محمود فرشچیان؛ هنرمندی که هنرش به ضریح ها گره خورده

استاد محمود فرشچیان، هنرمند مطرح نگارگری کشور و پایه‌گذار سبک نوین مینیاتور ایرانی، صبح امروز، ۱۸ مردادماه ۱۴۰۴ دار فانی را وداع گفت. آثار ماندگار او که آمیخته‌ای از سنت و نوآوری است، همچنان در دل هنر ایران و جهان خواهد درخشید.

استاد محمود فرشچیان، یکی از بزرگ‌ترین هنرمندان نقاشی ایران، در سال ۱۳۰۸ در شهر هنرپرور اصفهان به دنیا آمد. پدرش که علاقه‌مند به هنر بود، فرشچیان را به کارگاه استاد حاج میرزاآقا امامی راهنمایی کرد تا استعداد نقاشی‌اش شکوفا شود. سپس در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان زیر نظر استاد عیسی بهادری آموزش دید.

بعد از پایان دوران هنرستان و گذراندن دوره سربازی، قلب بی تاب محمود فرشچیان در جستجوی نکته تازه ای برای آموختن، راهی اتریش شد. او از هر موزه ای که امکانش را داشت، بازدید می کرد. با باز شدن درهای موزه داخل می شد و با پایان ساعت کار، با امید به صبح روز بعد، آن جا را ترک می نمود. هر چه را می دید، یادداشت می کرد و هیچ نکته ای در آثار هنری از دیدگان مشتاق او پنهان نمی ماند.

محمود فرشچیان بعد از بازگشت به ایران در اداره کل هنرهای زیبای تهران فعالیتش را آغاز کرد. بعد از گذشت مدتی، مدیریت اداره هنرهای ملی و استادی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به او پیشنهاد شد.
خانواده فرشچیان

استاد فرشچیان در سال 1334 با نیادخت قوامی ازدواج کرد. فرزندانش دکتر علی مراد فرشچیان هم اکنون در ایالت فلوریدا به عنوان پزشک فعالیت می کند و لیلا فرشچیان در ایالت نیوجرسی روانشناس رفتارگرا است.
عجین شدن هنر و باورهای دینی

استاد فرشچیان اگر شهره آفاق نباشد، تابلوهای عصر عاشورا و یتیم نوازی علی را همه آفاق می شناسند. نمی توان پا به مراکز فرهنگی و مذهبی گذاشت؛ اما یکی از تابلوهای او را ندید. آثار او با روح دین باوری عجین شده است. آنچه که هر فرد با شنیدن روضه عاشورا در ذهن تداعی می کند، بر تابلوهای استاد فرشچیان تجلی می یابد.

استاد فرشچیان در این باره گفته است: “پزشکان تشخیص دادند که به مرور زمان عصب‌های دستم به‌شدت آسیب دیده و تاکید کردند هرگز نباید نقاشی کنم. دلم خیلی شکست؛ تا اینکه به ذهنم رسید از حضرت رضا علیه السلام درخواست کنم تا این بیماری علاج شود. همان لحظه نذر کردم که اگر دستم بهبود یافت، ماجرای ضمانت آهو را به تصویر بکشم.”

فرشچیان علاوه بر فعالیت هنری، در زمینه آموزش و پژوهش نیز فعال بوده و کتاب‌ها و مقالات متعددی درباره هنر ایران منتشر کرده است. آثار او نمادی از هنر ایرانی معاصر است که با حفظ ریشه‌های تاریخی، به دنیای امروز راه یافته است.

سبک فرشچیان نقاشی ایرانی را از حالت وابسته به ادبیات و شعر رها کرد و آن را به عنوان هنری مستقل با زبان تصویری خاص به جهان معرفی کرد. ترکیب رنگ‌های زنده و خطوط ظریف و روان در آثارش، فضایی افسانه‌ای و رمزآلود ایجاد می‌کند که بیننده را به دنیایی پر از احساس و خیال می‌برد.

مهم‌ترین تابلوهای نقاشی محمود فرشچیان

تابلوی بامدادان: او اولین تابلو مینیاتور خود به نام «بامدادان که تفاوت نکند لیل و ناهار» را در سال ۱۳۲۵ و در سن ۱۷ سالگی طراحی کرد.

تابلوی «دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند»: این تابلو از آثار معروف استاد فرشچیان به شمار می‌رود که در سال ۱۳۲۶ و در سن ۱۸ سالگی آن را کشید.

تابلوی پنجمین روز آفرینش: تابلوی پنجیمن روز آفرینش از تابلوهای نفیس استاد فرشچیان محسوب می‌شود که درون‌مایه آن، خلق جهان آفرینش است. او در این اثر، مراحل ۶‌ گانه جهان آفرینش را بر اساس آیه‌های قرآن کریم به تصویر کشید. استاد فرشچیان این تابلو را در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی با استفاده از تکنیک اکریلیک روی مقوای بدون اسید و با سبک نگارگری کشید و در سال ۱۳۶۹ هجری شمسی آن را به موزه آستان قدس رضوی (در صحن کوثر حرم) اهدا کرد.

تابلوی ابراهیم نبی یا «آزمون بزرگ»: این اثر از دیگر آثار مشهور محمود فرشچیان است. استاد این تابلو را در عید قربان سال ۱۳۶۷ هجری شمسی آغاز کرد و هفت ماه بعد کار خود را با اتمام این تابلوی باشکوه، به پایان رساند. حضرت ابراهیم در این تابلو، آماده اجرای فرمان الهی است و حضرت اسماعیل با دست‌ها و چشمان بسته در یک سوی تصویر و درسوی دیگر تابلو، فرشتگان الهی قرار دارند. فرشتگان حامل پیام خداوند برای دست‌کشیدن ابراهیم از قربانی پسر هستند. این تابلوی زیبا در کاخ‌موزه سعدآباد نگهداری می‌شود

تابلوی ضامن آهو: تابلوی ضامن آهو از نفیس‌ترین و زیباترین تابلوهای استاد فرشچیان به شمار می‌رود. این تابلو در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی، روی مقوای بدون اسید، با تکنیک اکلریک و سبک نگارگری خلق شد. این اثر علاوه بر ویژگی‌های ظاهری، محتوای معنوی و اعتقادی نیز دارد.

تابلوی ضامن آهوی دو: تابلوی ضامن آهوی دو، اثر دیگری از محمود فرشچیان است که آن را در سال ۱۳۸۹ هجری شمسی تصویر کرده است. این اثر هم‌زمان با ولادت امام هشتم (ع) به موزه آستان قدس رضوی هدیه شد.

طراحی پنجمین ضریح حرم امام رضا (ع) : طراحی ضریح جدید حرم امام رضا (ع) و طرح مقبره جدید امام سوم شیعیان در کربلا نیز از آثار استاد فرشچیان هستند.

تابلوی «یتیم‌نوازی امام علی (ع)»:فرشچیان در به تصویر کشیدن انسان‌های مهم و تاثیرگذار، بخشی از ویژگی‌های شخصیتی آن‌ها را در نظر گرفته و آن را پررنگ کرده است. فرشچیان در تابلوی «یتیم‌نوازی امام علی (ع)» با نام اصلی «پناه»، مهربانی و یتیم‌نوازی امام را سوژه اصلی کار قرار داده است.

فعالیت‌ها:

طراحی ضریح حضرت رضا(ع) وطراحی ضریح حضرت اباعبدالله(ع) و عضویت در هیئت اجرایی و نظارت دقیق بر ساخت آن

طراحی ضریح شهدای کربلا

طراحی سرداب مطهر مرقد حضرت رضا(ع)

طراحی ضریح سرداب غیبت در سامرا

استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران

بنیانگذاری مرکز مذهبی و فرهنگی «نور و دانش» در شهر راترفرود نیوجرسی آمریکا

کتاب:

تصویرگری شاهنامه فردوسی (1353)

نقاشی‌ها و طراحی‌های محمود فرشچیان، جلد نخست، بنگاه ترجمه و نشر کتاب (1355)

محمود فرشچیان، جلد دوم، انتشارات نگار (1370)

پهلوانان بزرگ در شاهنامه فردوسی (1370)