دسامبر تمام شد و سال نو فرا رسید، اما سازوکار ویژه اروپا برای جبران خسارت‌های خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، چند هفته پیش اعلام کرده بود که قبل از پایان سال ۲۰۱۸، سازوکار ویژه اتحادیه اروپا برای تسهیل دادوستد با ایران اجرایی خواهد شد. سال به پایان رسید، اما خبری از سازوکار اروپایی نشد.
«من توقع دارم که این ابزار، به عنوان راهی برای حمایت و ترویج تجارت مشروع با ایران، در هفته‌های آینده و قبل از پایان سال برقرار شود.» این‌ها اظهارات موگرینی درباره سازوکار SPV در دهم دسامبر گذشته است. او پس جلسه وزرای خارجه اتحادیه اروپا، بدون ارائه جزئیات بیشتر، گفته بود کار بر روی تاسیس این ساروکار «به خوبی پیش می‌رود».
دسامبر تمام شد و سال نو فرا رسید، اما سازوکار ویژه اروپا برای جبران خسارت‌های خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
از زمان اعلام آن طی جلسه‌ای در نیوریوک در اواخر سپتامبر ۲۰۱۸، SPV فراز ونشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشت. موانع متعددی، از تهدیدات آمریکا گرفته تا عدم تمایل کشور‌های اروپایی به میزبانی از آن، سر راه SPV قرار گرفته و اجرایی شدن آن را به تاخیر انداخته است.
پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، بخصوص صادرات نفت آن، آینده این توافق مبهم شد. ایران به شرط تامین منافع اقتصادی‌اش توسط اتحادیه اروپا، در توافق هسته‌ای باقی ماند. اروپایی‌ها، که با تصمیم یکجانبه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از برجام مخالف بودند، به منظور متقاعد کردن ایران به پایبندی به توافق هسته‌ای وعده‌هایی درخصوص جبران خسارت خروج ترامپ دادند. SPV در کانون این وعده‌ها بود که در واقع یک نوع سازوکار موثر تهاتری است.
ایران به امید اینکه این سازوکار استمرار فروش نفت را تضمین کند، به اروپایی‌ها مهلت داد. اما، باوجود اینکه هدف اصلی ایران استمرار فروش نفت است، در ماه‌های اخیر گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه اروپایی‌ها تمایلی به مشمول کردن فروش نفت در SPV ندارند.
در اواخر ماه نوامبر گذشته چندین دیپلمات اروپایی به خبرگزاری رویترز گفته‌اند که سازوکار ویژه ممکن است شامل فروش نفت نشود و در ابتدا فقط به موارد بشردوستانه محدود شود. اروپایی‌ها برای دور زدن تحریم‌های جدید آمریکا، SPV را طراحی کردند که از طریق آن صادرات نفت و گاز ایران با کالا‌های اروپایی مبادله می‌شود. یعنی عملا یک سازوکار تهاتری است. اما ظاهرا این ایده محدود شده است. چهار دیپلمات گفته‌اند ممکن است از SPV واقعا فقط برای تجارت کوچکتر مانند محصولات بشردوستانه یا کشاورزی، که دولت ترامپ آنها را تحمل کند، استفاده شود.
همزمان با سکوت اروپایی‌ها درباره فرآیند تاسیس SPV در اواخر دسامبر، نشانه‌هایی از موازی کاری در اروپا دیده شد. حدود دو هفته پیش، سوئیس در هماهنگی با آمریکا و ایران و برای تسهیل تجارت بشردوستانه با ایران قصد تاسیس یک کانال پرداختی در امور بشردوستانه را اعلام کرد. اما این کانال با سازوکار ویژه سایر کشور‌های اروپایی متفاوت است. کانال پرداختی سوئیس این شائبه را مطرح کرد که آمریکایی‌ها برای ناکام گذاشتن طرح SPV اتحادیه اروپا، موازی کاری می‌کنند. چرا که به گفته روزنامه فایننشال‌تایمز، وزارت خارجه آمریکا از کانال سوئیسی ابراز خرسندی کرده و با اشاره به معاف بودن تجارت کالا‌های بشردوستانه، گفته «ما اهمیت این فعالیت (سوئیس) را درک می‌کنیم.» در اینجا باید دانست که آمریکایی‌ها از همان آغاز کار بر سازوکار ویژه اتحادیه اروپا به شدت با آن مخالفت کرده و حتی کشور‌های اروپایی، مانند اتریش و لوگزامبورگ، از ترس آمریکا میزبانی از SPV را نپذیرفتند.
باوجود ابراز امیدواری موگرینی درمورد اجرایی شدن SPV در اواخر دسامبر، اما پس از موگرینی کسی در این خصوص حرفی نزده است. حتی خود موگرینی هم، بعه مناسبت سال نو میلادی، طی یادداشتی در وبلاگ خود اشاره گذرایی به «سازوکاری» برای استمرار تجارت مشروع شرکت‌های اروپایی با ایران کرده است. موگرینی به ۱۲ موضوعی پرداخته که در سال ۲۰۱۹ ادامه خواهند یافت که یکی از این موضوعات، سازوکار اروپایی است.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در وبلاگ خود نوشت: «در سپتامبر -پس از یک جلسه با وزرای خارجه چین، فرانیه، آلمان، روسیه، پادشاهی متحد و ایران در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل- کشور‌های اروپایی مقدمات کار تاسیس سازوکاری را آغاز کردند تا به شرکت‌هایمان اجازه داده شود که تجارت مشروع‌شان با ایران را ادامه دهند. این کار در سال ۲۰۱۹ ادامه می‌یابد.»
موگرینی در این اظهارات صریحا به سازوکار SPV اشاره نکرده است. از سوی دیگر، مقامات ایران به طور فزاینده از بی‌عملی اتحادیه اروپا انتقاد می‌کنند. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، به اروپا گفته که نمی‌تواند بدون خیس شدن شنا کند. یعنی اروپا برای جبران خسارت خروج کاخ سفید از برجام، باید هزینه بپردازد. پیمان سعادت، سفیر ایران در اتحادیه اروپا، هم همین هشدار را طی یادداشتی در وبگاه یورونیوز تکرار کرده و گفته اروپا باید از بیانیه‌های سیاسی فراتر رود و اقدامات عملی انجام دهد. در غیر این صورت، صبر ایران بی‌نهایت نخواهد بود.
