ابزار مالی نوین برای گذار از تحریم‌ها

ايران چگونه مي تواند در شرايط كنوني اعمال تحريم ها، بازارهاي هدف تجارت انرژي خود را حفظ كند؟ اين سوالي بود كه «کریس کوک»، پژوهشگر ارشد موسسه راهبردی، تاب‌آوری و تامین امنیت اقتصادی دانشگاه لندن براي پاسخ به آن به ايران آمده بود تا در جمع فعالان اقتصادي از راهکاری بگويد که براساس آن، دارنده نفت خام می‌تواند با قراردادی معین، مالک فرآورده‌های نفتی باشد و آن را در بازار هدف به فروش رساند. با پیاده‌سازی این ابزار نوین مالی، ایران می‌تواند با دریافت تعهدات اعتباری انرژی (ECO) کالا و خدمات مورد نیاز خود را از كشورهاي هدف صادراتي خود و به ويژه از اتحاديه اروپا خریداری و وارد کند. به این ترتیب، بدون آنکه نظام بانکی دلاری در این مبادلات نقشی ایفاد کند، نظام بانکی ایران و كشورهاي هدف می‌توانند به صورت فراهم‌آورندگان خدمات بانکی با یکدیگر کار کنند. اين راهكار در حالي مطرح است كه هم اكنون بازار جهانی در حال گذار از انرژی به عنوان یک کالاست و در مسیر جدید و تعریف تازه‌ای از انرژی با عنوان «انرژی فراهم‌آورنده خدمات» قرار گرفته و به پیش می‌رود. در اين بازار، دیگر سهولت در تولید نفت، فروش و مصرف آن به سر آمده و باید راه دیگر براي حفظ تجارت اين محصول در پیش گرفت. 

اعضای کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تهران و کمیسیون انرژی، صنایع پالایشی و پتروشیمی اتاق بازرگانی ایران با دعوت از پژوهشگر ارشد موسسه راهبردی، تاب‌آوری و تامین امنیت اقتصادی دانشگاه لندن، به بررسی شیوه نوینی از ابزار مالی در حوزه انرژی پرداختند که به گفته مبتکر آن، این ابزار می‌تواند تا حدود زیادی گره کور تحریم‌ها که بر راه مبادلات تجاری ایران قرار گرفته، باز کند. به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، «کریس کوک» که برای تبیین و تشریح این ابتکار مالی به ایران سفر کرده و طی جلساتی با فعالان اقتصادی حوزه انرژی و نیز مسئولان دولتی این بخش به تبادل‌نظر پیرامون آن پرداخت، معتقد است در شرایط کنونی اعمال تحریم‌ها، ایران می‌تواند مبتکر فناوری نوین تعهدات اعتباری انرژی و تسویه پایاپای مالی انرژی باشد.

«کریس کوک» که مدیر اجرایی گروه مطالعه بورس بین‌المللی نفت ایران در جزیره کیش در دهه 80 خورشیدی نیز بوده ‌است، در نشست با نمایندگان بخش‌خصوصی از دو کمیسیون تخصصی انرژی اتاق تهران و اتاق ایران، از روش نوین مالی با عنوان «تعهد اعتباری انرژی» يا همان (Energy Credit Obligation) پرده‌برداری کرد. بر اساس این نظریه، روش‌های نوین مالی انرژی شامل نوعی توافقات جدیدی است که در برگیرنده تغییر تعریف انرژی به عنوان کالا به تعریفی تازه از انرژی به عنوان «فراهم‌آورنده خدمات» همراه با مشارکت در ریسک‌ها، هزینه‌ها، افزایش تولید و مشارکت در اطلاعات علمی و غیره به علاوه ابزارهای جدید برای معاوضه ارزش حامل‌های انرژی است.

«کریس کوک»، در این نشست توضیح داد که او این پیشنهاد را به تازگی به پارلمان اسکاتلند هم ارائه کرده و به دعوت برگزارکنندگان همایش‌های انرژی با پشتیبانی وزارت انرژی روسیه، این نظریه را دو مرتبه در سال 2018 میلادی در مسکو توضیح داده که مورد توجه قرار گرفته ‌است. او در توضیح این نوع اعتبار که به طور خلاصه از آن به ECO یاد کرد، گفت: این اعتبار به سادگی قابل تبدیل و معاوضه با انرژی مصرفی مردم عادی مانند برق، بنزین، گازوئیل و نظایر آن است. پژوهشگر ارشد موسسه راهبردی تاب‌آوری و تامین امنیت اقتصادی کالج لندن، این مساله را مطرح کرد که نسل نوینی از فناوری‌های مالی با عنوان «فین‌تک» در حال شکل گرفتن و پا به عرصه وجود گذاشتن است که به طور کلی خارج از نظام مالی فعلی حاکم بر جهان و تبادل مالی بر اساس دلار، فعالیت خواهد کرد. به اعتقاد او، این تحولات تازه فرصتی برای ایران خواهد بود تا آمریکا را درگیر یک بازار نوین خدماتی کند و به این ترتیب، شعار «انرژی در اولویت است» را مطرح خواهد کرد. به باور کریس کوک، ایران می‌تواند یک انقلاب انرژی را در منطقه و حتی فرامنطقه با فرصت بررسی و گنجاندن طرح ارائه شده در بودجه سال 1398، راهبری کند.

او در ادامه توضیحات خود در جمع فعالان بخش‌خصوصی، به این نکته اشاره کرد که بازار جهانی در حال گذار از انرژی به عنوان یک کالاست و افزود: در حال حاضر، بازار در مسیر جدید و تعریف تازه‌ای از انرژی با عنوان «انرژی فراهم‌آورنده خدمات» قرار گرفته و به پیش می‌رود. در این بازار نوین، مهم‌ترین سرمایه‌گذاری مورد نیاز، توان علمی و تجربی است که شرکت نفتی اگزون‌موبیل آمریکا به آن نام «سوخت پنجم» داده است. در این بازار منابع فیزیکی و مالی کمتری مورد نیاز است.

«کریس کوک»، این بازار نوین در حوزه انرژی را رقیبی برای بازارهای سنتی فعلی مانند بورس انرژی، ندانسته و آن را مکمل بازارهای سنتی عنوان کرد. پژوهشگر ارشد دانشگاه لندن سپس در پاسخ به برخی پرسش‌های مطرح شده در این نشست در ارتباط با وجود تحریم‌های بانکی و چگونگی تامین کالا و خدمات موردنیاز توسط ایران، گفت: شرکت ملی نفت ایران می‌تواند به اتحادیه اروپا و انگلیس، که در حال خروج از این اتحادیه است، پیشنهاد کند که در چارچوب شرایط قراردادی «معاوضه»، در ازای عرضه نفت خام به پالایشگاه‌های اروپایی و انگلیسی، ایران مالک فرآورده‌های نفتی حاصل از پالایش نفت خام ایران در این پالایشگاه‌ها محسوب شود. به این ترتیب، با فروش این فرآورده‌ها در بازار اروپا و انگلیس، ایران به ازای بهای آن، تعهدات اعتباری انرژی یا همان ECO دریافت می‌کند. کریس کوک، افزود: این روش نوین و چارچوب قراردادی آن، همان است که در حدود دو دهه پیش در منطقه و حوزه دریای خزر به معاوضه انرژی با انرژی شهرت یافته بود و بر اساس آن گاز صادراتی ایران به ازای برق وارداتی از ارمنستان و جمهوری آذربایجان معاوضه می‌شد. همچنین بر اساس این چارچوب، نفت خام حوزه دریای خزر با نفت خام ایران در خلیج فارس معاوضه می‌شد.

«کریس کوک»، سپس به تجربه موفق کشور روسیه در این زمینه اشاره کرد و گفت: طی سال گذشته با دعوت وزارت انرژی روسیه، این شیوه تبادل را تشریح کردم و مقامات این کشور، انجام این روش با کشور یونان را جدی گرفتند. به این ترتیب که شرکت روس‌نفت به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت خام روسیه از طریق شرکت وابسته‌اش به نام شرکت پتروکاس انرژی، با پالایشگاه یونانی «موتوراویل هلاس‌کرین» یک قرارداد پنج ساله معاوضه نفت خام روسیه با فرآورده‌های نفتی تولید شده از آن را منعقد کرد. این قرارداد که قرار است حجم آن تا 150 هزار بشکه در روز افزایش یابد، به شرکت روس‌نفت این امکان و اجازه را می‌دهد که فرآورده‌های نفتی حاصل از پالایش نفت خام روسیه را به طور مستقل در منطقه بازاریابی و به فروش برساند.

او سپس افزود: با پیاده‌سازی این ابزار نوین مالی، ایران می‌تواند با دریافت ECO کالا و خدمات مورد نیاز خود را از اروپا و انگیس خریداری و وارد کند و به این ترتیب، بدون آنکه نظام بانکی دلاری در این مبادلات نقشی ایفاد کند، نظام بانکی ایران، اروپا و انگلیس می‌توانند به صورت فراهم‌آورندگان خدمات بانکی با یکدیگر کار کنند. ایران می‌تواند این شیوه مالی را با دیگر خریداران نفت خام ایران، توسعه دهد. «کریس کوک» در ادامه با اشاره به ایجاد ساز و کار ویژه اتحادیه اروپا یا همان اینستکس برای تجارت با ایران، گفت: با تاسیس و ایجاد یک اتاق پایاپای انرژی به منظور توافق با ایران برای صدور و تضمین اجرایی تعهدات اعتباری انرژی (ECO) و تسویه حساب‌های مقتضی بین اتحادیه اروپا، انگلیس و ایران، می‌توان یک ابزار اعتباری مالی نوین برای ادامه تجارت با ایران معرفی و مستقر کرد. «کریس کوک»، معتقد است که سایر کشورها از جمله ایتالیا، یونان و اسپانیا نیز با همین روش کاری می‌توانند به اینستکس برای تجارت با ایران ملحق شوند.

غروب آفتاب تولید و فروش نفت 

از آنسو،‌ رییس کمیسیون انرژی، صنایع پالایشی و پتروشیمی اتاق ایران طی سخنانی، به ضرورت تغییر پارادایم انرژی در ایران اشاره کرد و با بیان اینکه طرح هدفمند کردن یارانه‌ حامل‌های انرژی، منجر به هدر رفت یارانه‌ها شد، گفت: دیگر دوره آسانی در تولید نفت، فروش و مصرف آن به سر آمده است و باید راه دیگر در کشور در پیش گرفت. علی شمس‌اردکانی با تایید نظریه کریس کوک در ارتباط با موضوع تعهد اعتباری انرژی، افزود: انرژی، ملیت ندارد؛ بنابراین این پیشنهاد و راهکار به ویژه می‌تواند برای همکاری با آن دسته از کشورهایی که به برجام متعهد هستند، موثر باشد. عضو هیات نمایندگان اتاق تهران سپس گفت: این پیشنهاد مالی جدید می‌تواند از سوی بخش خصوصی و دانشگاه‌ها و با حمایت اتاق ایران مورد مطالعه بیشتر و در صورت امکان اجرایی شود.

از ديگر سو، رییس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران نیز گفت: در شرایطی که ایران زير فشار تحريم ها به سر می‌برد، ضروری است که این موضوع به فوریت مورد توجه برای مطالعه، اقدام و عمل لازم قرار گیرد. رضا پدیدار افزود: موضوع اقتصاد مقاومتی و تقویت بخش خصوصی در کشور بسیار جدی‌تر از قبل باید مورد پیگیری و اجرایی قرار گیرد و راه‌حل‌های مناسب برای تحمل و برون‌رفت از دوره تحریم‌ها را برای اقتصاد کلان و به ویژه اقتصاد انرژی کشور با همکاری قوه مجریه و مقننه به دست آورد. در نهايت اما فعالان اقتصادی بخش خصوصی تاکید کردند كه در شرایط فعلی و با توجه به اینکه بودجه سال آینده نیز در دست بررسی است، انتظار می‌رود مسئولان وزارت نفت، وزارت نیرو، بانک مرکزی و سایر تشکل‌های بخش خصوصی، عمومی و دانشگاهی، پیشنهاد و راهکار تعهدات اعتباری انرژی را مورد توجه و بررسی جدی قرار دهند.