به گزارش امروز - فرشته فریادرس: براساس سند چشم‌انداز کشور، چشم‌انداز بخش صنعت، معدن و تجارت در افق سال ۱۴۰۴« بخش صنعت، معدن و تجارت به عنوان پیشران اقتصاد کشور، رقابت‌پذیر در بازارهای بین‌المللی، بالنده، درونزا، برونگرا و در تراز کشور نوظهور صنعتی» به شمار می‌رود.صنعتی شدن به مفهوم توسعه و استفاده از ابزار، ماشین و انرژی و با تقسیم کار، تخصص‌گرایی و استانداردسازی حاصل می‌شود. صنعتی شدن با استفاده از علم در توسعه و فناوری در تولید شکل می‌گیرد و نظم، انضباط و نظام کار جمعی را در جامعه برای هم‌افزایی توان و استعداد فردی و افزایش بهره‌وری کار جمعی ایجاد می‌کند. صنعتی شدن مستلزم ایجاد نهادهای تسهیل‌کننده، پشتیبان و توسعه‌ای در زمینه انسانی، فرهنگی، فناوری و مالی است. صنعتی شدن ابزار و وسایل افزایش بهره‌وری در بخش‌های مختلف اقتصادی- اجتماعی نظیرکشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش را افزایش می‌دهد. به اعتقاد کارشناسان صنعتی شدن باعث ارتقای شاخص‌های مختلف اقتصادی و صنعتی از جمله افزایش تولید سرانه صنعتی، افزایش درآمد ملی، توسعه صادرات صنعتی کشور و رهایی از وابستگی اقتصاد به نفت می‌شود.
رتبه ۹۷ ایران
مطابق تقسیم‌بندی جهانی در فرآیند صنعتی‌شدن، کشورها به ۴ گروه طبقه‌بندی می‌شوند. این گروه‌ها عبارتند از: صنعتی‌شده (توسعه‌یافته)، نوظهور صنعتی، در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته. «یونیدو» هر سال بر اساس شاخص‌های سرانه ارزش افزوده صنعتی، سرانه تولید ناخالص داخلی و سهم در ارزش افزوده صنعتی جهان، کشورهای جهان را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. بر مبنای این ارزیابی، کشورها در ۴ گروه طبقه‌بندی می‌شوند. این گروه‌ها به ترتیب توسعه‌یافتگی عبارتند از: کشورهای صنعتی‌شده ۵۲ کشور، کشورهای درحال توسعه و نوظهور صنعتی ۳۲ کشور و کشورهای درحال توسعه ۶۷، کشورهای کمتر توسعه‌یافته ۳۹ کشور. ایران نیز با ۳۲۷ دلار سرانه ارزش افزوده صنعتی و ۳۱۳۴ دلار سرانه تولید ناخالص داخلی از میان ۱۷۷ کشور جهان دارای رتبه ۹۷ است. رتبه ایران در گروه کشورهای در حال توسعه، ۲۴ اعلام شده است. بر این اساس برای قرار گرفتن ایران در ردیف اول گروه کشورهای درحال توسعه، لازم است سرانه ارزش افزوده صنعتی (حدود ۳ برابر) به ۱۰۰۰ دلار و سرانه تولید ناخالص داخلی نیز به ۳ برابر مقدار کنونی افزایش یابد.
هر صنعتی را ایجاد نکنیم
محمد مروج‌حسینی، رییس انجمن نساجی با بیان اینکه کشورمان در سال‌هایی که گذشت در شاخص صنعتی‌سازی عملکرد قابل قبولی به‌دست نیاورده به صمت گفت: یکی از ایرادات ما در سیاستگذاری این است که، ایجاد و توسعه هر صنعتی را در دستور کار قرار می‌دهیم، این درحالی است که کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته تا این اندازه خود را درگیر ایجاد صنایع مختلف نمی‌کنند. مروج‌حسینی در ادامه افزود: کشورهای توسعه‌یافته با توجه به توانمندی که در یک یا چند شاخص صنعت دارند، در همان مسیر اقدام به توسعه این صنایع می‌کنند و در بقیه صنایع از طریق تعاملات بین‌المللی با سایر کشورها نیازهای خود را تامین می‌کنند.
نداشتن برنامه مدون
این فعال حوزه صنعت با بیان اینکه یکی از ضعف‌های ما در توسعه صنعتی نداشتن یک برنامه مدون استراتژی توسعه صنعتی است، تصریح کرد: تا به حال چند سند راهبردی توسعه صنعتی در دولت‌های مختلف نوشته شده که متاسفانه بایگانی شده و هیچ‌گاه عملیاتی نشده است. به‌طور مثال یکی از ایراداتی که به تدوین سند راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت وارد است اینکه منابع مورد نیاز برای توسعه صنعتی مشخص نیست. به طور مثال عنوان شده در صنعت نساجی ۴۵۰ میلیون دلار در سال صرف خرید ماشین‌آلات شود و این درحالی است که منبع مالی آن مشخص نیست. وی با تاکید بر اینکه ما در صنعتی‌شدن چندان موفق نبودیم، گفت: امیدواریم که نواقص برطرف شود و صنعت پاسخگوی اشتغالزایی باشد. چراکه با اینگونه برنامه‌ریزی نمی‌توان به توسعه صنعتی دست یافت. باید بررسی کرد که کدام‌یک از صنایع ما زودتر به نتیجه می‌رسد و در همان صنعت شروع به فعالیت کنیم.
پایین بودن شاخص بهره‌وری
مروج‌حسینی با ذکر این مثال که شاخص بهره‌وری در صنایع ما بسیار پایین است و مسئولان توجهی به این امر ندارند، بیان کرد: یکی از دلایل پایین بودن بهره‌وری و سرمایه‌گذاری در کشور ما این است که شرایط ایمنی درستی نداریم. از سوی دیگر نرخ سود بانکی بالاست و بانک‌ها تمایلی به کمک ندارند، از این رو با کاهش میزان سرمایه‌گذاری روبه‌رو هستیم.
شاخص مهم، بهبود روابط بین‌المللی
این فعال حوزه صنعت با اشاره به اینکه در منطقه در شاخص صنعتی شدن از رتبه خوبی برخوردار نیستیم، گفت: یکی دیگر از شاخص‌های تاثیرگذار در توسعه صنعتی، بهبود روابط بین‌المللی است. یعنی چنانچه بخواهیم تولیدات صادرات‌محور داشته باشیم باید روابط بین‌المللی خود را با دیگر کشورها تقویت کنیم. چراکه نمی‌توان در انزوا بود اما صادرات داشت.
درآمدهای نفتی سبب افت صنعتی شدن
در ادامه حمیدرضا صالحی، فعال حوزه صنعت تهران نیز در این‌باره به صمت گفت: متاسفانه باید گفت رشد اقتصادی که کشورمان به آن دست یافته، ناشی از رشد صنعتی‌شدن نبوده است. وی ادامه داد: شاهد بودیم زمانی که درآمدهای نفتی بیشتر شد، در مقابل شاخص‌های صنعتی شدن افت کرد. این در حالی است که باید از این ظرفیت استفاده و صنعت خود را با فناوری جدید و مدرن تجهیز می‌کردیم اما از این فرصت استفاده نکردیم و بیشتر به سمت واردات رفتیم. فعال حوزه صنعت تهران با اشاره به رواج بیماری هلندی در کشور گفت: با توجه به رواج بیماری هلندی در اقتصاد کشور، نمره خوبی در شاخص صنعتی‌سازی به‌دست نیاوردیم. به طور مثال در صنایعی از قبیل نساجی، کشاورزی و ماشین‌آلات عملکرد خوبی در شاخص صنعتی‌سازی به‌دست نیاوردیم. اگرچه ماشین‌آلات صنعتی و تجهیزات با دلار ۷ تومانی وارد کشور شد، اما منجر به صنعتی شدن کشور نشد.
استفاده از توان بخش خصوصی
این فعال حوزه صنعت گفت: یکی از دلایل این امر وابستگی به درآمدهای نفتی بود که متاسفانه به‌طور مستقیم این درآمدهای ارزی در اختیار صندوق توسعه ملی و صندوق ذخیره ارزی قرار نمی‌گرفت تا صرف صنعتی‌سازی با محوریت بخش خصوصی شود. صالحی با تاکید بر اینکه اگر در صنعتی‌سازی توان بخش خصوصی و بهره‌وری اساس کار قرار نگیرد موفقیت چندانی نخواهیم داشت، تصریح کرد: یکی از شاخص‌های مهم صنعتی شدن بحث «بهره‌وری» است. به‌طور مثال در برنامه سوم توسعه، شاخص بهره‌وری ۸درصد هدفگذاری شده بود که تنها ۲ درصد تحقق یافت و این درحالی است که در برنامه‌های بعدی بهره‌وری به کل کنار گذاشته شد.
اهمیت بهره‌وری در صنعتی‌سازی
این فعال حوزه صنعت با بیان اینکه در برنامه ششم توسعه باید بحث بهره‌وری را در نظر داشت، اظهار کرد: اگر ما از توان و داشته‌های خود به صورت بهینه استفاده نکنیم، با کمبود منابع و کاهش تولید ناخالص داخلی روبه‌رو خواهیم شد. وی در ادامه گفت: به طور مثال درآمد حاصل از هر بشکه نفت مورد استفاده در تولید ناخالص داخلی حدود ۲۷۰ دلار است و این در حالی است که درآمد ترکیه از این محل ۸۷۰ دلار و ژاپنی‌ها ۱۷۰۰ دلار است. صالحی در پایان خاطرنشان کرد: برای دستیابی به صنعتی شدن باید توجه ویژه‌ای به شاخص بهره‌وری داشت و همچنین استفاده از توان نیروی داخلی و ظرفیت‌های موجود از دیگر الزامات در صنعتی شدن است.
