سازمانی تجاری که میتوان او را بازیگردان اصلی تجارت نام برد، اما این روزها به محاق رفته است. سازمانی که قرار بود، دو بال تجارت؛ یعنی واردات را مدیریت وصادرات را گسترش دهد، امروز با به کارگیری مدیرانی با کمترین رزومه کاری، نه تنها تجارت را رونق نبخشیده است، بلکه صادرات را به فنا داده اند.
به گزارش راه امروز: فرشته فریادرس در گزارشی در روزنامه تعادل نوشت: کارنامه کاری سازمان توسعه تجارت زیر ذره بین. سازمانی تجاری که میتوان او را بازیگردان اصلی تجارت نام برد، اما این روزها به محاق رفته است. سازمانی که قرار بود، دو بال تجارت؛ یعنی واردات را مدیریت وصادرات را گسترش دهد، امروز با به کارگیری مدیرانی با کمترین رزومه کاری، نه تنها تجارت را رونق نبخشیده است، بلکه صادرات را به فنا داده اند. نه اثری از گشایش های تجاری است ونه رونق بازارها. نه بازار جدیدی خلق شده، نه صادراتی رونق گرفته! از مشوق های صادراتی، افزایش رایزنان بازرگانی وشرکای جدید در لیست تجاری هم خبری نیست. آمارها هم این را می گویند؛ «افت فشار صادرات هم به آسیا هم به اروپا.» متولیان تجاری سکانس خوبی از تجارت را به اکران نگذاشته اند. هر بخشی را که مرور می کنیم، عملکرد قابل قبولی یافت نمی کنیم. نه خبری از پیمان های جدید تجاری است و نه از الحاق به WTO به محاق رفته. سازمانی تجاری که روزی قرار بود به یک سازمان توسعه ایی تبدیل شود، امروز به یک شیر بی یال ودمی تبدیل شده که حتی توان ترسیم نقشه راه تجارت کشور را ندارد. ابزار آماریش که در اختیار گمرک است و اگر همکاری نکند، کارش لنگ می ماند. دفتر مقررات صادرات و وارداتش هم به وزارت صمت واگذار شده، برای تعیین رایزنان بازرگانی اش هم که باید با جای دیگری هماهنگ باشد؛ با ترسیم چنین وضعیتی این پرسش مهم قابل طرح است که اگر چنین سازمانی تعطیل شود، آیا خللی در امور تجارت کشور رخ خواهد داد؟ با کمی تامل پاسخش سخت نیست. در این گزارش به دنبال واکاوی این موضوع هستیم که سازمان توسعه تجارت در کجای داستان تجارت خارجی کشور قرار دارد.
اشکال کار کجاست؟
اگر بخواهیم به این موضوع بپردازیم که چرا سازمان توسعه تجارت به عنوان یکی از مهمترین نهادهای زیرمجموعه وزارت صمت دچار عقب گرد در برنامه ها و ماموریت های کاری اش هست، باید کمی به عقب تر بر گردیم. یعنی زمانیکه حسن روحانی برای برای بار دیگر، سکان دولت را به دست گرفت و مهره های کابینه اش را دومرتبه چینش کرد. آنچه که در این سالها اتفاق افتاد این بود که وزارتخانه مهم صمت، که نقش مهمی در جی دی پی، تولید و تجارت کشور دارد، عملا در سردرگمی بزرگی گرفتار آمد، که تا امروز هم اثرات آن نمایان است. متاسفانه رئیس دولت دوازدهم در انتخاب وزرای صمت طی سه سال اخیر هیچ گاه هوشمندانه عمل نکرده است. به عبارتی نه برنامه مشخصی برای رونق تولید بوده و نه نقشه راهی برای توسعه تجارت. وزارتخانه ایی بدون استراتژی که با به کارگیری مدیرانی کم تجربه و ناتوان در اداره امور محوله، تولید و تجارت را به محاق برده اند. با بازگشت تحریم ها هم به جایی اینکه برنامه ضدتحریمی تعریف شود، بدون هیچ راهبرد مشخصی شاهد تعطیلی گسترده بنگاه های تولیدی و از دست رفتن بازارها بودیم.
دراین میان، اما عملکرد ضعیف متولی سازمان توسعه تجارت بیش از همیشه به چشم می خورد، که ضربه بزرگی بر پیکره تولید و تجارت وارد کرده وکسی هم پاسخگو نیست. سازمانی که قرار بود دو بال تجارت یعنی واردات و صادرات را مدیریت کند، امروز جز یک کارنامه ضعیف در هر دو بخش چیزی دیگری برای نمایش ندارد. این در حالی است که سازمان توسعه تجارت قرار بود به یک سازمان توسعه ای تبدیل شود، اما اکنون به پایین ترین سطح سازمانی خود در طول تاریخ تاسیسش رسیده است. به راستی سهم مدیری که هم اکنون بر صندلی ریاست این سازمان تکیه زده، در این نابسامانی ها چقدر است؟
شاید بد نباشد برای مرور واقعیت ها و انتظارات برزمین مانده در این سازمان، مروری بر نحوه عملکرد این سازمان ومدیریت آن داشته باشیم. مدیری که با روی کارآمدنش بدون هیچ کار کارشناسی در اولین اقدامش تصمیم گرفت، برنامه مدیران قبلی را لغو کند. او با این کارش، نه تنها کمکی به مدیریت واردات و توسعه صادرات نکرد، حتی در پاره ای از موارد به دلیل آشفتگی های به وجود آمده، ناچار به احیای همان برنامه های قبلی شد.
آماری که در اختیار ندارد!
حال سازمانی را تصور کنید که مهمترین نقش را در تجارت دارد، اما دیتاهای مربوط به تجارت خارجی اش را باید از گمرک بگیرد، این درحالی است که همین سازمان، چندین ماه است به دلایل واهی از ارائه آمار تجارت خارجی امتناع می ورزد. حتی در برخی موارد هم شاهد عدم همکاری گمرک بودیم. برای اینکه براساس واقعیت ها صحبت کرده باشیم، نمونه این عدم همکاری را می توان در زمینه اعلام آمار مربوط به تجارت کارت های اجاره ای عنوان کرد. به طوریکه ۶۴۵۰ کارت بازرگانی بدون داشتن سبقه صادراتی در سال‌های ۹۷ و ۹۸ اقدام به ۵ میلیارد دلار صادرات کردند، اما ارز خود را بازنگرداندند.
این در حالی است که گمرک در ارائه آمار استفاده از کارت های اجاره‌ای همکاری لازم را انجام نمی دهد و هنوز مشخص نیست در سال ۹۸ چه میزان صادرات از طریق کارتهای اجاره‌ای صورت گرفته است. هرچند به گفته برخی، به نظر می‌رسد ۱۵ تا ۱۶ میلیارد دلار صادرات در سال ۹۸ از طریق کارت های اجاره‌ای صورت گرفته باشد، که تعداد آنها هم اکنون به ۸ هزار و۵۰۰ رسیده است. حال اگر ۴۰ میلیارد دلار صادرات بررسی شود، سهم این کارت ها به بیش از این ارقامی که گفته می شد، می رسد. ناگفته نماند، حتی در برخی موارد، اگر دولت یا نهادی به آمار تجارت خارجی کشور نیاز داشته باشد، بازهم باید به گمرک رجوع کنند نه سازمان توسعه تجارت. یا در مورد دیگری، دفتر مقررات صادرات و واردات، از سازمان گرفته شد و در زیرمجموعه وزارت صمت قرارگرفت. همچنین اطلاعات مربوط به مراودات بین الملل نیز از وزارت امورخارجه دریافت می شود. در سایر موارد وضعیت نیز به همین شکل است.
جغرافیای صادراتی که از دست رفت
از سوی دیگر اگر نگاهی به کارنامه کاری این سازمان در طول یکی و دوسال گذشته بیاندازیم، هیچ روند رو به رشدی را شاهد نیستیم. نمونه آن بحث افزایش رایزنان بازرگانی در کشورهای مقصد صادراتی ایران بود، که عملا هیچ اتفاقی مثبت نیافتاد. مثال دیگر، بحث مشوق های صادراتی، توانمند سازی و آموزش است، که عملا با عملکرد ضعیف مدیران این سازمان از بین رفت. از همه مهتر اما مساله بازاریابی ویافتن مقاصد جدید صادراتی است؛ که حال این پرسشها قابل طرح است که؛ چه اقدام قابل دفاعی از سوی متولیان این حوزه برای گسترش بازارها صورت گرفته است؟ کدام بازار جدید خلق شده است؟ کدام محصول جدید به سبد صادراتی کشور در این سالها افزوده شده است؟ صادرات ما به کدام کشور نسبت به گذشته افزایش یافته است؟ کدام پیمان های تجاری جدید با کشورهایی که با ما رابطه سیاسی خوبی دارند، منعقد شده است؟چرا در دوران کرونا نتوانستیم با رایزنی به موقع از بستن مرزهای تجاری کشور جلوگیری کنیم؟ و ده ها سوال دیگر که بی پاسخ روی زمین باقی مانده است.
از سوی دیگر، وقتی به نقشه تجارت خارجی کشور نگاه می کنیم، به جای اینکه شاهد گسترش جغرافیای صادراتی کشور باشیم، عملا شاهد از دست رفتن برخی از بازارهای صادراتی هستیم که از قبل فعال شده بودند. واقعا چرا تجارت ما به این روز افتاده است؟ روزگای نه چندان دور محصولات ایرانی در بازارهای جهانی برای خودش جایگاهی داشت، اما امروز به دلیل بی برنامه گی ها و حضور مدیران ناتوان وغیرحرفه ای، تجارت کشور بدون هیچ برنامه مشخص و نقشه راهی در حال طی کردن مسیر اشتباهی است که فعالان اقتصادی هم درچار سردرگمی وبلاتکلیفی کرده است.
آمارها هم بر انتقادات صحه می گذارند
اما اجازه بدهید با استناد به آمار و اعداد بگوییم بلکه به عمق فاجعه ایی که در انتظار تجارت کشور است، پی ببریم. دیتاهای آماری قابل استناد، که میتواند برنقد ما از عملکرد ضعیف سازمان توسعه تجارت نیز صحه بگذارد. خیلی دور نمی رویم و با نیم نگاهی به آمار تجارت خارجی ایران در نیمه نخست سال ۲۰۲۰ که به تازگی از سوی معاونت بررسی های اقتصادی اتاق تهران منتشر شده، به این می رسیم که صادرات ایران هم در آسیا و هم اروپا افت شدیدی را تجربه کرده است. به طوریکه در جدیدترین آمارها، تجارت ایران با بزرگترین شریک تجاری اش چین در نیمه نخست ۲۰۲۰ روند کاهشی را داشته است. مطابق آمارها، تجارت بااین کشور در ۶ ماه نخست ۲۰۲۰ از نظر ارزشی برابر ۷.۴ میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹، افت ۴۲ درصدی داشته، و صادرات ایران به چین با ثبت ۳میلیارد دلار در مقایسه با مدت مشابه سال قبل افت ۴۱ درصدی را تجربه کرده است. حتی در مورد دیگری، یعنی تجارت با کشور دوست وهمسایه یعنی ترکیه نیز روند کاهشی را نشان می دهد.
به طوریکه با رصد آمارها متوجه می شویم که تجارت با این کشور نیز در نیمه نخست ۲۰۲۰ یک میلیارد و ۶۹ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت نزدیک به ۷۳ درصدی داشته است. البته صادرات ایران به ترکیه در مدت یاد شده، از نظر ارزشی معادل ۴۱۷ میلیون دلار بوده که درمقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۸۵ درصد افت داشته است. اما تجارتمان با اروپا چگونه رقم خورده است؟ آمارها به ما می گویند وضعیت تجارت با غرب هم بهتر از شرق نیست؛ چراکه تجارت ایران با کشورهای اروپایی در نیمه نخست سال ۲۰۲۰ برابر با ۲ میلیارد و ۲۴۰ میلیون یورو بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افت تقریبا ۷ درصدی را تجربه کرده است. البته جزئیات صادرات ایران به اتحادیه اروپا در بازه زمانی یاد شده نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ با ثبت تنها ۳۴۸ میلیو دلار کاهش بیش از ۳ درصدی را تجربه کرده است.
حال با ترسیم تجارت ضعیف خارجی کشور، این پرسش قابل طرح است که سازمان توسعه تجارت چه کارکردی دارد و کجای ماجرای تجارت کشور قرار دارد؟ مرور وضعیت کنونی سازمان توسعه تجارت، نگارنده را یاد ضرب المثل معروف «شیر بی یال و سر و دم» واین بیت شعر می اندازد: «شیر بی یال و دم و اشکم که دید؟ /این چنین شیری خدا هم نافرید!» سازمان هایی که برای اثرگذاری ایجاد می شوند اما به مرور زمان نه تنها هیچ کارکرد مثبتی ندارند، بلکه سالیانه میلیاردها تومان از بودجه کشور را می بلعند، آنهم با کمترین اثر بخشی. واقعا اگر همین امروز به فعالان اقتصادی بگویند که سازمان توسعه تجارت تعطیل خواهد شد، آیا خللی به روند صادرات و واردات آنها وارد خواهد شد؟! واقعا چرا باید سکان همچنین سازمانی که می تواند بازیگردان اصلی عرصه صادرات و واردات باشد، باید به دست مدیرانی بدون اهلیت وبا کمترین تجربه وکارنامه کاری بیافتد؟ به نظر می رسد، متولیان بالادستی قبل از پاسخ به این پرسش ها باید در وهله نخست هویت این سازمان را به درستی تعریف کنند.
