کارگروه را طیف وسیعی از مردم ، چه به عنوان مصرف‌کننده و چه به عنوان عضوی از چرخه تولید علم، فناوری و صنعت، تشکیل میدهند.

2. با توجه به اینکه فرمودید که طیف وسیعی از مردم، از مخاطبان کار گروه ترویج و آموزش می باشند اگر امکان دارد توضیح دهید در واقع این کار گروه چه نوع برنامه و فعالیتی برای هر طیف از مخاطبان در دستور کار خود قرار داده است و در این زمینه به چه موفقیت های دست پیدا کرده است؟

مدیران ، اولین گروه مخاطبین برنامه های کارگروه ترویج ستاد نانو

اولین مخاطبین برنامه ها و فعالیتهای کارگروه ستاد نانو را مدیران دولتی که عمدتا تصمیم گیران ارشد نظام هستند را شامل می شود. فعالیت های کارگروه ترویج ستاد نانو برای این سطح از مخاطبان شامل تنظیم یک سری از گزارشات و ارائه دستور کار به مدیران است به منظور آشنایی مدیران با روند توسعه نانو و دستاوردهای مختلف نانو درسطح دنیا و کشور.

دانشجویان و اساتید، دومین گروه مخاطبین برنامه های کارگروه ترویج ستاد نانو

سطح دوم مخاطبان برنامه های این کارگروه را دانشگاهیان، اساتید و پژوهشگران شامل می شوند که این کارگروه فعالیت خود را در این راستا از سال 1383 آغاز نموده است. مهمترین فعالیتی که در این سطح برای مخاطبان انجام میشود حمایت تشویقی است که به عنوان یک کار ترویجی و ترغیبی مد نظر است که باعث میشود محققانی که فعالیت پژوهشی خود را در حوزه فناوری های نانو انجام می دهند مبالغی به عنوان تشویق دریافت کنند که طبق آیین نامه ستاد نانو افرادی که پایان نامه ی تحصیلات تکمیلی خود را در حوزه نانو انجام دهند یا مقالات ISI ، ثبت دستاوردها در قالب پتنت ، حضور در مجامع بین المللی برای ارائه دستاورهایشان و انتشار کتب مرتبط با فناوری نانو داشته باشند مورد حمایت مالی و تشویقی ستاد نانو قرار می گیرند. در واقع این یک نوع کارکرد ترویجی و ترغیبی محسوب می شود که افراد را با نانو آشنا می سازد و وارد فضای پژوهشی فناوری نانو می کند.

کارکرد موفق دیگر برنامه های کارگروه ترویج ستاد نانو برای این سطح از مخاطبان را می توان توسعه منابع انسانی در حوزه نانو بر شمرد چرا که نیاز مند به توسعه و افزایش نیروی انسانی متخصص دانشگاهی به منظور توسعه فناوری و توسعه بازار می باشیم به طوری که متخصصین دانشگاهی وارد فضای پژوهشی نانو شوند. البته مزیت مهم این آیین نامه در این است که هر محققی که دستاوردی در حوزه ی فناوری نانو داشته باشد حتی اگر دانشجوی رشته نانو هم نباشد می تواند از حمایت های ستاد نانو بهره مند گردد.

دانش آموزان، سومین گروه مخاطبین برنامه های کارگروه ترویج ستاد نانو

مخاطب سوم کارگروه آموزش و ترویج ستاد نانو دانش آموزان هستند ستاد ویژۀ توسعه فناوری ‌نانو، به‌منظور ارتقای سطح آشنایی دانش‌آموزان کشور با علوم و فناوری ‌نانو و زمینه‌سازی برای تحقیق و پژوهش دانش‌آموزی در این حوزه، اقدام به تأسیس باشگاه دانش‌آموزی فناوری ‌نانو نموده‌است. در باشگاه دانش‌آموزی فناوری ‌نانو به‌منظور دستیابی به این اهداف، فعالیت‌های متنوعی طراحی و اجرا شده که مهم‌ترین آنها به شرح زیر است.

حمایت از پروژه‌های دانش‌آموزی

باشگاه نانو به منظور کشف و پرورش استعدادهای دانش‌آموزان و تقویت کار گروهی و پژوهشی بین آنها، تا کنون از پروژه‌های دانش‌آموزی مختلفی که در زمینه‌های مختلف فناوری نانو انجام شده، حمایت مالی و علمی نموده‌است. از جمله همکاری با اساتید راهنمای فعال و حمایت مالی از آنها برای هدایت گروه‌های دانش‌آموزی، حمایت مالی و هدایت علمی مستقیم از طرح‌های خودجوش دانش‌آموزی، دعوت از طرح‌های موفق دانش‌آموزی برای حضور در جشنواره سالانه فناوری نانو ، ارایه مشاوره‌های علمی به دانش‌آموزان برای انتخاب موضوع پژوهش و انجام تحقیقات و غیره..

برگزاری نمایشگاه‌های آموزش علوم و فناوری‌نانو

باشگاه نانو از سال 1387 تاکنون، علاوه ‌بر حمایت و برگزاری سمینارهای آموزشی نانو در سراسر کشور، نمایشگاه‌هایی را برای آموزش عملی مفاهیم و کاربردهای نانو به دانش‌آموزان برپا می‌کند. بر اساس آیین نامه مالی ستاد نانو کسانی که سمینار آموزشی و ترویجی برگزار می کنند، مورد حمایت مالی قرار می گیرند. به طوری که تا پایان سال 1391 بیشتر از 1300 سمینار در سطح کشور انجام شد که از حمایت مالی ستاد نانو بهره مند شدند. همچنین تعداد آموزش یافتگان در این سمینار به 106 هزار دانش آموز و دبیر منجر شده است. فعالیت‌هایی که در نمایشگاه انجام می‌شود شامل نمایش و معرفی محصولات ساخته شده فناوری نانو، انجام آزمایش‌های ساده نانو، نمایش فیلم‌ها و انیمیشن‌های مرتبط با نانو، معرفی کتب و منابع آموزشی با موضوع نانو برای دانش‌آموزان و..... است که تا اکنون این نمایشگاه ها در 15 استان کشور برپا شده است.

المپیاد دانش‌آموزی علوم و فناوری‌ نانو

المپیاد علوم و فناوری نانو، با هدف ترویج این فناوری در مقطع دبیرستان و کشف دانش‌آموزان مستعد برای به کارگیری در طرح‌های پژوهشی مؤثر، اولین بار در تیرماه سال 1389 برگزار شد که ده تا یازده استان در این المپیاد شرکت کردند که حدود 1200داوطلب در این المپیاد شرکت داشتند. این المپیاد هر ساله برگزار می شود به طوری که در المپیاد اردیبهشت ماه سال 1392 بیست هزار نفر داوطلب شرکت کردند که پذیرفته شدگان در این المپیاد یک اردوی عملی(آزمایشگاهی) و نانومحاسباتی(شبیه‌سازی) ده روزه را در یک مرکز معتبر علمی-پژوهشی کشور می‌گذرانند. در این مرحله، دانش‌آموزان ضمن فراگیری روش‌های ساخت نانومواد در آزمایشگاه و سنتز نانوذرات و ساخت یک نانوکامپوزیت توسط خودشان و شرکت در کارگاه‌های نانومحاسباتی، از مراکز فعال کشور در حوزه فناوری نانو بازدید می‌کنند. در پایان دانش‌آموزان برای کسب مدال طلا، نقره و برنز در یک آزمون با هم به رقابت می‌پردازند. این آزمون در دو بخش سوالات کتبی و همچنین ارایه دستاوردهای علمی خود طی این دوره، در قالب مقاله علمی و ارایه شفاهی با حضور داوران متخصص علوم و فناوری نانو برگزار می‌شود.

تجهیز آزمایشگاه‌های استانی

باشگاه نانو با همکاری آموزش و پرورش و استانداری‌های سراسر کشور، آزمایشگاه‌هایی به‌منظور آموزش فناوری ‌نانو و همچنین انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی دانش‌آموزان راه‌اندازی و تجهیز می‌کند.که در واقع می توان گفت کشور در طی یک دهه اخیر به سطح بالای از قابلیت در توسعه فناوری نانو رسیده است که محصولات نانو در کشور به مرصه ظهور رسیده است که می توان از این محصولات استفاده کرد. این آزمایشگاه ها در سال 1391 در 7 استان کشور با حمایت ستاد نانو و سازمان آموزش و پروش راه اندازی شد و برنامه ما در سال 1392 این است که بتوانیم در 15 استان دیگر این نوع آزمایشگاه ها را راه اندازه ی کنیم.

عموم مردم، چهارمین گروه مخاطبین برنامه های کارگروه ترویج ستاد نانو

در این سطح از مخاطبین که عموم مردم را شامل می شود ستاد نانو آشناسازی مردم با قابلیت نانو و محصولات فناوری نانو را در دستور کار قرار داده است. عموم مردم در این حد با نانو آشنا می شوند که بدانند توسعه نانو در زندگی آنها چه نقشی دارد و تا چه اندازه ارزشمند خواهد بود. عمدتا برنامه های ستاد نانو برای این سطح از مخاطبان از طریق رسانه های ملی انجام می شود که تا کنون حدود 7000 هزار دقیقه برنامه مرتبط با فناوری نانو در رادیو و تلویزیون داشته ایم و برنامه های رسانه ها از جمله رادیو، تلویزیون، روزنامه و سایتها خبری در حوزه نانو رصد می شود و در جشنواره برترین های نانو که هر سال برگزار می شود به معرفی رسانه های فعال در حوزه نانو می پردازیم.

3. با توجه به توضیحاتی که در زمینه حمایت های مالی در بخش دانشگاهی عنوان کردید در این قسمت بفرمائید به پژوهشگران فعال در زمینه نانو چه نوع تسهیلاتی ارائه شده و تا به حال چه تمهیداتی در این زمینه صورت گرفته است؟

ستاد ویژه توسعه فناوری‌ نانو از سال 1383 تاکنون با هدف تشویق و ترغیب محققان به فعالیت در حوزه نانو، از تمامی پایان‌نامه‌های مرتبط با فناوری ‌نانو به صورت برابر حمایت نموده است. براساس آیین نامه حمایت تشویقی از پژوهش های که در حوزه نانو صورت می پذیرد استاد و دانشجویانی که پایان نامه ی کارشناسی ارشد و دکتری آنها در حوزه نانو باشد مورد حمایت مالی ستاد نانو قرار خواهند گرفت بدین ترتیب که مبلغ 000/200/1 تومان برای پایان نامه ی دانشجویان کارشناسی ارشد و 600 هزار تومان به استاد راهنمای آنها پرداخت می شود و 000/600/3 تومان به دانشجوی دکترا و 000/800/1 تومان به استاد راهنمای آنها پرداخت می شود. لازم به ذکر است که این دستور العمل تا آخر شهریور ماه قابل اجرا است و از ابتدای مهر حمایت مالی مبتنی بر دستاوردهای پایان نامه است و سقف حمایت تا 12 میلیون تومان در نظر گرفته شده است.

همچنین محققانی که مقالات ISI مرتبط با فناوری نانو داشته باشند مورد حمایت مالی قرار می گیرند و به نویسندگان این مقالات 000/500/1تومان تا 000/500/2 تسهیلات تعلق میگیرد و همچنین به دستاوردهای محققان در قالب پتنت های بین المللی کمک مالی تعلق می گیرد. از دیگر تسهیلاتی که ستاد نانو در اختیار این پژوهشگران عزیز قرار می دهد این است که 80 درصد هزینه های ثبت اختراع به محقق پرداخت می شود چرا که هزینه ثبت اختراع 10 تا 15 هزار دلار است و ستاد نانو 80 درصد این هزینه را متقبل می شود و هچنین اگر یک محقق بتواند پتنت خود را تجاری کند یا بفروشد یک مبلغ هم به عنوان تشویق در اختیارش قرار می گیرد.

4. چه فعالیتی برای کاربردی کردن علم نانو در صنعت کشور و تجاری سازی انجام داده اید ؟ و آیا اساسا الزامات ورود نانو به عرصه صنعت محقق شده است یا خیر ؟

در بحث تجاری سازی و صنعت ستاد اقدام به بهبود برنامه‌ها و تدوین سند تکمیلی سوم برای سال‌های 1390 تا 1393 کرد. رویکرد تجاری‌سازی و توسعة صنعتی بر پایة فناوری ‌نانو از مهم‌ترین نقاط تمرکز سند تکمیلی سوم هستند. در این سند، یکسری برنامه پیش‌بینی شده و متناسب با هر برنامه، کارگروهی اجرای آن را در دبیرخانه ستاد پیگیری می‌کند. این برنامه‌ها عبارت‌اند از: ترویج و آموزش عمومی نانو برای افزایش مشارکت ذی‌نفعان در توسعه و به کار گیری فناوری‌ نانو، فراهم‌سازی و تقویت زیرساخت‌های لازم برای توسعة همه‌جانبه نانو، ارتقاء همکاری‌ها و تعاملات بین‌المللی، توسعه و بهره‌مندی از سرمایه‌های انسانی نانو و رهبری تحقیقات هدفمند نانو برای دستیابی به فناوری‌های کلیدی و تسهیل تجاری‌سازی از طریق فراهم‌سازی خدمات توسعه فناوری مورد نیاز فناوران و شرکت‌های دانش‌بنیان و ارتقاء صنایع با به کار گیری فناوری ‌نانو و گسترش بازار نانو.

ورود نانو به صنعت و تجاری سازی

کارگروه صنعت و بازار یکی از زیرمجموعه‌های اصلی ستاد ویژه توسعه فناوری است که با هدف ترغیب صنایع کشور برای به‌کارگیری فناوری نانو و حمایت از آن‌ها در این مسیر ایجاد شده است. رویکرد اصلی این کارگروه، آشناسازی صنایع کشور با کاربردهای فناوری نانو و تسهیل فرآیند انتقال فناوری از مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی و شرکت‌های فناور داخلی و یا منابع فناوری خارجی به متقاضیان صنعتی است. صنایع موردحمایت در برنامه‌های این کارگروه عبارتند از: صنایع مادر از جمله نفت و انرژی، دارو، خودرو، فولاد و... که اغلب دولتی هستند و همچنین صنایع خصوصی در همه حوزه‌های صنعتی، در صورتی که متقاضی استفاده از فناوری نانو باشند.

لازم به توضیح است دستاوردی که فعالیتهای پژوهشی آن مورد حمایت ستاد نانو قرار گرفته و به یک فناوری تبدیل شده است حال باید فردی که این فناوری را بدست آورده، یک واحد تولیدی ایجاد کند یا اینکه دستاورد خود را وارد بازار و صنعت کند برای این فعالیتها که صنعتی سازی دستاوردها تلقی می گردد چند ساز و کار وجود دارد یکی از این موارد به عنوان کریدور خدمات فناوری تا بازار می باشد. این کریدور به اینگونه عمل می کند که از دستاورد فن آورها حمایت می کند برای اینکه فناوری جدید وارد بازار شود با این منطق که فن آور برای اینکه بتواند محصول خود را وارد بازار کند نیاز به یکسری خدمات دارد و یکی از همین خدمات همان موضوع ثبت اختراع می باشد که پژوهشگر باید به ثبت اختراع دستاورد خود بپردازد و مورد دیگر شناسایی بازار دستاورد مورد نظر چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور می باشد یعنی در واقع همان مطالعات بازار است.

از موارد قابل ذکر دیگر تامین منابع مالی این دستاورد است که این منابع مالی می تواند در قالب وام یا در قالب مشارکت با یک سرمایه گذار باشد که این سرمایه گذار می تواند از نوع ریسک پذیر یا وی سی باشد که بخشی ار خدمات مورد نظر فن آور را در اختیار آن قرار می دهد.

اما یک گیت ورودی در اینجا مطرح است که تأیید مقیاس نانو نام دارد به اینصورت هر پژوهشگری که ادعای دستیابی به یک محصول در حوزه ی فناوری نانو را دارد مستندات خود را به این بخش از کریدور ارائه می دهد اگر تایید شد که این فعالیت در حوزه تعریف نانو هست خدمات بعدی را برای تجازی سازی دستاورد خود دریافت می کند اما اگر در حوزه تعریف نانو نباشد از حمایت ستاد نانو برخوردار نخواهد بود. تا کنون 118 محصول و 37 مورد از تجهیزات آزمایشگاهی گواهی تایید مقیاس نانو را دریافت نموده اند که در حوزه های مختلفی می باشند که در مجموعه اینها 48 درصد در حوزه نانو مواد و محصولات واسط ، 28 درصد محصولات نهایی و 24 درصد محصولات تجهیزات می باشند.

در بحث تجاری سازی فعالیت های اصلی ستاد نانو بدین شکل است که از شرکت های نوپا حمایت می کند و ورود فناوری نانو به شرکت های موجود را فراهم میکند و در نهایت از شرکت ها ی فناوری نانو برای دستیابی به سهم مناسبی از بازارهای ملی و بین المللی حمایت می نمائید.

از جمله برنامه های حمایتی ستاد نانو که در این مرحله وجود دارد حمایت از استقرار مراکز فن آوران در مراکز رشد است در اینجا زیر ساخت مشخصی در کشور وجود دارد برای اینکه فن آور یا یک شرکت نوآور و نوپا که دستاورد جدیدی دارد بتواند در سیستم دانشگاهی مورد حمایت قرار بگیرد و محصول خود را توسعه دهد که از طریق همین مراکز رشد مورد حمایت قرار می گیرند و برای اینکه موازی کاری نشود با آنها، هر مرکزی رشدی واحدهای نانو و شرکت های نوپای نانو را مورد حمایت و پوشش قرار دهد هم مرکز رشد و هم شرکت های مورد نظر مورد حمایت ستاد نانو قرار می گیرند.که در این راستا تا به حال 32 مرکز رشد توانسته اند 103 واحد نانوئی را مورد پوشش قرار دهند که از این 103 مورد، حدود 39 مورد تأیید مقیاس نانو گرفته اند و بقیه در مرحله تأیید می باشند.

بعد دیگر حمایت ورود نانو به صنایع است که در اینجا کارشناسان ستاد نانو با صنایع اصلی و اولویت دار ارتباط برقرار می کند و بعد از شناسایی، ستاد نانو فن آورها یا توانمندی های موجود را با این صنایع ارتباط می دهد و سعی می کند ارتباط بین این توانمندی و نیاز های صنعتی را تسهیل کند. به طوری که هم اکنون نانو در حوزه های مختلف مثل نفت، پتروشیمی، پولیمر، ساختمان، عمران و ..... ورود پیدا کرده است.

با وجود برنامه های که برای ورود نانو به بخش صنعت و تجاری سازی وجود دارد این امید هست که در سالهای آینده ظهور و ورود نانو را در بخش صنعت بیشتر از اکنون داشته باشیم و یکی از کشورهای اصلی در دنیا باشیم که در حوزه فناوری نانو حرف برای گفتن داشته باشیم.

5. به عنوان آخرین سوال بفرمائید دستاوردهای این مرکز در حوزه های بین المللی تاکنون چه بوده است ؟

در ادامه باید گفت هم اکنون ایران در سطح بین المللی در جایگاه هشتم دنیا در تولید علوم نانو قرار دارد که بیش از 15000 نفر محقق کارشناس ارشد،دکتری و هئیت علمی در کشور وجود دارد که در حوزه ی نانو به فعالیت می پردازند و در واقع می توان بیان داشت که یک بدنه ی قوی در حوزه ی فناوری نانو در کشور وجود دارد. که یکی از فعالیت های اصلی بین المللی که ایران هم اکنون در حال انجام آن است مشارکت در برنامه ی استاندارد سازی فناوری نانو است.

سازمان بین المللی استاندارد یا ISO کمیته های مختلفی دارد که یکی از آنها کمیته های استاندارد سازی فناوری نانو است که ایران عضو اصلی این کمیته است و مشارکت فعال در برنامه استاندارد سازی نانو دارد به این صورت که یکی از استاندارد های بین المللی که تا کنون ایزو منتشر کرده استانداردی بوده که از سوی ایران هم پیشنهاد شده و هم تدوین شده است که به عنوان درخت نانو" Nano tree "مطرح است که به منظور دسته بندی مواد و محصولات فن آوری نانو یا نانو ساختارها تدوین شده است. همچنین چند استاندارد دیگر در سازمان بین المللی استاندارد در مرحله تدوین می باشند که از طریق ایران در حال انجام است و ایران یکی از اعضای فعال کمیته بین المللی استاندارد سازی نانو محسوب می شود که هر 6 ماه یکبار در نشستهای این کمیته حضور می یابد.

*فرشته فریادرس