شنبه ۲۲ شهريور ۱۴۰۴ - September 13 2025
آهن یکی از ضروری‌ترین مواد معدنی برای بدن است و کمبود آن می‌تواند به بروز علائم پنهانی منجر شود که در صورت نادیده گرفتن، پیامدهای جدی برای سلامت فرد به همراه دارد.
به گزارش فرارو به نقل از هلث، آهن یکی از مهمترین مواد معدنی برای سلامت گلبول‌های قرمز است. این ماده نقش کلیدی در انتقال اکسیژن در سراسر بدن دارد، به سلامت بافت‌های پیوندی کمک می‌کند و در سوخت‌وساز عضلات نقش مؤثری ایفا می‌کند. زمانی که بدن آهن کافی دریافت نکند، فرد به‌تدریج دچار خستگی و مشکلات سلامتی متعددی خواهد شد.
کمبود آهن می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند؛ از جمله ابتلا به بیماری‌هایی مانند سلیاک که جذب آهن را مختل می‌کنند، یا مصرف ناکافی مواد غذایی غنی از آهن. شناسایی زودهنگام علائم کمبود آهن اهمیت حیاتی دارد، زیرا پیشرفت این وضعیت ممکن است به مشکلات جدی‌تری همچون بیماری‌های قلبی، عوارض بارداری یا حتی تأخیر در رشد کودکان منجر شود.
در ادامه به هفت نشانه مهم و نسبتاً پنهان کمبود آهن پرداخته می‌شود که متخصصان تغذیه بر آنها تأکید دارند:
۱. خستگی مداوم
یکی از شایع‌ترین علائم کمبود آهن، احساس خستگی و ضعف بی‌دلیل است. حتی اگر خواب کافی داشته باشید، ممکن است همچنان احساس کنید انرژی کافی ندارید. علت اصلی این وضعیت، کاهش هموگلوبین در خون است. هموگلوبین مسئول انتقال اکسیژن به بافت‌هاست و در صورت کاهش آن، اکسیژن کافی به اندام‌ها نمی‌رسد و احساس خستگی ایجاد می‌شود.
علاوه بر این، کمبود آهن می‌تواند با اختلالات خواب مانند بی‌خوابی یا سندرم پای بی‌قرار مرتبط باشد؛ مشکلاتی که خواب شبانه را مختل کرده و خستگی را تشدید می‌کنند. هرچند خستگی می‌تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد، اما همراهی آن با سایر نشانه‌های کمبود آهن زنگ خطری جدی است.
۲. سردی دائمی دست‌ها و پاها
اگر همیشه انگشتان دست و پای شما سرد است، حتی زمانی که در محیطی گرم قرار دارید، ممکن است بدن شما با کمبود آهن مواجه باشد. این علامت نیز همانند خستگی به نقش هموگلوبین در خون مربوط می‌شود. کاهش هموگلوبین موجب اختلال در گردش خون و نرسیدن اکسیژن کافی به اندام‌های انتهایی می‌شود. به همین دلیل ممکن است فرد به طور کلی بیش از دیگران احساس سرما کند.
رنگ‌پریدگی یا کم‌رنگ شدن پوست نشانه دیگری از کمبود آهن است. این علامت زمانی رخ می‌دهد که بدن نتواند به دلیل کاهش تولید گلبول‌های قرمز، خون‌رسانی کافی داشته باشد. شدت این نشانه در افراد با رنگ پوست متفاوت می‌تواند متفاوت ظاهر شود؛ در پوست‌های روشن معمولاً رنگ‌پریدگی در چهره نمایان‌تر است، در حالی‌که در پوست‌های تیره‌تر این وضعیت بیشتر در بافت‌های داخلی دهان یا سفیدی چشم قابل تشخیص است.
کمبود آهن اغلب باعث احساس سرگیجه یا سبکی سر می‌شود. دلیل آن کمبود گلبول‌های قرمز کافی برای انتقال اکسیژن به مغز و سایر اندام‌هاست. البته سرگیجه می‌تواند نشانه بیماری‌های مختلفی باشد و صرفاً به کمبود آهن محدود نمی‌شود. با این حال، اگر این علامت همراه با سایر نشانه‌های کمبود آهن ظاهر شود، احتمال وجود این مشکل بیشتر خواهد بود.
زمانی که مغز اکسیژن کافی دریافت نکند، سردرد به دنبال خواهد داشت. کمبود آهن همچنین می‌تواند باعث متورم شدن رگ‌های خونی شود که این امر فشار بیشتری ایجاد کرده و منجر به سردرد می‌شود. پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند میان کم‌خونی ناشی از فقر آهن و سردردهای مزمن روزانه ارتباط مستقیمی وجود دارد. حتی میگرن نیز در افراد مبتلا به کمبود آهن شایع‌تر دیده شده است.
ناخن‌های شکننده یا ترک‌خورده می‌توانند نشانه‌ای از کمبود آهن باشند. در موارد پیشرفته‌تر، عارضه‌ای به نام «کوئیلونیشیا» رخ می‌دهد که طی آن ناخن‌ها به سمت داخل خمیده شده و ظاهری شبیه منقار پرندگان پیدا می‌کنند. تحقیقات نشان داده است حدود ۵ درصد از افراد مبتلا به کمبود آهن به این مشکل دچار می‌شوند. این وضعیت معمولاً به دلیل اختلال در خون‌رسانی به ناخن‌ها و فشار مکانیکی ناشی از آن ایجاد می‌شود.
کمبود آهن همچنین می‌تواند باعث نازک شدن و ریزش مو شود. مو برای رشد نیازمند تغذیه و خون‌رسانی مناسب است و وقتی این شرایط فراهم نباشد، ریزش مو شدت می‌گیرد. مطالعات نشان داده‌اند کمبود آهن یکی از علل شایع ریزش مو به‌ویژه در زنان است.
کمبود آهن گاهی باعث بروز «پیکا» می‌شود؛ حالتی که فرد به خوردن مواد غیرخوراکی مانند یخ، خاک، برنج خام یا حتی کاغذ تمایل پیدا می‌کند. در ایالات متحده حدود ۲۵ درصد از مبتلایان به کمبود آهن دچار «پاگوفاژیا» یا ولع شدید برای خوردن یخ می‌شوند.
این علامت اغلب در زنان باردار یا نوجوانان دیده می‌شود. هرچند علت دقیق این پدیده و ارتباط آن با کمبود آهن هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما متخصصان بر این باورند که می‌تواند یکی از شاخص‌ترین نشانه‌های این کمبود باشد.
اگر علائمی مشابه موارد بالا دارید، بهترین کار مراجعه به پزشک است. مشاهده خون در مدفوع یا مدفوع سیاه و قیری‌شکل نیز می‌تواند نشانه جدی کمبود آهن یا مشکلات داخلی باشد. پزشکان معمولاً برای بررسی این وضعیت آزمایش خون کامل (CBC) و شمارش رتیکولوسیت‌ها را تجویز می‌کنند.
این آزمایش‌ها اطلاعات دقیقی درباره گلبول‌های قرمز، پلاکت‌ها و هموگلوبین ارائه می‌دهند و می‌توانند وجود کم‌خونی ناشی از فقر آهن را مشخص کنند. سایر آزمایش‌های تکمیلی شامل اندازه‌گیری سطح آهن سرم، ظرفیت کل اتصال آهن (TIBC) و فریتین سرم نیز برای تشخیص دقیق استفاده می‌شوند.
بهترین و طبیعی‌ترین راه، تغییر رژیم غذایی است. مواد غذایی سرشار از آهن عبارتند از:
لوبیا و حبوبات
میوه‌های خشک
تخم‌مرغ
گوشت قرمز کم‌چرب
ماهی سالمون
غلات غنی‌شده با آهن
نخودفرنگی
توفو
سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج
ترکیب این مواد غذایی با منابع ویتامین سی (مانند پرتقال، گوجه‌فرنگی یا توت‌فرنگی) جذب آهن گیاهی را افزایش می‌دهد.
در مواردی که رژیم غذایی کافی نباشد، پزشک ممکن است مصرف مکمل آهن را توصیه کند. دوز مناسب بسته به سطح آهن بدن و شرایط فردی تعیین می‌شود. بازگشت سطح آهن به حالت طبیعی معمولاً سه تا شش ماه زمان می‌برد. البته مکمل‌های آهن می‌توانند عوارضی مانند تهوع، یبوست یا اسهال ایجاد کنند. پزشک ممکن است برای کاهش این عوارض مصرف مکمل همراه غذا یا کاهش دوز را پیشنهاد دهد.
در موارد شدید، تزریق وریدی آهن یا حتی انتقال خون لازم می‌شود. اگر علت کمبود آهن خونریزی داخلی یا بیماری‌های کلیوی باشد، اقدامات درمانی تخصصی مانند جراحی یا دارودرمانی ضروری خواهد بود.
برخی گروه‌ها بیش از دیگران در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند، از جمله:
زنان با خونریزی‌های قاعدگی شدید
افراد مبتلا به سرطان یا بیماری‌های دستگاه گوارش
بیماران قلبی
زنان باردار
نوزادان و کودکان خردسال
کمبود آهن یک مشکل شایع اما قابل درمان است که اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت داشته باشد. توجه به نشانه‌هایی مانند خستگی، رنگ‌پریدگی، سرگیجه، سردرد یا شکنندگی ناخن‌ها و مو می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند. با مراجعه به پزشک، انجام آزمایش‌های لازم و تغییر سبک زندگی، می‌توان این کمبود را جبران و از بروز عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کرد.
