مروری بر افت و خیز خودروسازی ایران

به گزارش راه امروز - مرضیه احقاقی: در واپسین روزهای سال۹۰ بود که مشخص شد رکورد تولید در خودروسازی ایران شکسته شده است. طبق آمارهای موجود، در آن سال بیش از یک میلیون و ۶۵۰  هزار دستگاه خودرو در کشور به تولید رسید که بیشترین آن متعلق به پراید و انواع پژو بود. رسیدن به این حجم از تولید نتیجه برنامه ریزی ها و تعامل با جهان خودروسازی و توجه ویژه دولت به صنعت خودرو بود که خود را در انتهای سال۹۰ نشان داد.  طی سال ۹۰ ، یک میلیون و ۳۸۳ هزار و ۳۹۷ دستگاه انواع محصولات سواری توسط سه خودروساز بزرگ (ایران خودرو، سایپا و پارس خودرو) به تولید رسید و باقی تیراژ نیز سهم خودروسازان خصوصی و همچنین تجاری سازان (شامل تولیدکنندگان اتوبوس و مینی بوس و کامیون و وانت) بود. در بین محصولات سواری، پراید تیراژی ۶۱۱ هزار و ۵۰۰ دستگاهی را از خود به جا گذاشت و لقب پرتیراژترین خودرو داخلی را برای خود حفظ کرد. نگاهی به لیست خودروهای تولیدی در سال  ۹۰ نشان می دهد صنعت خودرو ایران میزبان محصولات لوکسی مانند ماکسیما، مگان و تینا در آن مقطع بوده است.

اما خودروسازان ایرانی در حالی سرمست از رکوردشکنی سال ۹۰  رویای تولید ۲ میلیون دستگاهی را در سر می پروراندند، ناگهان با شوکی بزرگ مواجه شدند و آن رفتن «پژو» از ایران بود. داستان پژو را در آن مقطع همه می دانند؛ این شرکت فرانسوی بخشی از سهام خود را به جنرال موتورز امریکا فروخت و بنابراین از ادامه حضور در ایران منع شد. با رفتن این خودروساز فرانسوی، ایران خودرو به عنوان بزرگترین خودروساز داخلی و شریک ایرانی پژو، با چالشی بزرگ مواجه شد و از همان آغازین روزهای سال ۹۱،  در مسیر نزولی تولید قرار گرفت. شوک اما تشدید تحریم ها علیه ایران به ویژه در بخش خودروسازی بود. آمریکایی ها و دوستان شان به خوبی این موضوع را درک کرده بودند که خودروسازی تا چه اندازه صنعت مهمی در حوزه اشتغال و تولید ناخالص ملی در ایران است و از همین رو دست روی آن گذاشتند. با تشدید تحریم ها، سال  ۹۱  با سختی های فراوانی برای خودروسازان ایرانی سپری شد و در نهایت نه تنها رویای تولید ۲ میلیونی محقق نشد، بلکه تیراژ به زیر یک میلیون دستگاه نیز رسید. طبق آمار موجود، تیراژ خودروسازی ایران در سال ۹۲  به ۹۲۴ هزار و ۵۱ دستگاه نزول کرد، یعنی افتی  ۴۵ درصدی. تولید تنها ۲۸۱  هزار و ۶۰۱  دستگاه پراید به عنوان ساده ترین و داخلی ترین خودرو کشور و نصف شدن تیراژ آن نسبت به سال ۹۰،  عمق فاجعه را نشان می داد.

 با توجه به تداوم تحریم، پیش بینی می شد که در سال ۹۲ نیز روند نزولی تولید ادامه پیدا کند و  این اتفاق نیز رخ داد. مرور آمار مربوط به سال 92 نشان می دهد خودروسازان کشور در آن سال تنها  ۷۳۷ هزار و ۶۰  دستگاه محصول را به تولید رساندند که در مقایسه با سال ۹۰ افتی حدودا  ۵۶  درصدی را نشان می داد و نسبت به سال 91، عقبگردی 20 درصدی. سال 92 مستعد این بود که افتی بیش از اینها را در کارنامه خودروسازان ثبت کند، اما اتفاقی که 30 آذر آن سال رخ داد، صنعت خودرو را از ورطه سقوط بیشتر نجات داد. در صبح آن روز اعلام شد ایران و کشورهای 1+5 بر سر مسئله هسته ای به توافق رسیده اند و طرفین اقدامات لازم را برای اعتماد سازی انجام خواهند داد. 

با حصول توافق هسته ای، روند تولید خودرو در سه ماه پایانی سال 92 بهبود پیدا کرد، هرچند اثرات این توافق خود را در سال 93 نشان داد. به لطف توافق هسته ای، روند تامین قطعات روان شد و فقط سه خودروساز بزرگ به تنهایی 867 هزار و 224 دستگاه محصول سواری را به تولید رساندند. در کنار آنها، شرکت های بخش خصوصی و تجاری سازان نیز تیراژ را افزایش دادند تا تولید به حدود 1/1 میلیون دستگاه رسیده و امیدها برای بازگشت خودروسازی به روزهای اوج زنده شود. این البته در حالی بود که در سال 94 روند صعودی تولید نسبت 93 متوقف و تیراژ پایین آمد. طبق آمار منتشره در سایت انجمن خودروسازان ایران، تولید خودرو در سال 94 به  ‌976 هزار و 836 دستگاه رسید که در مقایسه با سال قبل از آن، کاهشی 11 درصدی را نشان می داد. در سال 94 سند بین المللی برجام میان ایران و کشورهای 1+5 به امضا رسید تا خودروسازان خارجی رسما مجوز حضور در ایران را بگیرند. با این حال مذاکرات به درازا کشید و حضور خارجی ها در ایران به آینده موکول شد. 

در سال 95 اما اثرات توافق هسته ای و برجام بیش از پیش خود را نشان داد، چه آنکه خودروسازی ایران فقط در بخش سواری و تنها در آمار متعلق به سه شرکت اصلی، در مجموع تیراژی بالغ بر یک میلیون و 152 هزار دستگاه را از خود به جا گذاشت. با اضافه کردن آمار خودروسازان خصوصی و تجاری سازان، تولید خودرو در کشور به بیش از یک میلیون و 350 هزار دستگاه رسید، یعنی رشدی 38 درصدی نسبت به 94. رشد تیراژ تنها رخداد خوشایند ناشی از برجام نبود، چه آنکه به لطف این سند بین المللی چند قرارداد ریز و درشت نیز میان خودروسازان و قطعه سازان ایرانی با خارجی ها امضا شد. از جمله آنها می توان به قرارداد همکاری مشترک ایران خودرو و پژو، سایپا و سیتروئن و فولکس واگن و شرکت بخش خصوصی ماموت اشاره کرد. در کنار اینها البته رنو و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران نیز تفاهم نامه همکاری مشترک با یکدیگر امضا کردند، تفاهم نامه ای که 10 ماه بعد تبدیل به قرارداد شد.

روزهای خوب خودروسازی ایران از قبل برجام، طی سال 96 نیز ادامه یافت و به اوج رسید. در این سال، تولید خودروهای پسابرجامی آغاز شد، قرارداد رنو و سازمان گسترش به امضا رسید و تیراژ نیز به نزدیکی های رکورد سال 90 رسید. طبق آمار موجود، در این سال فقط در بخش محصولات سواری، تیراژ خودروسازان به بالای یک میلیون و 315 هزار دستگاه رسید، ضمن آنکه تولید اولین خودرو پسابرجامی کشور یعنی پژو 2008 نیز آغاز شد. با احتساب تیراژ مربوط به شرکت های بخش خصوصی و تجاری سازان، رقم کلی تولید در سال 96 به حدود یک میلیون و 536 هزار دستگاه رسید تا خودروسازان به شکستن رکورد سال 90 طی سال 97 امیدوار شوند. ازآنجاکه قراردادهای پسابرجامی به آهستگی در حال اجرا بودند، مشتریان نیز امید داشتند کم کم خودروهای قدیمی از رده تولید خارج و محصولات جدید جایگزین آنها شود، از همین رو همه خواب هایی طلایی برای خودروسازی در سال 97 دیده بودند. 

این خواب ها اما تعبیر نشد و سال 97 به جای آنکه سال رکرودشکنی در تولید و عرضه محصولات جدید باشد، به دوران افت تیراژ و انفجار قیمتی تبدیل شد. 

در اردیبهشت 97، دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا همان طور که بارها تهدید کرده بود، برجام را نقض و اعلام کرد کشورش از این توافق خارج می شود. وی در اولین اقدام پس از خروج از برجام، خودروسازی ایران را تحریم و اعلام کرد تا 90 روز دیگر تحریم های صنعت خودرو باز خواهند گشت. وعده ترامپ در نیمه های داغ تابستان 97 اجرایی و خودروسازی ایران مانند سال های 91 و 92 و این بار در سطحی وسیع تر و سختگیرانه تر تحریم شد. با فرا رسیدن تحریم، شرکای خودروسازی کشور یک به یک نقض پیمان کرده و از ایران رفتند تا ابرهای تیره بار دیگر آسمان «جاده مخصوص» را فرا بگیرند. تحریم عملا دسترسی خودروسازان و قطعه سازان ایرانی را به قطعات و مواد اولیه محدود کرد و در نتیجه، تیراژی که قرار بود به مرز دو میلیون دستگاه برسد، دوباره به زیر یک میلیون رفت. طبق آمارهای موجود، در مجموع حدود 956 هزار دستگاه انواع خودرو طی سال 97 در کشور به تولید رسید تا افتی 40 درصدی گریبان این صنعت را بگیرد.

 اینها روی بد ماجرا بود، اما در روی دیگر، عزمی بزرگ برای داخلی سازی قطعات در خودروسازی و قطعه سازی کشور ایجاد شد. بر این اساس، قرار است قطعاتی که وابستگی خارجی دارند، به خصوص قطعات الکترونیکی، با همکاری خودروسازان و قطعه سازان و صنایع دفاع و شرکت های دانش بنیان، داخلی سازی شوند تا صنعت خودرو همچنان سر پا باقی بماند. نکته دیگر اینجاست که اگرچه در بخش قطعه سازی تعدیل نیرو رخ داد، اما خودروسازان کارگران و کارمندان خود را حفظ کردند تا حداقل موج بیکاری جاده مخصوص را فرا نگیرد.

در حال حاضر نیز اوضاع کلی صنعت خودرو ایران با توجه به تحریم و مشکلات اقتصادی، چندان مساعد نیست و می طلبد تا گشایش سیاسی دیگری رخ دهد و این صنعت بتواند باز هم با جهان ارتباط برقرار کند. البته همین که صنعت خودرو هنوز نفس می کشد، اتفاقی مبارک است، اما اینکه تنفس در این فضای سنگین دوام داشته باشد، محل تردید است. خودروسازان و قطعه سازان سعی دارند مقطع دشوار فعلی را هر طور شده و با مدد گرفتن از داخلی سازی، از سر بگذرانند، به امید روزی که دوباره به دنیا وصل شده و آنگاه رویای تیراژ دو میلیونی و بیشتر را محقق کنند.