جریان ورودی سرمایه در جهان

 با این وجود، جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصادهای در حال توسعه و به ویژه کشورهای در حال توسعه آسیایی و مناطق زیرمجموعه آن در سال 2018 افزایش یافته است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد، جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال 2018 معادل 3.5 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال 2017 با کاهش 31 درصدی مواجه شده است.

مطابق گزارش سازمان جهانی آنکتاد در سال 2019 جریان جهانی ورود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی( FDI) در سال 2018 به حدود 1.3 هزار میلیارد دلار رسیده و در سومین سال متوالی بعد از سال 2016 روند کاهشی داشته است. به‌طوری‌که در سال 2018 با کاهش 13 درصدی به 1.3 میلیارد دلار (در مقایسه با از 1.5 هزار میلیارد دلار در سال 2017) رسیده است. این کاهش عمدتاً ناشی از بازگشت درآمدهای خارجی انباشت شده شرکت‌های چندملیتی ایالات متحده به این کشور در نتیجه اصلاحات مالیات بر درآمد شرکتها در سال 2017 بوده است. 

بیشترین آسیب ناشی از بازگشت درآمدهای خارجی انباشت شده در جهان به کشورهای توسعه یافته وارد شده، بطوریکه جریان ورودی سرمایه‌گذاری خارجی آنها در سال 2018 به سطح 557 میلیارد دلار رسید که این رقم نسبت به سال‌های گذشته بسیار پایین‌تر بوده و آخرین‌بار در سال 2004 مشاهده شده بود. این بحران در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی برای جامعه جهانی که در تلاش برای مقابله با چالش‌های جهانی، مانند فقر مطلق و بحران‌های اقلیمی است، خوب نیست. طبق اعلام نظر دبیرکل آنکتاد «تنش‌های ژئوپلیتیک و تجاری در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2019 و بعد از آن ادامه خواهد داشت.» 

به‌گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای در حال توسعه در سال 2018 نسبت به سال قبل آن رشد 2 درصدی داشته است. سهم اقتصادهای در حال توسعه از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان در سال 2018 حدود 54 درصد بوده که نسبت به سهم آن در سال 2017 (46 درصد) افزایش حدود 8 واحد درصدی داشته، به‌طوریکه نیمی از 20 اقتصاد میزبان سرمایه‌گذاری خارجی در جهان، اقتصادهای در حال توسعه و گذار هستند. جریان ورودی FDI را در میان 20 اقتصاد برتر در زمینه ورود سرمایه‌گذاری خارجی نشان می‌دهد. با وجود کاهش FDI جهانی، بیشترین ورود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به ایالات متحده بوده و به دنبال آن «چین، هنگ‌کنگ (چین) و سنگاپور قرار دارند.

از لحاظ جریان خروجی سرمایه‌گذاری در سال 2018 ژاپن بزرگ‌ترین کشور و چین و فرانسه پس از آن قرار دارند. در این زمینه، ایالات متحده امریکا خارج از فهرست 20 رتبه برتر جریان خروجی سرمایه مستقیم خارجی قرار دارد؛ چراکه بازگشت درآمدهای خارجی انباشت شده شرکت‌های چند‌ملیتی آن بسیار زیاد بوده است.

طبق گزارش سرمایه‌گذاری جهانی آنکتاد در سال 2019، جریان ورودی FDI به آسیای در حال توسعه با 3.9 درصد افزایش به حدود 512 میلیارد دلار در سال 2018 رسیده که رشد عمده آن در چین، هنگ کنگ (چین)، سنگاپور، اندونزی و دیگر کشورهای عضو اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا و همچنین هند و ترکیه اتفاق افتاده است. این منطقه همچنان بزرگ‌ترین‌گیرنده FDI در جهان است که 39.4 درصد از جریان FDI جهانی در سال 2018 را جذب کرده است (نسبت به 33 درصد در سال 2017).

در مقابل، جریان خروجی FDI از آسیای در حال توسعه در سال 2018 برابر با 2.5 درصد کاهش یافته و به حدود 401 میلیارد دلار رسیده است. اما این منطقه همچنان منبع قابل توجه سرمایه‌گذاری است که حدود 40 درصد از خروجی‌های FDI جهانی در سال 2018 مربوط به این منطقه بوده است. کاهش جریان خروجی FDI از آسیای در حال توسعه بطور عمده به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری از چین (برای دومین سال متوالی) و از سنگاپور بوده است.

در کشورهای در حال توسعه آسیایی که بزرگ‌ترین مقصد جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان هستند، جریان ورودی FDI کشورهای آسیای شرقی بطور قابل توجهی بیش از سایر کشورها است. در سال 2018 حدود 280 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشورها صورت گرفته که حدود 55 درصد کل سرمایه‌گذاری خارجی ورودی کشورهای در حال توسعه آسیایی و حدود 21.5 درصد جریان ورودی FDI جهان است. علاوه بر این، نسبت جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به کل سرمایه‌گذاری که در کشورهای منطقه آسیای شرقی صورت می‌گیرد (حدود 19 درصد در سال 2018) به‌طور قابل توجهی از رقم مشابه در جهان (حدود 7.5 درصد در سال 2018) بالاتر است.

جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به شرق آسیا با 4 درصد افزایش به 280 میلیارد دلار در سال 2018 (نسبت به 268 میلیارد دلار در سال 2017) رسیده است. مهم‌ترین عامل این افزایش جریان ورودی سرمایه‌گذاری به چین، به عنوان بزرگ‌ترین کشور در حال توسعه‌گیرنده سرمایه است که از 134 میلیارد دلار در سال 2017 به 139 میلیارد دلار در سال 2018 (حدود 4 درصد افزایش) رسیده و بیش از 10 درصد از سرمایه ورودی به کل جهان را تشکیل می‌دهد. در هنگ کنگ جریان ورودی سرمایه‌گذاری خارجی به خصوص در بخش خدمات با افزایش 4 درصدی به 116 میلیارد دلار رسیده و ورود سرمایه مستقیم خارجی به کره‌جنوبی به دلیل کاهش قابل توجه وام‌های داخلی با کاهش 19 درصدی به رقم 14 میلیارد دلار رسیده است. همچنین در کشورهای آسیای شرقی حدود 4.4 درصد از تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ناشی از ورود سرمایه مستقیم خارجی بوده است. در مقابل جریان خروجی FDI از آسیای شرقی در سال 2018 با کاهش حدود 7 درصدی نسبت به سال 2017 به 271 میلیارد دلار رسیده است.

 سرمایه خارجی دریافتی منطقه جنوب شرقی آسیا با افزایش حدود 3 درصدی در سال 2018 به 149 میلیارد دلار رسیده است. سرمایه‌گذاری با ثبات اقتصادهای آسیایی و سرمایه‌گذاری‌های قوی در میان کشورهای ASEAN منجر به افزایش جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این منطقه شده است. بیشترین رشد ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی توسط کشورهای «سنگاپور، اندونزی، ویتنام و تایلند» اتفاق افتاده و بیشترین ورودی سرمایه مربوط به صنایع ساخت و خدمات، به ویژه امور مالی، خرده فروشی و تجارت عمده فروشی و همچنین اقتصاد دیجیتال بوده است. جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در برخی کشورها مانند «مالزی و فیلیپین» کاهش یافته است. بیشترین سهم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ورودی از تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در میان کشورهای آسیای در حال توسعه در منطقه آسیای جنوب شرقی بوده است. کشورهای جنوب شرق آسیا سهم 18.6 درصدی از تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ناشی از ورود سرمایه مستقیم خارجی داشته‌اند. در مقابل، جریان خروجی FDI از آسیای جنوب شرقی در سال 2018 با کاهش حدود 2 درصدی نسبت به سال 2017 به حدود 70 میلیارد دلار رسیده است.

 جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به جنوب آسیا با رشد 3.5 درصدی به 54 میلیارد دلار افزایش یافته است. سرمایه‌گذاری در هند -بزرگ‌ترین‌گیرنده سرمایه در منطقه- با 6 درصد افزایش به 42 میلیارد دلار رسیده که بیشترین ورودی سرمایه آن در زمینه صنعت ساخت، ارتباطات، خدمات مالی و فعالیتهای ادغام و اکتساب بوده است. جریان ورودی سرمایه به بنگلادش و سریلانکا به ترتیب 3.6 میلیارد و 1.6 میلیارد دلار ثبت شده و پاکستان شاهد کاهش 27 درصدی سرمایه‌گذاری در سال 2018 با میزان 2.4 میلیارد دلار بوده است. همچنین در کشورهای آسیای جنوبی تنها 5.1 درصد از تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ناشی از ورود سرمایه مستقیم خارجی بوده است. جریان خروجی FDI منطقه آسیای جنوبی نیز در حدود 11 میلیارد دلار در سال 2018 باقی مانده است.

غرب آسیا، با بیشترین افزایش سرمایه‌گذاری در ترکیه و عربستان سعودی، افزایش 3 درصدی در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی داشته و رقم سرمایه‌گذاری آن به 29 میلیارد دلار رسیده است. این افزایش، روند تقریبا مستمر نزولی 10 ساله را در این منطقه متوقف کرده است. با این حال، این میزان از جریانات وارد شده به منطقه تنها یک سوم از حداکثر 85 میلیارد دلار در سال 2008 بوده است. 4 کشور «ترکیه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و لبنان» تقریبا 90 درصد از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را در این منطقه دریافت کرده‌اند. در کشورهای آسیای غربی تنها 4 درصد از تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ناشی از ورود سرمایه مستقیم خارجی بوده است. جریان خروجی FDI از غرب آسیا در سال 2018 به بیشترین مقدار خود یعنی 49 میلیارد دلار رسید که افزایش آن از 39 میلیارد دلار در سال 2017 بطور عمده مربوط به افزایش سرمایه‌گذاری خروجی عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ترکیه بوده است. همچنین در سال 2018 سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی خروجی از سوی برخی اقتصادها مانند جمهوری کره و تایلند هم افزایش یافته است.

 در سال 2018 جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشور ایران به میزان 3.5 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال 2017 با کاهش حدود 31 درصدی مواجه شده است. جریان ورودی FDI ایران نسبت به کشورهای منتخب به جز عربستان بسیار پایین‌تر است که وجود تحریم‌های بین‌المللی و تشدید آن در اواخر 2018 می‌تواند یکی از علل آن باشد.

طبق آخرین اطلاعات سازمان آنکتاد در سال 2018، جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ایران تقریباً نصف جریان ورودیFDI کشور مالزی (حدود 8 میلیارد دلار) بوده است. اما جریان ورودی FDI در کشور در حال توسعه ویتنام (حدود 16 میلیارد دلار) تقریاً 5 برابر ایران و دو برابر مالزی است. سهم ایران از جریان ورودی FDI آسیای در حال توسعه تنها 0.5 درصد بوده که نسبت به سال قبل 0.2 واحد درصد تضعیف شده است. سهم ایران از جریان ورودی FDI جهان در سال 2018، حدود 0.3 درصد بوده است.

جریان خروجی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از ایران بسیار ناچیز و معادل 75 میلیون دلار در سال 2018 بوده که تنها 0.02 درصد از خروج سرمایه در منطقه آسیای در حال توسعه را به خود اختصاص داده است. سهم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ایران از کل تشکیل سرمایه ثابت ناخالص آن در سال 2018 حدود 4 درصد بوده که نسبت به سال قبل آن کاهش داشته است.

همچنین، مطابق نمودارهای 10 و 11 تا سال 2018 انباشت سرمایه‌گذاری خارجی جذب شده توسط ایران حدود 57 میلیارد و پایین‌تر از کشورهای منتخب مورد بررسی بوده است. نسبت موجودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به تولید ناخالص داخلی ایران تا سال 2018 در مجموع حدود 13 درصد بوده که این رقم برای «ترکیه، عربستانسعودی و کره جنوبی» به ترتیب 18 درصد، 30 درصد و 14 درصد است.

دو نوع از انواع سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورها شامل ادغام و اکتساب و پروژه‌های سبز است که در سال 2018، خالص سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب شده در ایران حدود 2 میلیارد دلار بوده و پروژه جذب سرمایه‌گذاری خارجی در قالب ادغام و اکتساب نداشته است. در این سال، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در قالب پروژه‌های سبز نیز در ایران به عنوان مبدا و مقصد نسبت به سال 2017 کاهش یافته است. همچنین مقایسه ایران با کشورهای منتخب منطقه نشان می‌دهد که سهم ایران از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در قالب پروژه‌های سبز بسیار پایین بوده است.

تمامی مناطق در حال توسعه در آسیا در انتظار افزایش جریان ورودی سرمایه به کشور خود هستند. چشم‌اندازها با دو برابر شدن ارزش پروژه‌های سبز در منطقه، تقویت پتانسیل رشد پایدار برای FDI را نشان می‌دهد. با این حال، عدم اطمینان ناشی از تنش‌های جهانی تجارت می‌تواند بر سرمایه‌گذاری تاثیرگذارد. در جریان خروج سرمایه، انتظار می‌رود که همکاری دوجانبه کشورها برای تشویق جریان خروجی سرمایه به ویژه در زمینه زیرساخت ادامه یابد. همچنین، انتظار می‌رود در سال 2019 FDI در کشورهای توسعه یافته اندکی بهبود پیدا کند.