کارشناسان حوزه نفت می گویند: اگرچه در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات بخشی از مشکلات موجود در حوزه نفت به ویژه فروش و دسترسی به منابع حل شده و راهی برای تعامل با شرکت‌های بزرگ نفتی است، اما تنها راه توسعه صنعت نفت ایران نیست.
به گزارش راه امروز - فائزه طاهری: قیمت جهانی نفت از سقف هفت ساله اندکی فاصله گرفت. سیگنال های مثبت مخابره شده از وین، خوش‌بینی به نتیجه مذاکرات و افق لغو تحریم‌های نفتی علیه ایران، باعث شد تا بهای طلای سیاه که در هفته گذشته با ثبت رکوردهای تازه خود را به اوج ۷ساله رسانده بود، به سرعت کاهش پیدا کند. حالا بازار جهانی نفت پس از ۳ سال وقفه و جدی‌‌‌تر از هر زمان دیگری، چشم‌انداز بازگشت قانونی حدود 1.5میلیون بشکه در روز نفت ایران را در نظر دارد. معاملهگران هم آماده‌اند تا شاهد بازگشت رسمی بشکههای نفت ایرانی به بازار جهانی باشند. به طوریکه در روزهای اخیر که تنها زمزمه‌هایی درباره احتمال توافق میان طرفین به گوش رسیده، ترمز اوج‌گیری بهای شاخص‌های نفتی کشیده شده و به‌دلیل چشم‌انداز بازگشت نفت ایران به بازار، قیمت‌ها در روزهای اخیر روند کاهشی به خود گرفته‌اند.
اما دیدگاه کارشناسان درباره اثرات برجام بر صنعت نفت ایران چیست؟ کارشناسان این حوزه به ما می گویند: اگرچه در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات بخشی از مشکلات موجود در حوزه نفت به ویژه فروش و دسترسی به منابع حل شده و راهی برای تعامل با شرکت‌های بزرگ نفتی است، اما تنها راه توسعه صنعت نفت ایران نیست. آنها همچنین معقتدند که مهمتر از رفع تحریم‌ها، تصحیح عملکردها و برنامه‌ریزی‌ها و اصلاح ساختار در داخل است که بتوانیم شرایطی را فراهم کنیم که در آن صورت هم تاب‌آوری صنعت در برابر تحریم‌ها بیشتر خواهد شد و هم امکان استفاده از فرصت لغو تحریم‌ها افزایش خواهد یافت.
سینگال وین به بازار نفت
وزارت خارجه آمریکا به تازگی اعلام کرد که یک مجوز معافیت هستهای ایران را احیا کرده و این اقدام را گامی برای تسهیل در روند مذاکرات توصیف کرد. فعالان بازار نفت که مذاکرات وین را از نزدیک و با دقت رصد می‌کنند؛ این اقدام ایالات متحده را به عنوان یک سیگنال مثبت از مذاکرات پیچیده و دشوار در جریان تعبیر کردند که در صورت موفقیت‌آمیز بودن گفت‌‌‌وگوها، میتواند در نهایت به لغو تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران منجر شود. طبق گزارش اویل پرایس، اگر در این شرایط کنونی توافقی در مذاکرات میان طرفین حاصل شود، میتواند افزایش قیمت نفت در چند هفته گذشته را کاملا معکوس کند.
بازگشت مشروع و قانونی صادرات نفت ایران، میتواند به تسکین بازار متلاطم و محدود نفت منجر شود و همچنین قیمت‌های افزایش یافته را کنترل کند. گرچه بسیاری از تحلیلگران انتظار ندارند که حتی در صورت توافق در همین دور از مذاکرات نیز، بشکههای نفت خام ایران در ۳ ماه دوم سال ۲۰۲۲ به بازار بازگردند؛ اما در نیمه دوم و اواخر سال‌جاری میلادی می‌توان شاهد افزایش بیشتر صادرات نفت ایران بود. در صورت احیای توافق هستهای میان ایران و قدرت‌‌‌های جهانی، ایران میتواند با توجه به شرایط کنونی، به سرعت جایگاه خود را در بازار بازیابد. در بخش موجودی‌‌‌ها و ذخایر، به نظر میرسد که ایران با انتقال نفت خود به نفتکش‌‌‌های روی دریا، آماده از سرگیری سریع صادرات خود است.
درهمین حال، رویترز در گزارش اعلام کرده، ایران که چهارمین ذخایر بزرگ نفتی دنیا را در اختیار دارد، میتواند به‌محض به نتیجه رسیدن مذاکرات هستهای با آمریکا، به‌سرعت میلیون‌ها بشکه نفت خام صادر کرده و به پایین آوردن قیمت نفت کمک کند. رویترز مدعی شده است تحریم‌های نفتی آمریکا باعث شد صادرات نفت این کشور از ۲.۸ میلیون بشکه در روز در ۲۰۱۸ به ۱۰۰ هزار بشکه در روز در ۲۰۲۰ برسد. اطلاعات شرکت تحقیقاتی کپلر نشان می‌دهد ایران درحال‌حاضر بهطور متوسط روزانه ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه در روز صادرات دارد.
در این میان وزیر نفت ایران نیز پس از پایان بیست و پنجمین نشست وزیران نفت و انرژی ائتلاف اوپک پلاس با بیان اینکه چنانچه مصرف‌کنندگان جهان از سطح کنونی قیمت و مقدار عرضه نفت ناراضی هستند بهترین پیشنهاد من به آنها، لغو هرچه سریع‌تر تحریم‌های یکجانبه و ظالمانه آمریکا علیه ایران است، گفته بود: «بازار جهانی نیازمند افزایش عرضه نفت ایران است و ما آمادگی داریم در سریع‌ترین زمان ممکن، مقدار عرضه خود به بازارهای جهانی را افزایش دهیم.»
موانع نفتی کجاست؟
اما ببینم دیدگاه کارشناسان درباره اثرات برجام بر صنعت چیست؟ مرتضی بهروزی‌فر کارشناس حوزه انرژی، مسیر صنعت نفت ایران در صورت توافق هسته ای و احیای برجام را تشریح کرد و گفت: اصلا تصور اینکه یک کشور بتواند دور خود را دیوار کشیده و یا با تعامل با دو تا سه کشور توسعه پیدا کند، امکان ندارد و تعامل با دنیا پیش زمینه هر گونه رشد و توسعه در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خواهد بود.
او فروش نفت و برگشت منابع حاصل از آن به ایران و همچنین توسعه صنعت نفت را دو مشکل اساسی که اکنون صنعت نفت ایران با آن دست به گریبان است عنوان کرد و افزود: در صورت احیای برجام یکسری از مسایل حل خواهد شد؛ به طوری که امکان صادرات نفت فراهم شده و تولید نفت به 4 میلیون بشکه افزایش یافته و صادرات تا 2 میلیون بشکه میرسد و امکان ورود پول فروش آن به کشور وجود خواهد داشت که در رفع مشکلات اقتصادی و حتی اجتماعی موثر است.
این کارشناس حوزه انرژی این تصور که با توافق هستهای، موانع موجود در توسعه صنعت نفت نیز کاملا رفع می‌شود را به نوعی غیرممکن دانست و افزود: سرمایه گذاری در صنعت نفت به ویژه در بخش‌های توسعه‌ای نیازمند برنامه ریزی و زمان است و حداقل 5 سال برای سرمایه گذاری و بین ۱۰ تا ۱۵ سال برای بهره‌برداری زمانبر است که سرمایه آن برگشته و نتیجه دهد، بنابراین به صرف احیای برجام مشکل صنعت نفت ایران حل نخواهد شد.
بهروزی‌فر با اشاره به اینکه صنعت نفت ایران با دو معضل اساسی تامین مالی و تامین تکنولوژی و دانش فنی مواجه است گفت: باید در نظر داشت کل منابعی که از محل فروش نفت در اختیار شرکت ملی نفت قرار می‌گیرد فقط ۱۴.۵ درصد است که مثلا در فروش سالانه ۸۰ میلیارد دلاری به حدود ۱۰ میلیارد دلار میرسد که این رقم برای توسعه این صنعت قابل توجه نیست، حتی اگر فرض کنیم تجهیز و تامین تکنولوژی به سهولت صورت بگیرد که اینگونه نیست.
او رفع موانع بین‌المللی و تعامل گسترده با شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا را از شروط اصلی تجهیز و توسعه صنعت نفت ایران برشمرد و افزود: در این حالت می‌توان دانش فنی و تکنولوژی را جذب کرده و متناسب با ذخائر، تولید نفت و گاز را افزایش داد، این در حالی است که باید از فرصت های موجود به درستی بهره برد؛ به گونه‌ای که با توجه به مشکلاتی که در صادرات گاز روسیه به اروپا ایجاد و قطع شد، ایران بتواند برنامه توسعه‌ای را پیگیری کرده و در مسیر صادرات گاز به اروپا حرکت کند.
این کارشناس در ادامه به روند خام فروشی نفت و بحث درآمدزایی آن اشاره داشت و توضیح داد: اینکه ایران مثلا تا ۱۰۰ سال دیگر ذخائر نفت و گاز داشته باشد به این معنی نیست که امکان صادرات آن را هم خواهد داشت، به هر حال با نگاهی که دنیا به انرژی‌های نو دارد و استفاده از انرژی‌های با آلودگی های کمتر، می توان تصور کرد که تا ۲۰ سال آینده بازاری برای نفت وجود نداشته باشد و شاید با مشکلاتی در این زمینه مواجه شویم اما تجربه‌های گذشته نشان داده که می تواند کاربرد این سوخت‌ها تغییر کند، از این رو باید توسعه‌نگر بود.
او در ادامه با تاکید بر اهمیت نحوه مصرف درآمدهای نفتی بیان کرد: عاقلانه این است که به درآمدهای نفتی به یک درآمد همیشگی و بادآورده نگریسته نشود، باید از یک ثروت زیرزمینی به ثروت رو زمینی مولد و ماندگار تبدیل شود نه اینکه از آن به عنوان محلی برای پرداخت حقوق کارمندان، پرداخت یارانه و یا گداپروری استفاده کرد در حالی که از این ثروت می‌توان در راستای توسعه اقتصادی و ایجاد زیرساخت و افزایش توان تولید داخلی بهره برد.
اثرات احتمالی برجام کدامند؟
از سوی دیگر، میرمحمد اسلامی کارشناس حوزه انرژی با اشاره به تاثیر احتمالی برجام بر صنعت نفت ایران گفت: این موضوع از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است. اولین مساله، اثر برجام بر بازار نفت است، اولین اتفاقی که با برجام و موفق بودن مذاکرات رخ می‌دهد این است که بسیاری از تحریم‌ها باید لغو و بازاریابی و فروش نفت ایران به شکل شفاف و رسمی مهیا شود. این موضوع تاثیر مثبتی بر افزایش درآمدهای نفتی خواهد داشت.
بنابه اظهارات اسلامی، از طرف دیگر، از آنجایی که با ورود ایران به بازار، مقداری مازاد عرضه نسبت به وضعیت فعلی ایجاد می‌شود؛ هرچند که کشور‌های دیگر و تولیدکنندگان عضو اوپک موظف هستند سهمیه ایران را در نظر بگیرند و به رسمیت بشناسند، به متناسب با شرایط بازار که میزان مصرف چطور باشد، با توجه به شیوع کرونا و فصلی که این عرضه‌های نفتی به بازار اتفاق می‌افتد، مقداری افزایش عرضه نسبت شرایط فعلی اتفاق خواهد افتاد که ممکن است منجر به کاهش نسبی قیمت شود، اما به‌صورت کلی، تاثیر برجام منجربه افزایش درآمدهای نفتی ایران خواهد شد.
این کارشناس با تاکید بر جذب توان فنی و مهندسی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های داخل کشور در صورت برقراری توافق برجام بیان کرد: البته این موضوع هم مستلزم این است که عملکردها خوب باشد و مثل گذشته، فرصت‌سوزی نشود، زیرا بی‌برنامگی‌ها و انحصارگرایی‌های داخلی مانع جذب سرمایه و فناوری است. اگر این موانع برطرف شود، طبیعتا هم جریان همکاری‌های فنی و اقتصادی در صنعت نفت و گاز پالایش پتروشیمی ایران بیشتر هم خواهد شد و هم فرصت‌های سرمایه‌گذاری بیشتری ایجاد می‌شود.
اسلامی در پاسخ به اینکه آيا این تاثیرات، در بلندمدت نتیجه خود را نشان می‌دهد، گفت: خیلی اوقات درکوتاه‌‌مدت و در ظرف چند ماه هم این اتفاق می‌افتد. تمامی اینها به ظرفیت پذیرش سرمایه و فناوری در صنعت داخلی بستگی دارد که بتوانند سبد متنوعی را آماده کنند و ظرفیت پذیرش مناسبی از لحاظ برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و فنی همچنین حقوقی داشته باشند که ظرفیت‌ها را تا چه اندازه آماده پذیرش این موارد کنند.
این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه تحریم‌ها برای صنعت نفت و صنعت انرژی ایران مطلوب نیست و میتواند فشارهایی به این صنعت وارد کند، تاکید کرد: اما صنعت نفت ایران چه تحریم باشد و چه نباشد، این توانایی را دارد که با برنامه‌ریزی صحیح و عملکرد خوب، روی پای خودش بایستد و راه خود را ادامه دهد. البته تحریم‌ها اکثر غیرقابل انکاری در سهولت دسترسی به بازارهای بین‌المللی خواهد داشت. اما در نهایت آنچه که مهمتر از رفع تحریم‌هاست، تصحیح عملکردها و برنامه‌ریزی‌ها و اصلاح ساختار در داخل است که بتوانیم شرایطی را فراهم کنیم که در آن صورت هم تاب‌آوری صنعت در برابر تحریم‌ها بیشتر خواهد شد و هم امکان استفاده از فرصت لغو تحریم‌ها افزایش خواهد یافت.
چند سناریو برای بازار نفت ایران
با این حال، نسخه جدید توافق برجام، نزولی‌‌‌ترین نتیجه مذاکرات برای معاملهگران نفت خواهد بود. تهران در این سناریو میتواند ۸۰ تا ۹۰میلیون بشکه نفت ذخیره‌شده خود را در بازارهای اصلی خود یعنی شرق آسیا به فروش برساند و همزمان تولید خود را در میادین نفتی افزایش خواهد داد. به گفته آژانس بین‌المللی انرژی، تولید ایران میتواند تحت این سناریو از 2.5میلیون بشکه در روز فعلی که بیشتر آن به مصرف داخلی میرسد، به 3.8میلیون بشکه طی ۶ماه برسد. در این سناریو، پالایشگران چین، احتمالا جزو اولین مشتریان عرضه اضافی ایران باشند. علاوه بر این، بانک آمریکا می‌‌‌گوید مجموع صادرات نفت ایران طی یک‌سال پس از توافق جامع میتواند به ۴۰۰میلیون بشکه برسد که برای ایجاد مازاد عرضه در بازار نفت کافی است. این بانک پیش‌بینی کرده، که بهای نفت در میانه سال ۲۰۲۲ به ۱۲۰دلار در هر بشکه برسد و در فصل چهارم بهطور میانگین برابر ۷۱دلار در هر بشکه خواهد بود که بخشی از کاهش آن به دلیل عرضه اضافی نفت ایران رخ خواهد داد. اما در سنایوی دیگری، گفته می شود که دو طرف به توافق موقت خواهند رسید؛ با این حال، ایران گفته که فقط توافق کامل می‌‌‌خواهد. موسسه مشاوره FGE جزو گروهی است که معتقدند ایران با توافق موقت امتیازات قابل‌‌‌ملاحظه‌‌‌ای به‌‌‌دست خواهد آورد. به گفته این موسسه، در این صورت ایران میتواند در فصل دوم سال به توافق موقت برسد و تا پایان سال فروش نفت خود را به حدود 1.3میلیون بشکه در روز افزایش دهد. از سوی دیگر، گلدمن‌ساکس که در بازار نفت به خوش‌بینی معروف است، محتمل‌‌‌ترین سناریو اینگونه تشریح کرده که تا پایان سال میلادی توافقی رخ نمی‌دهد و ایران در سال ۲۰۲۳ تولید خود را افزایش می‌دهد. این بانک افزوده است، حتی در آن زمان هم بازگشت سریع ایران بعید است؛ چراکه میادین، خطوط لوله و دیگر تاسیسات احتمالا از سال ۲۰۱۸ به‌‌‌خوبی تعمیر نشده‌اند. این بانک معتقد است بهای برنت در فصل سوم به ۱۰۰دلار در هر بشکه خواهد رسید و در کل سال بهطور میانگین ۹۶دلار در هر بشکه خواهد بود. طبق سناریوی آخر، شکست مذاکرات وین، صعودی‌‌‌ترین سیگنال را به بازار نفت خواهد داد. به طوریکه به نوشته بلومبرگ، تحت این شرایط تنش‌‌‌های منطقه‌‌‌ای افزایش خواهد یافت.
