چند روز مانده به موعد اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران (۵ نوامبر)، آمریکا در چرخشی آشکار از موضع خود، به هشت کشور معافیت موقت داد که کماکان به خرید نفت از ایران ادامه دهند. هرچند نام این هشت کشور رسما اعلام نشده است، اما بلومبرگ خبر می‌دهد که نام چین، هند، ژاپن و کره جنوبی بین این هشت کشور وجود دارد.
براساس گزارش بلومبرگ، فاتح دونمز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، درباره معافیت آنکارا از تحریم‌های ایران گفت: برخی شنیده‌ها حاکی از این موضوع است، اما کشورش هنوز ابلاغیه کتبی در این زمینه دریافت نکرده است. همچنین خبر‌های دیگری از منابع آگاه به گوش می‌رسد. آن‌گونه که روزنامه آمریکایی واشنگتن‌فری‌بیکن به نقل از منابع آگاه گزارش داده، مقامات ارشد وزارت خارجه آمریکا مایک پمپئو، وزیر امور خارجه را متقاعد کرده‌اند با ادامه دسترسی ایران به سامانه جهانی ارتباطات مالی بین‌بانکی (سوییفت) موافقت کند. ریشه این حجم عقب‌نشینی از دید کارشناسان، تک‌بعدی نیست و باید آن را از ابعاد دیگری نیز نگریست. یکی از مهمترین تحلیل‌ها به نزدیک‌بودن انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا و نگرانی از اثرگذاری افزایش قیمت نفت و به تبع آن بنزین بر نتایج این دور رأی‌گیری و منزوی‌شدن جمهوری‌خواهان بازمی‌گردد.
این تحلیل که پیش‌تر هم به نظر می‌رسید بر نگاه سیاست‌مداران آمریکا اثر گذاشته، تنها دلیل موجود نیست، بلکه یکی دیگر از عوامل درخور توجه در تغییر رویکرد آمریکا را می‌توان در واکنش به قتل خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی تبعه آمریکا، در استامبول دانست. براساس آنچه از تحلیل‌ها برمی‌آید، آمریکا قصد دارد حربه عربستان در مقابله با آمریکا و کشور‌های اروپایی در عدم شفافیت این ماجرا را از این کشور بگیرد. این کارشناسان تحلیل می‌کنند که عربستان در حال برنامه‌ریزی برای کاهش تولید نفت یا عدم همراهی با آمریکا برای جبران سهم ایران در بازار جهانی است که این اقدام می‌تواند به‌شدت، مصرف‌کنندگان نفت در سطح جهان را متأثر کند. این تحلیل را می‌توان حتی در صحبت‌های وزیر انرژی اسرائیل نیز جست‌وجو کرد. به گزارش یورونیوز، یووال اشتاینیتس، وزیر انرژی اسرائیل، قتل خاشقجی را «نفرت‌انگیز» خوانده، اما می‌گوید تحکیم پیوند با کشور‌های عرب خلیج فارس برای مقابله با ایران، «دغدغه اصلی» کشورش است. این گفته را می‌توان از این زاویه نگریست که اسرائیل نیز از احتمال تفاوت تاکتیکی آمریکا در برخورد با عربستان و در نتیجه شیوه عملکرد این کشور در تحریم‌های نفتی ایران نگران است.
عقب‌نشینی برای انتخابات میان‌دوره‌ای
جواد یارجانی، مدیر کل اسبق امور اوپک و مجامع انرژی وزارت نفت دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: اغلب کشور‌های واردکننده نفت از ایران به‌ویژه ژاپن و کره‌جنوبی تمام تلاش خود را برای دریافت معافیت آمریکا از تحریم نفت ایران به کار گرفته بودند و قطعا نام این دو کشور در بین کشور‌های دیگر اعلام‌شده وجود خواهد داشت. بالارفتن قیمت‌های نفت در این روزها، چندان خبر خوبی برای دولتمردان آمریکایی که در حال نزدیک‌شدن به انتخابات میان‌دوره‌ای خود نیستند، نبود. از طرفی قیمت بالای جهانی نفت، مصرف‌کنندگان نفت در جهان را نگران کرده بود. به‌هرحال، نتایج انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا در اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران بی‌تأثیر نیست. به گفته او، از این نیز نباید گذشت که مقاومت ایران و تلاش مسئولان بازاریابی وزارت نفت برای یافتن بازار‌های جدید برای ایران دیپلماسی نفتی ایران را تا حدودی موفق نگاه داشته است.
عربستان، زنگ خطری برای مصرف‌کنندگان نفت
یارجانی با اشاره به دیدگاه‌هایی که درباره مرگ خاشقجی وجود دارد، تصریح می‌کند: نوعی احساس تهدید از طرف عربستان بر سر قتل خاشقجی در استامبول نیز به وجود آمده است. در واقع خبر می‌رسد که عربستان تهدید کرده اگر مسئله قتل خاشقجی بیش از این پیگیری شود، استفاده از نفت را به‌عنوان حربه در دست خواهند گرفت و با اثرگذاری روی عرضه نفت، بازار را متأثر خواهند کرد. این تهدید تلویحی، زنگ خطری برای تمامی کشور‌ها برای خرید نفت به شمار می‌رود. مدیر کل اسبق امور اوپک و مجامع انرژی وزارت نفت در ادامه با اشاره به تداوم این روند از سوی خریداران نفت ایران می‌گوید: بسیاری فکر می‌کردند صادرات ایران قرار است پنجم نوامبر کم شود، اما برخی از شرکت‌ها، اقدامات خود را از چندی پیش آغاز و کاهش خرید نفت از ایران را شروع کرده بودند. این کشور‌ها اعلام کرده بودند که برای دریافت معافیت از آمریکا در حال رایزنی هستند و آمریکا به آنها گفته اگر واردات نفت از ایران را کاهش دهند، احتمال معافیت آنها وجود خواهد داشت. در نتیجه این کاهش واردات نفت از ایران، پیش‌تر رخ داده بود و باید امیدوار باشیم که این کاهش بیش از این نشود. به گفته او، البته باید منتظر بود و دید که این عقب‌نشینی از سوی آمریکا، تاکتیک است یا به این نتیجه رسیده‌اند که صفرشدن صادرات نفت ایران، غیرممکن است.
نفت صددلاری آمریکا را ترساند
ایمان ناصری، مدیرکل خاورمیانه مؤسسه مشاوران بازار نفت و گاز FGE نیز در گفت‌وگویی با «شرق» می‌گوید: مهمترین و اصلی‌ترین دلیل اعطای معافیت نفتی به هشت کشور از جانب آمریکا، نگرانی این کشور از وضعیت قیمت و بازار نفت در نبود بشکه‌های صادراتی نفت ایران است، زیرا اگر ایران حداقل یک میلیون بشکه را صادر نکند یا صادرات نفت ایران به زیر یک میلیون بشکه در روز برسد، بسیار بازار را تحت فشار قرار می‌دهد و می‌تواند قیمت‌ها را بسته به میزان عرضه، به صد دلار یا بالاتر سوق دهد.
هدف‌گذاری آمریکا اشتباه بود
ناصری در مورد معافیت هند و چین به‌عنوان دو شریک نفتی ایران می‌گوید: تحریم‌ها توسط آمریکا اعمال شده و معافیت هم از جانب این کشور، اعطا شده، بنابراین نمی‌شود گفت: این معافیت‌ها به ایران ایمنی می‌دهد، زیرا باز هم همه‌چیز دست تحریم‌کننده است. در واقع می‌توان این‌طور تحلیل کرد که آمریکا این واقعیت را اشتباه در نظر گرفته بود که اگر نفت ایران بین دو تا سه میلیون بشکه در روز با درنظرگرفتن میعانات گازی و فراورده‌های نفتی از بازار خارج شود، یا اتفاقی در بازار نمی‌افتد یا باقی بازیگران بازار می‌توانند دو تا سه میلیون بشکه در روز، تولید نفت خود را بیفزایند. این کشور نادیده گرفته بود که کشور‌ها مجبورند برای تأمین رشد تقاضا در بازار، تولید خود را افزون کنند و نمی‌توانند در کنار آن، برای جبران نبود نفت ایران در بازار هم اقدام کنند. این فرض نادرستی بود و احتمالا شواهد و تحلیل‌هایی که در وزارت انرژی آمریکا انجام شده، آنها را به این نتیجه رسانده که آن خواسته ناشدنی بوده و به همین دلیل به سمت هدف واقعی‌تری راهی شده و معافیت‌ها را هدف‌گذاری کرده‌اند.
آمریکا نفع خود را در اولویت قرار داد
این تحلیلگر بین‌المللی نفت در ادامه این گفتگو با تأکید بر اینکه آمریکا نیز از معافیت‌های نفتی نفع می‌برد، می‌گوید: این معافیت‌ها، به خاطر ملاحظات خود آمریکا از نظر قیمتی طراحی شده‌اند و اگر این معافیت‌ها اعمال نمی‌شد و این کشور می‌خواست فشار بیشتری به کشور‌ها برای به‌صفررساندن واردات نفت از ایران اعمال کند، حتما با نفت بالای صددلاری روبه‌رو می‌شدیم. بنابراین چندان معتقد نیستم که آمریکا به خاطر منفعت این کشور‌ها معافیت‌هایی را اعطا کرده است. ناصری با اشاره به قید زمانی معافیت‌های نفتی آمریکا، می‌گوید: معافیت‌های نفتی مشروط به کاهش واردات نفت از ایران نسبت به یک نقطه زمانی است، اما اینکه میزان آن چقدر باشد، مشخص نیست.
عقب‌نشینی آشکار آمریکا از تحریم‌ها
این تحلیلگر بین‌المللی نفت با اشاره به اخبار در زمینه اعطای معافیت‌های نفتی تصریح می‌کند: اگر به لیست کشور‌های خریدار نفت ایران در دو ماه گذشته (سپتامبر و اکتبر) نگاهی داشته باشید، ایران در این دو ماه به هشت کشور هم نفت نفروخته است. شاهد مثال آن کره‌جنوبی است که در این دو ماه از ایران نفتی نخریده، اما نام آن در لیست هشت کشور وجود دارد. بنابراین اینکه این معافیت‌ها خریداران جدیدی را به لیست خریداران نفتی ایران بیفزاید، تقریبا بعید است. اگر این معافیت‌ها به لیست هشت کشور، به شرکت‌ها این درجه راحتی را بدهد که بدون ترس از عواقب تحریم‌ها به خرید نفت از ایران ادامه دهند، بله این تحلیل درست است. اما یادمان نرود که برای معافیت‌ها پیش‌شرط‌هایی در نظر گرفته شده که قید زمانی و قید حجمی است. بنابراین اگر در دوره‌ای که تحریم‌های ایران از سوی آمریکا رصد می‌شود، بالغ بر آن حجم مشخص وارداتی از سوی این شرکت‌ها صورت بگیرد، شاهد واکنش از جانب آمریکا خواهیم بود. به گفته او، از روزی که آمریکا اعمال تحریم‌ها علیه ایران را اعلام کرد، تا یک ماه پیش، تمام سخنرانی‌ها حاکی از آن بود که صادرات نفت ایران حتما باید به صفر برسد، اما دو روز مانده به اعمال تحریم‌ها، آمریکا معافیت‌هایی را اعطا می‌کند که تحریم‌ها، صادرات نفت ایران را به صفر نرساند، زیرا در یک ماه اخیر فشار‌ها بر بازار نفت شدید شد و قیمت‌ها به سمت بالا رفت. بنابراین به وضوح می‌توان عقب‌نشینی آمریکا از تحریم نفتی ایران را اعلام کرد. منبع: روزنامه شرق
منبع
