بحران ارزی و تورم/چرا بازار ملتهب شد؟

به گزارش راه امروز،  برخی اقتصاددانان در ماه‌های اخیر هشدارهایی درباره نرخ فزاینده تورم داده اند. برای مثال، حسین عبده تبریزی خطر تورم ۳۰۰۰ درصدی را به دولت گوشزد کرده است. با این وجود برخی دیگر از اقتصاددانان معتقدند امکان مدیریت نرخ تورم هنوز وجود دارد، مشروط بر آن که تصمیم گیران کشور، بخواهند. 

در همین حال، دو اقتصاددان برجسته، مرتضی افقه و سید کمال سیدعلی، در گفت‌وگوهایی جداگانه به بررسی وضعیت ملتهب اقتصاد ایران پرداختند. افقه با تأکید بر فرصت‌سوزی‌های تاریخی و کمبود مزمن ارز، آینده را مبهم و بدون افق روشن توصیف کرد؛ در حالی که سیدعلی با اشاره به نقش عوامل بیرونی همچون افزایش قیمت جهانی طلا و ناترازی‌های داخلی، معتقد است هنوز امکان کنترل بازار و جلوگیری از ابرتورم وجود دارد.

مرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشگاه، وضعیت کنونی اقتصاد ایران را نتیجه زنجیره‌ای از تصمیمات نادرست و فرصت‌سوزی‌های سه دهه اخیر دانست. او تأکید کرد که در دولت احمدی‌نژاد با وجود درآمد نفتی حدود هزار میلیارد دلار، مدیریت صحیحی صورت نگرفت و فرصت تاریخی از دست رفت. همچنین در دولت رئیسی، امکان رفع تحریم‌ها از میان رفت و ذخایر موجود به جای سرمایه‌گذاری پایدار، صرف هزینه‌های جاری شد. افقه معتقد است پس از پایان منابع مالی در سال ۱۴۰۳ و تشدید تحریم‌ها به‌دلیل فعال شدن مکانیسم اسنپ‌بک و سایه جنگ، کشور با کمبود جدی ارز و فرار سرمایه‌ها مواجه شد.

 به گفته افقه، افزایش نرخ ارز بیش از آنکه ناشی از عوامل سیاسی باشد، ریشه در مشکلات ساختاری و کمبود مزمن ارز دارد. او هشدار داد که جامعه در وضعیت فرسودگی اقتصادی و روانی قرار گرفته و تورم بالای ۳۰ درصد طی بیش از یک دهه، آثار سنگینی بر معیشت مردم گذاشته است. وی همچنین سیاست ارز ترجیحی را ناکارآمد دانست و گفت چنین تصمیم‌هایی فشار بیشتری بر مردم وارد می‌کند.

 عوامل بیرونی و داخلی تورم

 در سوی دیگر، سید کمال سیدعلی، معاون اسبق ارزی بانک مرکزی، بر نقش عوامل بیرونی در تشدید تورم تأکید کرد. او افزایش قیمت جهانی طلا به حدود ۴۵۰۰ دلار در هر انس را یکی از محرک‌های اصلی دانست که به‌طور مستقیم بر نرخ دلار اثر گذاشته است. سیدعلی توضیح داد که نیاز بانک مرکزی به واردات طلا و تبدیل آن به سکه یا نقدینگی، هزینه‌های ارزی کشور را افزایش داده است.

 بازار ارز و نقدینگی سیدعلی با اشاره به فاصله قابل‌توجه نرخ ارز نیمایی و آزاد، گفت افزایش تقاضا در شرایط کاهش عرضه ارز، التهاب بازار را بیشتر کرده است. او افزود نزدیک شدن به پایان سال میلادی و تسویه حساب‌های بین‌المللی نیز فشار مضاعفی بر بازار ارز وارد می‌کند. به باور او، وقتی تورم ۵۰ تا ۶۰ درصدی در کشور وجود دارد، افزایش نرخ دلار امری غیرمعقول نیست و باید به جامعه توضیح داده شود که دلار نیز مانند سایر کالاها تحت تأثیر تورم افزایش قیمت پیدا می‌کند.

 راهکارهای پیشنهادی

این مقام پیشین بانک مرکزی راهکارهایی همچون مدیریت اضافه برداشت بانک‌ها، تعیین تکلیف بدهکاران بزرگ ارزی، و الزام صادرکنندگان به بازگشت ارز حاصل از صادرات را ضروری دانست. او همچنین به ناکارآمدی ابزار اوراق در جذب نقدینگی اشاره کرد و گفت مردم دیگر تمایلی به خرید اوراق با نرخ‌های ۲۵ تا ۳۰ درصد ندارند.

چشم‌انداز آینده

 افقه آینده اقتصاد را مبهم و بدون افق روشن توصیف کرد و هشدار داد که افزایش نقدینگی تنها راهکار باقی‌مانده است که خود به تورم شدیدتر منجر خواهد شد. در مقابل، سیدعلی معتقد است هرچند شرایط دشوار است، اما حرکت به سمت ابرتورم بالای ۱۰۰ درصد محتمل نیست و هنوز امکان کنترل بازار و قیمت‌ها وجود دارد؛ البته به شرط آنکه دولت و بانک مرکزی با اصلاح ناترازی‌ها و مدیریت منابع ارزی، اقداماتی جدی و فوری انجام دهند