تصویر سازی رسانه از سیاست

راه امروز: آیا رسانه ها به افکار عمومی شکل می دهند؛ اگر پاسخ مثبت است چگونه؟. بسیاری از تحلیلگران در پاسخ به چنین سوالی می گویند: «اگرچه ممکن است رسانه ها، در اینکه به مردم بگویند چگونه فکر کنند موفق نباشند، اما به طرز خیره کننده  ای موفق اند که مخاطبان خویش بگویند درباره چه چیزی فکر کنند.»

البته باید به این موضوع اشاره کرد که مردم همواره در میزان وقتی و توجهی که می توانند یا تمایل دارند به سیاست اختصاص دهند، با محدودیت روبرو هستند. از این رو آنها به رسانه ها متکی می شوند تا به آنها بگویند چه موضوعاتی شایسته توجه است. حال با توجه به اینکه موضوعات سیاسی از نظر تعداد و پیچیدگی، گسترده هستند، باید به مردم کمک کرد تا به این تصمیم برسند که چه موضوعاتی مهم و چه جنبه های از آن موضوعات نیازمند توجه است. بر این اساس رسانه های خبری راهنمایی لازم را در راستای برجسته سازی موضوعات انجام می دهند. به طور مثال زمانی که ذهن افراد درگیر موضوعی مثل افزایش نرخ بنزین است، عملکرد دولت را بر اساس تثبیت نرخ بنزین قضاوت خواهند کرد. در اینجا ذکر این مطلب نیز ضروری است که رسانه ها در فرایند آماده سازی اذهان نقش مهمی دارند؛ زیرا تعیین می کنند که چه موضوعاتی در صدر اخبار قرار گیرد. به طور مثال اگر  رسانه ها به اقتصاد توجه و مردم در این باره فکر کنند، احتمالا  عملکرد اقتصادی در ارزیابی عملکرد رئیس جمهور مد نظر و ارزیابی قرار خواهد گرفت.  

برخی از تحلیلگران معتقدند که روزنامه نگاران دارای طرحواره های متفاوتی با رای دهندگان هستند. این موضوع به نوبه خود در جریان مبارزات انتخاباتی به شکل گیری الگویی خاص در چارچوب دهی به موضوعات و نامزدها می انجامد. به گفته آنها، طرح واره ی غالب روزنامه نگاران حول این محور شکل گرفته که سیاست یک «بازی راهبردی» است نه اینکه افکار رقیب در زمینه مسائل، سیاست های مناسب و موضوعات اصولی باشد. از سوی دیگر، افکار عمومی بر اساس این طرح واره عمل می کند که سیاست عرصه ای است که در آن راهکارها مطرح است و در آن راهبرانی انتخاب می شوند تا  تلاش کنند راهکارهای خاصی را اجرا کنند. 

بر این اساس و با توجه به اهمیت رسانه ها در برجسته سازی برای جلب توجه مردم به مسائل خاص، بعضی هشدارها را باید لزوما در نظر داشت. نخست اینکه کاملا روشن است تاثیر رسانه ها بر روی کسانی بیشتر است که علاقه مستقل کمی به سیاست، تعلق ضعیفی به یک حزب و تحصیلات اندکی دارند. علاوه بر این درگیری فرد با یک موضوع بر برجستگی آن تاثیر دارد. بنابراین افرادی که برایشان موضوعی از نظر شخصی مهم است، صرفنظر از میزان پوشش رسانه ای به آن موضوع توجه خواهند کرد. به طور مثال افراد بیکار به پوشش اخبار مربوط به استخدام توجه بیشتری نشان میدهند. اما زمانی که نرخ بیکاری روزافزون باشد، حتی توجه افراد شاغل به این مساله جلب خواهد شد. 

حال در این بخش از گزارش به این پرسش می رسیم که اگر رسانه ها بر آنچه افراد فکر می کنند، تاثیر گذار است آیا بر نحوه تفکر آنها؛ یعنی نگرش های آنان به موضوع یا یک نامزد سیاسی خاص نیز تاثیر گذار است؟. تحلیلگران سیاسی به صورت متفاوتی به این پرسش پاسخ داده اند. به طور مثال بررسی های اولیه در باب تاثیر رسانه بر مبارزات انتخاباتی در دهه 40 و 50 میلادی نشان داد که تعلق حزبی در بسیاری از افراد آنچنان محکم است که تاثیر رسانه ها بر نگرش های آنان از میزان پیش بینی شده کمتر می شود. در مقابل مردم به اطلاعاتی از رسانه ها توجه دارند که انتخابهای قبلی آنها را تایید می کند. اما در بررسی های بعدی مشخص شد که تغییرات پدید  آمده در جامعه نظیر اختراع تلویزیون، تضعیف عمومی حزب گرایی و کاهش اهمیت خانواده ها و جوامع گسترده تاثیرات مهمی بر نگرش های سیاسی گذاشته و رسانه ها تاثیر شدیدتری بر محتوا و پیچیدگی نگرش های عمومی دارند. به نوعی مردم تحت تاثیر نظریات ابراز شده خبرنگاران قرار دارندکه این روزها نفوذی بیش از نفوذ نخبگان و حتی روسای جمهور دارند. 

بر اساس آنچه گفته شد به نظر می رسد که نامزدهای انتخاباتی از رسانه ها به عنوان بخشی از راهبرد مبارزاتی خویش استفاده می کنند تا پیام مبارزه انتخاباتی خویش را انتقال دهند. رسانه ها نیز درباره نامزدها و مسائل گزارش می دهند و به عنوان مستقل در مبارزات انتخاباتی شرکت می کنند. علاوه بر این رسانه ها مناظره نامزدها را پوشش می دهند. این در شرایطی که رسانه ها به طور گسترده و به دلایل متعدد مورد انتقادی از این قبیل  «پوشش ناکافی مسائل در جریان مبارزات انتخابات»، «تمرکز بر نتایج نظر سنجی ها درباره نامزدها، مسائل شخصیتی آنها و خطاهای انتخابات به جای پرداختن به موضوعات اصلی تر نظیر سیاست ها و عملکرد گذشته نامزدها در مناصب دیگر» قرار گرفته اند.