به گزارش راه امروز - فرشته فریادرس: تمرکز ۶۰ درصد ارز ترجیحی در اختیار تنها ۱۵ شرکت، پرسش‌های جدی درباره عدالت توزیع و شفافیت سیاست‌های ارزی کشور برمی‌انگیزد؛ دلار ۲۸۵۰۰ تومانی که قرار بود نهاده‌ها، دارو و کالاهای اساسی را ارزان کند، اکنون در جیب چند هلدینگ بزرگ سرریز شده است. رانت ارزی، تمرکز بازار و انحصار در دست غول‌های واردات؛ تصویری که نشان می‌دهد سیاست توزیع ارز دولتی به جای حمایت از مردم، به ابزار سودجویی بدل شده است.

افشای لیست ارزی

بانک مرکزی با انتشار فهرست رسمی تخصیص ارز ترجیحی 28 هزار و 500 تومانی در شش‌ماهه نخست 1404، از تمرکز بی‌سابقه این منابع در دست شمار محدودی از شرکت‌ها پرده برداشت.  نرخی که بر اساس بند «خ» تبصره (2) قانون بودجه 1404، برای واردات کالاهای اساسی، نهاده‌های دامی، دارو و تجهیزات پزشکی تخصیص می‌یابد.

انتشار فهرست رسمی دریافت‌کنندگان ارز ترجیحی طی نیمه نخست سال 1404، تصویر شفافی از جریان توزیع منابع ارزی در کشور ارائه می‌دهد. تصویری که در نگاه نخست، بر حجم قابل‌توجه این ارزها در اختیار گروهی خاص تأکید دارد. جدیدترین فهرست دریافت کنندگان ارز ترجیحی نشان داد همچنان 35 شرکت و شخص خاص با استفاده از رانت، دلار ترجیحی دریافت می کنند. 

داده‌های جدید نشان می‌دهد در نیمه نخست سال 1404، بخش عمده این ارز به دست گروه محدودی از غول‌های واردات افتاده که مجموعاً بیش از 60 درصد منابع را به خود اختصاص داده‌اند؛ تمرکزی که می‌تواند بازار کالاهای حیاتی کشور را به سمت انحصار و بازی کانونی چند هلدینگ بزرگ سوق دهد. 

مطابق داده‌های منتشرشده، مجموع ارزش ارز تخصیص‌یافته به 6 شرکت بالغ بر 1 میلیارد و 119 میلیون و 647 هزار دلار است؛ رقمی که این گروه را در صدر فهرست دریافت‌کنندگان ارز ترجیحی در شش‌ماهه نخست سال 1404 قرار می‌دهد.

بیشترین ارز در اختیار 6 شرکت!

بررسی بیشتر فهرست دریافت‌کنندگان ارز ترجیحی تا شهریورماه 1404 نشان می‌دهد، مجموعه ای متشکل از 6 شرکت فعال در حوزه‌های کشت و صنعت و تجارت، وابسته به «گروه مدلل»، موفق به دریافت بیشترین میزان تخصیص ارز ترجیحی 28500 تومانی در میان تمام شرکت‌های کشور شده‌اند.

مجموع تخصیص ارز در فهرست منتشرشده، شامل 1012 ردیف و به ارزش کل 5 میلیارد و 119 میلیون دلار بوده است. بر این اساس، تنها 6 شرکت وابسته به گروه مدلل حدود 22 درصد از کل ارز ترجیحی توزیع‌شده در این دوره را به خود اختصاص داده‌اند؛ موضوعی که از تمرکز بالای تخصیص منابع ارزی در میان تعداد محدودی از شرکت‌ها حکایت دارد.

 لازم به توضیح است که سال گذشته در رسانه ها اعلام شد، گروه صافولا، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های صنایع غذایی عربستان سعودی، پس از حدود دو دهه فعالیت در ایران، تصمیم به خروج از بازار ایران گرفته و دارایی‌های خود را به ارزش 705 میلیون ریال سعودی (معادل 188 میلیون دلار) به گروه مدلل فروخته است.

در میان شرکت‌های زیرمجموعه این گروه، «کشت و صنعت مدلل ماهیدشت» با دریافت 511.114 میلیون دلار، بزرگ‌ترین دریافت‌کننده ارز ترجیحی در کل فهرست محسوب می‌شود. این کشت و صنعت در زنجیره مواد غذایی، کشاورزی و صنایع وابسته به خصوص روغن‌کشی، فرآوری دانه‌های روغنی فعالیت دارد.

دومین شرکت بزرگ دریافت کننده ارز ترجیحی «آوا تجارت صبا» شرکت مادر گروه مدلل است که با 290.447 میلیون دلار در جایگاه دوم قرار دارد.این شرکت  در زمینه واردات و تولید نهاده‌های دامی و خوراکی فعالیت دارد. گفته می‌شود بازار ذرت دامی در کشور در کنترل چند شرکت بزرگ است که یکی از آن‌ها «آوا تجارت صبا» است.   سایر شرکت‌های وابسته نیز شامل «نابدانه مدلل» با 119.126 میلیون دلار، «کلهر دانه جنوب» با 70.949 میلیون دلار، «صنعتی بهشهر» با 68.475 میلیون دلار و «کشت و صنعت مدلل شمال» با 59.536 میلیون دلار هستند.

براساس این آمارها در حوزه غلات و نهاده‌های دامی، این چند شرکت بیش از یک‌سوم کل کیک ارز ترجیحی دولت را در اختیار گرفته‌اند.

اما سومین شرکت نیز یک شرکت فعال در حوزه کشاورزی، واردات و توزیع نهاده‌های دامی به نام «شرکت کشت و صنعت اکسون» است. این شرکت نیز در زمینه واردات و صادرات انواع نهاده‌های دامی و دانه‌های روغنی فعالیت دارد. این شرکت در کنار شرکت آوا تجارت صبا از جمله شرکت‌هایی بودند که در سال ۹۷ ارز دولتی دریافت کردند اما طبق گزارشی که عبدالناصر همتی، رئیس کل وقت بانک مرکزی به رئیس جمهور داد، تعهدات ارزی خود را ایفا نکردند.

شرکت طبیعت سبز میهن (یکی از زیرمجموعه‌های گروه میهن) نیز در فهرست ۱۰ شرکت برتر دریافت‌کننده ارز دولتی برای واردات کالا‌های اساسی قرار دارد؛ به طوری که این شرکت، ۱۲۷ میلیون دلار از دولت ارز دریافت کرده  است.

سهم غول‌های غذایی از کیک ارزی 

غول‌های غذایی نیز سهم ویژه‌ای از منابع ارزی داشته اند. بنابرآمارهای منتشر شده، «صنعت غذایی کورش» از زیرمجموعه‌های گروه صنعتی گلرنگ است که بیش از 192  میلیون دلار ارز دریافت کرده‌است.  «صنعت غذایی کورش» در زمینه‌های متنوعی در صنعت غذا همچون تولید روغن‌های خوراکی، تولید تن ماهی، رب گوجه فرنگی و دیگر محصولات غذایی فعال است.

بعد از این شرکت شرکت «صبا پیشرو کالا» قرار دارد که این شرکت نیز در زمینه واردات کالاهای اساسی از جمله واردات برنج، روغن خام، شکر خام، کنجاله سویا، ذرت، جو و گندم فعال است. نام این شرکت نیز در بیثن شرکت‌هایی بوده که در سال 97 تعهد ارزی خود را انجام نداده بودند، به چشم می‌خورد.

 در جایگاه‌های پایین‌تر، شرکت‌هایی چون «تولیدی و بسته‌بندی پاک دیده» و «جهان صادرات سینا» هر کدام بیش از 150 میلیون دلار ارز ترجیحی جذب کرده‌اند؛ ارقامی که نشان از نفوذ بالای بخش خصوصی در زنجیره واردات مواد غذایی دارد. شرکت دریافت کننده ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی بعدی شرکت «صنعت غذایی کوروش» از زیرمجموعه‌های گروه صنعتی گلرنگ است.

سهم دارویی ها؛ 300 میلیون دلار!  

 همچنین بر اساس اطلاعات منتشر شده در فهرست دریافت‌کنندگان ارز ترجیحی طی شش ماهه نخست سال 1404، بخش قابل توجهی از این ارز دولتی به شرکت‌های فعال در حوزه دارو، تجهیزات پزشکی و مواد اولیه دارویی تخصیص یافته است.  رصد داده‌های منتشر شده نشان می‌دهد، 10 شرکت برتر در این حوزه، مجموعاً مبلغی حدود 292٫928 میلیون دلار ارز ترجیحی دریافت کرده‌اند.

نام «بهستان دارو» با 69.487  میلیون دلار و «کوپل دارو» با 46.209  میلیون دلار میان بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان دارویی دیده می‌شود. «بهستان پلاسم»، «رویان دارو» و «آنتی‌بیوتیک‌سازی ایران» نیز در لیست حضور دارند.  

اما نکته قابل توجه در این فهرست، حضور سازمان‌های دولتی یا عمومی است؛ به‌طوری که «هیات امنای صرفه جویی ارزی در معالجه بیماران» با دریافت 43٫560 میلیون دلار، در جایگاه سوم این لیست 10 تایی قرار دارد. در صورت تجمیع شرکت‌های وابسته، گروه بهستان (شامل بهستان دارو و بهستان پالسما) مجموعاً بیش از 89٫8 میلیون دلار ارز ترجیحی دریافت کرده‌اند .

این بخش، همراه با واردکنندگان تجهیزات پزشکی مانند «تجهیزات پزشکی هلال ایران» و «دارورسان پارس»، مجموعاً صدها میلیون دلار ارز را به خود اختصاص داده است؛ ارزهایی که مستقیماً به بازار دارو و درمان کشور تزریق می‌شوند.

تحلیل نام‌ها نشان می‌دهد برخی گروه‌های اقتصادی با چند شرکت زیرمجموعه در این فهرست حضور دارند. «مدلل»، «بهستان» و چند هلدینگ نهاده و غذایی نمونه‌هایی هستند که با ساختار شبکه‌ای، سهم بیشتری از ارز را جذب کرده‌اند. چنین تمرکزی، هم مزیت لجستیکی دارد و هم نگرانی از شکل‌گیری انحصار را تقویت می‌کند.

در بخش انتهایی جدول نیز نکات جالبی به چشم می‌خورد. اختصاص 30.181  میلیون دلار به «دشت بهشت آریا» یا دریافت‌های چند 10 میلیون دلاری برای شرکت‌های ناشناس، از مواردی است که نیازمند بررسی هدف و نحوه مصرف این منابع است.  تمرکز بیش از 60 درصد ارز ترجیحی در دستان 15 شرکت، پرسش‌های جدی درباره عدالت تخصیص و تأثیر آن بر قیمت‌ها برمی‌انگیزد. کارشناسان معتقدند بدون بازنگری در شیوه توزیع و ایجاد سازوکار نظارتی مؤثر، این روند می‌تواند بازار کالاهای اساسی را شکننده و وابسته به تصمیمات محدود چند هلدینگ بزرگ کند.