سود فروشنده‌های فیلترشکن‌ چقدر است؟

محدودیت‌های وسیع اینترنت در سال‌های اخیر زمینه‌ای را برای شکوفایی بازاری موازی و پرسود فروش فیلترشکن‌ها در ایران ایجاد کرده است؛ اتفاقی که حالا به گفته دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی، به نظر می‌رسد حتی شرکت‌های بزرگ غیرخصوصی را درگیر خود کرده و پیامدهای عمیق اقتصادی، امنیتی و اجتماعی به دنبال داشته است.

به گزارش دنیای اقتصاد، این در حالی است که گزارش‌های رسمی از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس و انجمن تجارت الکترونیک نشان می‌دهند این محدودیت‌ها باعث استفاده گسترده مردم از فیلترشکن‌ها شده و هر روز بر گردش مالی ‌میلیاردی این بازار می‌افزاید.

حیاط‌خلوتی برای سودجویی

محدودیت‌های اینترنت طی سال‌های گذشته بازاری را به صورت موازی شکل داده که حالا حجم آن هر روز افزایش پیدا می‌کند و ارزش آن نیز به چندین همت رسیده است. رشته‌ای که بر اساس گفته‌های ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی، بیش از آنچه به نظر می‌رسد سر دراز دارد.

او در این باره بیان کرده است که حتی برخی از شرکت‌های بزرگ غیرخصوصی نیز در ایران وی‌پی‌ان‌فروش هستند و این فروش حجم قابل‌توجهی نیز دارد. همچنین طبق گفته دبیر سابق شورای‌عالی فضای مجازی، فیلترینگ ایران از لحاظ کیفیت با فیلترهای چینی شانه به شانه هم می‌زنند

گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس در زمستان ۱۴۰۳ منتشر کرده است نشان می‌دهد که حدود ۸۰ درصد از مردم کشور از فیلترشکن استفاده می‌کنند و بیش از ۳۰ درصد آنها استفاده از وی‌پی‌ان‌های غیررایگان را به نسخه‌های رایگان ترجیح می‌دهند.

داده‌های این گزارش بیانگر آن است که میانگین قیمت فیلترشکن‌های موجود در بازار ایران برابر با ۱۵۰ هزار تومان برآورد می‌شود. با این حساب درصورتی‌که ۳۰ درصد از کاربران از فیلترشکن‌های غیررایگان استفاده کنند و ماهانه ۱۵۰ هزار تومان بابت آن هزینه بپردازند، گردش مالی ماهانه بازار فروش وی‌پی‌ان سالانه به چند هزار‌میلیارد تومان می‌رسد.

امیرحسین دهقان، کارشناس شبکه، در خصوص گردش‌ مالی فیلترشکن‌ها می‌گوید: «طبق گزارش انجمن تجارت الکترونیک برآورد گردش مالی بازار فیلترشکن در ایران سالانه بیش از ۵ هزار‌میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.

این گردش مالی عظیم عملا بخش بزرگی از هزینه و سرمایه کاربران اینترنت داخلی را به جای خدمات رسمی به سمت سرویس‌های دور زدن فیلترینگ هدایت می‌کند.» او ادامه می‌دهد: «از منظر نقش فیلترینگ و ضرر ذی‌نفعان داخلی باید گفت اپراتورهای اینترنت ثابت و سیار به دلیل مهاجرت کاربران به پلتفرم‌های خارجی و کاهش مصرف ترافیک داخلی متضرر می‌شوند. در مقابل تنها ذی‌نفع این سیاست واسطه‌های فروش وی‌پی‌ان و ذی‌نفعان غیرشفاف این بازار خاکستری هستند.»

پیامدهای زیان‌بار بازار چند همتی

کارشناسان معتقدند اگرچه سیاست‌های دولت و سود ناشی از این بازار برای صاحبان سود در این زمینه عملا رفع فیلترینگ را با موانع متعددی روبه‌رو کرده است، اما ادامه استفاده از این فیلترشکن‌ها پیامدهایی دارد که عمده آن برای کاربران خواهد بود و اکنون می‌توان نتیجه این انکار یا بی‌توجهی به هشدارهای کارشناسان را می‌توان در گزارش پنجم وضعیت کیفیت اینترنت کشور مشاهده کرد.

در واقع این گزارش تجربه استفاده اینترنت در ایران را مانند کشورهای کمتر توسعه‌یافته‌ی دنیا توصیف کرده است؛ اتفاقی که آنها سعی می‌کنند با استفاده از فیلترشکن و استارلینک مقابل آن بایستند، اما در این شرایط بازار سواستفاده یا در مواردی کلاهبرداری هم رونق گرفته است. کارشناسان بخشی از عدم مقابله یا عزم جدی با مافیای فیلترشکن‌ها را گردش مالی چشم‌گیر آن می‌دانند.

در بخشی از گزارش پنجم کیفیت اینترنت ایران هم به نتایج همکاری کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک با مرکز افکارسنجی «ایسپا» درباره آخرین وضعیت استفاده از فیلترشکن اشاره شده است. طبق این داده‌ها که مربوط به خردادماه ۱۴۰۴ است در حال حاضر ۸۶ درصد کاربران اینترنت از فیلترشکن استفاده می‌کنند و این در حالی است که بیش از ۶۲ درصد از کاربران تا پیش از سال ۱۴۰۱ و فیلترینگ گسترده پلتفرم‌های خارجی و محدودیت‌های شدید اینترنت از فیلترشکن و پروکسی استفاده نمی‌کردند.

دهقان در خصوص پیامدهای استفاده مکرر از فیلترشکن‌ها می‌گوید: «تداوم شرایط فعلی تنها موجب بزرگ ‌شدن بازار غیررسمی و ضربه بیشتر به اقتصاد دیجیتال کسب‌ و کارهای آنلاین و اپراتورها می‌شود. استفاده گسترده از فیلترشکن‌های ناشناس، رایگان و حتی پولی کاربران را در معرض سرقت اطلاعات، حملات فیشینگ و سواستفاده قرار می‌دهد. حتی گزارش‌هایی مبنی بر همکاری برخی وی‌پی‌ان‌ها با نهادهای خارجی مطرح شده که نگرانی‌های امنیتی را افزایش داده است.»

بنا بر بررسی‌های گزارش چهارم کیفیت اینترنت که زمستان سال ۱۴۰۳ انجمن تجارت الکترونیک تهران آن را منتشر کرد، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش حملات DDoS از مبدأ ایران، فیلترینگ گسترده و در نتیجه رشد استفاده مردم از فیلترشکن‌های رایگان و در نهایت افزایش آلودگی شبکه است. در این بین شهروندان عادی نیز از گزند فیلترشکن‌ها در امان نیستند و تلفن همراه بسیاری از آنها تاکنون از طریق نصب فیلترشکن‌های رایگان به‌عنوان bot-net مورد سواستفاده‌ هکرها قرار می‌گیرد.

حمیدرضا احمدی، نایب رئیس کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک پیش از این در این باره بیان کرده بود: «علاوه بر فیلترشکن‌های پولی فیلترشکن‌های رایگان هم می‌توانند آی‌پی‌های ما را آلوده کنند. همچنین اخیرا موضوعاتی از جمله مافیای فیلترشکن‌ها مطرح می‌شود و باید گفت براساس بررسی‌ها، مهم‌ترین و بهترین روش برای مقابله با آن رفع فیلترینگ است؛ چون بخشی از فیلترشکن منبع خارجی دارد و بخشی دیگر شامل فیلترشکن‌های پولی است و می‌تواند نشر اطلاعاتی از طریق آن را به همراه داشته باشد.»

بر اساس این گزارش دولت برای مقابله با استفاده از فیلترشکن و در عین حفظ فیلترینگ در کشور راه‌هایی جایگزین نیز امتحان کرده است که آنها نیز خالی از آسیب نبوده‌اند. توسعه ابزارهای جایگزین و تحت نظارت برای پلتفرم‌های خارجی پرکاربرد را می‌توان از این موارد دانست؛ از پوسته‌های مختلف تلگرام تا رابط‌های داخلی برای دسترسی محدود به پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب.

بنابراین باید یادآور شد که محدودیت‌های گسترده اینترنت در سال‌های اخیر نه‌تنها منجر به شکل‌گیری و رشد چشم‌گیر یک بازار موازی و زیرزمینی برای فروش فیلترشکن‌ها با گردش مالی نجومی شده، بلکه پیامدهای اقتصادی و امنیتی نامطلوبی نیز به دنبال داشته است. این وضعیت حالا به نظر می‌رسد حتی برخی شرکت‌های بزرگ غیرخصوصی را نیز درگیر فروش وی‌پی‌ان کرده نشان‌دهنده ابعاد وسیع و ریشه‌دار این چالش است.