«صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که بین توسعه و امنیت، تعامل و رابطه‌ا‌ی متقابل وجود دارد. درعین‌حال که در سایه امنیت، آرامش و ثبات به‌وجود می‌آید، رشد و توسعه پایدار نیز معنی و مفهوم پیدا می‌کند.
از جانب دیگر توسعه‌یافتگی، کشور را امن‌تر می‌کند و آن را در مقابله با چالش‌های امنیتی، تواناتر می‌سازد. به همین دلیل کشورهای درحال‌توسعه، برای مقابله با چالش‌های عدیده‌ای که امنیتشان را تهدید می‌کند ـ در قیاس با کشورهای توسعه‌یافته ـ توانایی‌های محدودتری دارند.»(1)
از مزیت‌های عمده منطقه‌ای کشور ایران جغرافیای سیاسی آن در بین 15 کشور همسایه است. چنین تعداد همسایه‌ای فقط برای کشوری قاره‌ای مانند چین مصداق دارد. برای استفاده از این موقعیت بی‌نظیر جغرافیای سیاسی در چندین زمینه می‌توان استفاده شایان برد که عبارتند از:
1- توسعه چرخه‌های انرژی منطقه‌ای
2- توسعه کریدورهای ترانزیت به‌ویژه ترانزیت نفت و گاز
3- توسعه توریسم منطقه‌ای
4- توسعه ارتباطات ریلی با کشورهای همسایه
موضوع این مقاله بند یکم از فرصت‌های بالا است.
توسعه چرخه‌های انرژی منطقه‌ای
سر فصل‌های توسعه چرخه‌های انرژی منطقه‌ای عبارتند از:
1- تکمیل چرخه برق با کشورهای منطقه
(Regional Electrical Loop)
2- تکمیل چرخه گاز با کشورهای منطقه
(Regional Gas Pipeline Loop)
3- توسعه مناطق ویژه انرژی برای بهینه کردن منافع ملی در چرخه‌های برق و گاز
چرخه‌های برق
توسعه هر یک از چرخه‌های برق و گاز، مزایای متعددی در بر دارند که به‌عنوان نمونه می‌توان به برخی از سرفصل‌های مرتبط با برق به شرح ذیل اشاره کرد:
• بالا بردن امنیت منطقه‌ای در صورت قرار گرفتن ایران به‌عنوان مرکز تبادل انرژی
• استفاده از اختلاف افق در شرق و غرب کشور و منطقه (با توجه به اختلاف ساعات اوج)
• استفاده از اوج مصرف فصلی در تابستان و زمستان در شمال و جنوب کشور
• بهینه‌سازی استفاده مطلوب از شبکه‌های به هم پیوسته برق و گاز
• بهینه کردن استفاده از ظرفیت‌های قابل انتقال در کشور
• افزایش قابلیت اطمینان و پایداری شبکه کشور و مبادله امکانات رزرو با شبکه‌های کشورهای همسایه
• امکان استفاده از خطوط انتقال فشار قوی برای انتقال اطلاعات سیستم مخابراتی
• کمک به تامین برق و گاز در شرایط اضطراری برای نواحی مختلف جغرافیایی کشور و بین کشورهای منطقه
• استفاده بهینه از منابع طبیعی موجود در کشور (آب، سوخت‌های فسیلی و غیره)
• به خدمت گرفتن جایگاه ژئوپلتیک کشور برای تجارت‌های سودآور انرژی و افزایش امنیت منطقه‌ای و ملی
در این رابطه توسعه مناطق ویژه انرژی پیش نیاز وصول به اهداف موارد یک و دو است. برای توسعه ارتباط‌های برق و گاز ایجاد کریدورهای ویژه در نقاط مناسب مرزی ضروری است. این تمرکز موجب:
1- جلوگیری از پراکندگی سرمایه‌گذاری می‌شود.
2- نتایج بهینه اقتصادی و امنیت برای مبادلات منطقه‌ای انرژی ایجاد می‌کند.
3- نواحی مجاور این مناطق در نواحی مرزی تبدیل به مراکز کاربری گاز، آب و برق می‌شوند.
پیشنهاد: جزیره قشم قطب صادرات نیروگاهی شود
بنابراین پیشنهاد می‌شود در نقاط منتخب مرزهای زمینی و دریایی قطب‌های (hub) شبکه‌ای برق و گاز، به طور توام در مجاورت هم ایجاد و به کشورهای همسایه مربوط وصل شوند. مهمترین مکان‌های مناسب برای ایجاد این قطب‌ها عبارتند از:
جزیره قشم برای تامین گاز و برق مورد نیاز کشور عمان و شیخ‌نشین‌های دبی، راس‌الخیمه، شارجه، احداث مرکز (hub) انرژی قشم می‌تواند این جزیره را به قطب بزرگ نیروگاهی و صدور گاز و برق در جنوب کشور تبدیل کند.
در صورت ایجاد قطب انرژی در قشم برای آبادانی این جزیره (مساحت قشم نزدیک سه برابر کشور بحرین است) برق، آب، گاز با قیمت‌هایی مناسب‌تر از تولید مستقل برای جزیره و رقابتی‌تر از رقبای منطقه آن مثل جبل علی و خود دبی به‌دست می‌آید. بدیهی است در رقابت با شیخ‌نشین‌ها به تدریج مزیت نسبی برای توسعه و آبادانی این پاره مهم وطن به‌دست
می‌آید.
هم اکنون کشور عمان آمادگی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی دو کشور و صدور ظرفیت دوهزار مگاوات برق به کشور عمان از طریق اتصال کابل زیردریایی بین جزایر قشم و هنگام با شبه جزیره مسندم (نقطه جنوبی تنگه هرمز)
دارد.
یک شرکت خصوصی گاز عمانی
(با پشتیبانی جدی دولت عمان) نیز خواهان خرید روزانه 25 میلیون متر مکعب گاز از ایران است. شیخ‌نشین‌های دبی،
راس الخیمه، شارجه نیز تقاضای خرید برق و گاز را از
ایران دارند.
بنابراین پیشنهاد می‌کند برای این طرح شرکت انرژی قشم با حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در بخش‌های احداث و انرژی با سرمایه مناسب اولیه در منطقه آزاد قشم
تشکیل شود.
این شرکت زنجیره احداث واحدهای تولید برق و آب با استفاده از حرارت خروجی نیروگاه در آب شیرین کن‌ها، توسعه جزیره قشم با احداث قطب‌های تجمیع گاز و انتقال آن به کشورهای همسایه در جزیره قشم فراهم آید.
مسلما آب تولیدی از چنین نیروگاهی نه تنها کل جزیره قشم را سرسبز می‌کند، بلکه هر میزان آب صنعتی مورد نیاز جزایر قشم، هنگام، هرمز و لارک را هم تامین می‌کند.
برای رسیدن به دور کامل چرخه‌های انرژی با کشورهای همسایه و احداث، حدود ده قطب برای مناطق ویژه، مبادله انرژی به شرح زیر پیشنهاد می‌شود:
1-قطب برق، آب و گاز در قشم برای مبادله با عمان و امارات
2 و 3- قطب برق و گاز با پاکستان (دو نقطه)
4- قطب برق و گاز با افغانستان و ترکمنستان
5- قطب برق و گاز با جمهوری آذربایجان
6- قطب برق و گاز با ارمنستان و گرجستان
7- قطب برق و گاز با ترکیه
8 و 9- قطب‌های برق و گاز با عراق (دو نقطه)
10- قطب برق و گاز با کویت (این قطب می‌تواند منطقه بصره و جزیره بوبیان را هم پوشش دهد که موجب افزایش تعامل منطقه‌ای بین ایران، عراق و کویت هم می‌شود که در افزایش ضریب امنیت ملی هر سه کشور نقش عمده‌ای ایفا
خواهد کرد).
(برگرفته از مركز اطلاعات انرژي در آمريكا)
*رئیس کمیسیون انرژی
اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی ایران
پاورقی
1. روحانی، حسن، امنیت ملی و نظام اقتصادی ایران، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، چاپ هفتم، 1392
