مدیریت شرایط تحریم برای تقوبت اقتصاد غیرنفتی

به گزارش راه امروز – زهرا فریدزادگان: تقویت اقتصاد غیرنفتی بدون شک در گروی روابط سیاسی مناسب است؛ این اصل بر کسی پوشیده نیست. بیش از چهار دهه از انقلاب اسلامی ایران می گذرد و در تمام این دوران هجمه سنگینی علیه ایران از سوی جامعه جهانی وجود داشته است؛در نتیجه توسعه ی صادرات غیر نفتی با چالش های جدی مواجه بوده است. به نظر می رسد در شرایطی که درآمد ارزی حاصل از نفت به شدت کاهش یافته، دولت چاره ای جز بهبود شرایط و افزایش دسترسی به بازارهای بین المللی و توجه به ظرفیت های صادرات غیر نفتی کشور ندارد. زهرا کریمی عضو هیئت علمی دانشگاه اقتصاد مازندران در گفتگو با «راه امروز»، روند سیاستگذاری های اقتصاد غیرنفتی  کشور را تشریح کرد.

استراتژی توسعه صادرات ، استراتژی ای است که از دهه 80 بر روی آن تاکید شده است زیرا کشورهای موفق آسیای شرقی مانند کره،تایوان، سنگاپور و مانند آنها بر اساس تاکید بر صادرات صنعتی به موفقیت های بزرگ دست یافتند و پس از آن این استراتژی به الگوی غالب و رایجی تبدیل شد که نهادهای بین المللی نیز بر آن تاکید کردند.

 این استراتژی آثار مثبت خود را در کشورهایی که ذکر شد نشان داده است.مسئله مهمی که در این میان وجود دارد این است که وقتی شما به بازارهای صادراتی نزدیک می شوید تقاضا برای تولیدات داخلی افزایش می یابد و از نظر اقتصادی صرفه جویی مقیاس ایجاد شده و انگیزه برای سرمایه گذاری داخلی و جذب سرمایه گذاری خارجی افزایش می یابد  و تحرک قابل ملاحظه ای در اقتصاد ایجاد می کند؛ اما بحث بسیار مهمی که در استراتژی توسعه صادرات وجود دارد ارتباط با کشورهای جهان است، شما نمی توانید در شرایط تنش زا  به سراغ بازارهای کشورهای همسایه، منطقه و جهان بروید. در واقع اساس موفقیت در  استراتژی توسعه صادرات روابط سیاسی مناسب است. به عنوان مثال کشورهایی مانند کره و تایوان به عنوان ببرهای آسیایی روابط بسیار مناسبی با کشورهای جهان داشتند و از این طریق درهای بازارهای جهانی به روی آنها باز و تکنولوژی های مورد نیازشان به کشورشان وارد شد یا کشور چین که امروز به عنوان یک غول بزرگ اقتصادی در جهان شناخته می شود استراتژی توسعه¬ی صادرات را با عادی سازی روابط خود با ژاپن، آمریکا و کشورهای اروپایی آغاز کرد.شما نمی توانید با کشورهای همسایه خود تنش سیاسی داشته باشید و به بازارهای صادراتی آن کشور وارد شوید.  

به طور مشخص از دهه 1390 درهای بازارهای عراق و افغانستان به رویمان باز شد و تاثیر قابل توجهی بر صادرات غیرنفتی کشور گذاشت زیرا نظام هایی که بر علیه ایران بودند و با ما روابط خصمانه ای داشتند مانند صدام حسین در عراق و طالبان در افغانستان سقوط کردند و نظام هایی روی کار آمدند که با ایران روابط سیاسی  بهتری دارند. به همین دلیل دروازه های بازارهای این کشورها بر روی ما باز شد.  در چهل سال بعد از انقلاب به جز دوران جنگ تحمیلی، به دلیل بالا بودن تنش های سیاسی به دنبال حضور در بازارهای بین المللی بودیم. در چند سال گذشته نیز ما به دلیل وجود تنش های سیاسی مانند تحریم ها در امر توسعه صادرات محدود شدیم؛ در تمامی این دوران، ما از نظر تکنولوژی های روز دنیا کم و بیش در تحریم بودیم و در این شرایط سهم ما از بازارهای کشورهای همسایه زیر مجموعه شرایط سیاسی حاکم بر آن کشورها بوده است و عملا حضور در این بازارها یک دستاورد استراتژیک و هدفمند صادراتی نیست و هر لحظه ممکن است با تغییر شرایط به هم بریزد

ما به دنبال آن هستیم تا روابط خوبی با جهان داشته باشیم و به بازارهای بین المللی دسترسی داشته باشیم اما FATF را امضا نمی کنیم چطور می توان با بازارهای جهانی در ارتباط باشید در حالی که ارتباط بانکی شما با جهان قطع شده است. کشور ما، بر اساس تجربه جهانی، همیشه به دنبال توسعه صادرات بوده است.  اما در ایجاد زمینه های مناسب برای بهبود وضعیت توسعه صادرات موفق عمل نکرده است. به نظر می رسد که در ارتباط با روابط خارجی اجماع نظری وجود ندارد.برخی معتقدند نفوذ منطقه ای دست ایران را باز کرده و  زمینه چانه زنی با غرب را فراهم می کند. اما اقتصاددانان می گویند تنش ها و نفوذ های منطقه ای برای اقتصاد کشور هزینه در بر خواهد داشت. 

صادرات در فضای مناسب افزایش پیدا می کند در طی سالهای گذشته دولت تلاش کرده تا تمام دفاتری را که مجوزهای مختلف مربوط به صادرات را  صادر می کنند در یکجا جمع کند.اما این هماهنگی به دلایل مختلف میسر نشد. به علاوه دولت علاقه مند است تا ارز حاصل از صادرات به کشور بازگردد. اما هنگامی که محدودیت ارزی در کشور وجود دارد ممکن است بتوانید به جای ارز کالا از کشور خارج کنید اما ارز حاصل از صادرلت کالا به کشور بر نگردد  موضوع دیگر به فساد مربوط می شود، فسادی که از قوانین و مقررات برای تامین منافع گروهی خاص استفاده می کند.

یکی دیگر از معضلاتی که در بخش صادرت وجود دارد خلا حمایت های مالی کافی از صادرات است؛ صادرکننده مجبور است کالا را تولید کند و برای مشتری به کشوری دیگر بفرستد. گاه باید هزینه های سنگینی را متقبل شود  اما ماه ها بعد پول خود را دریافت کند، معمولا در چنین شرایطی بانکها به صادرکنندگان کمک می کنند اما آیا بانک های کشور ما توانایی ان را دارند تا به صادرکنندگان تسهیلات قابل توجهی پرداخت کنند؟ نباید فراموش کنیم که نظام بانکی ما نیز چالش زیادی دارد.در بسیاری مواقع صادرکننده باید کالای خود را آماده کرده و بفرستند تا هنگامی که بارنامه را ارائه کرد پول خود را دریافت کند. مشکلات نظام بانکی صادرکنندگان را نیز با تنگناهای مالی مواجه می کند. از سوی دیگر بسیاری از صادرکنندگان برای تولید کالاهای خود مجبور به وارد کردن مواد اولیه هستند در حال حاضر دولت به دلیل مشکلات ارزی ترخیص از گمرک را محدود کرده است. به نظر می رسد که خواست دولت ورود تدریجی کالاهای وارداتی به داخل کشور است.  این سیاست موجب اعتراض واردکنندگان شده که نمی توانند کالاهایی را که وارد کرده¬اند از گمرک ترخیص کنند. به نظر می رسد به دلیل عدم پیش بینی از آینده تحریم ها، دولت تلاش می کند کالاهایی که به گمرک وارد می شوند به یکباره وارد کشور نشوند.

پیشنهادتان برای توسعه صادرات در این شرایط چیست؟ 

در حال حاضر اولویت اصلی دولت مدیریت شرایط سخت ناشی از تحریم است تا مردم کمتر تحت فشار قرار بگیرند و در کنار آن فضای مناسبی را نیز برای فعالیت صادرکنندگان ایجاد کنند تا میزان نارضایتی در کشور کاهش پیدا کند؛ این کاری است که تمامی دولت را در شرایط سخت مجبور به انجام آن می شوند.واگذاری مسئولیت مدیریت صادرات به بخش متخصص و با تجربه این حوزه ضروری است. زمان آزمون و خطا نیست بلکه باید از سوختن فرصت های کوچک نیز پرهیز کرد؛ صادرات غیر نفتی ظرفیت حل بخش عمده ای از مشکلات کشور را دارد و کلید حل این مشکل در گرو حل مدیریت شرایط بحرانی است.