دیدگاه فعالان اقتصادی درباره آینده اقتصاد

به گزارش راه امروز: «فعالان اقتصادی به آینده اقتصاد ایران خوش‌بین نیستند؛ نتیجه نظرسنجی از 600 فعال اقتصادی عضو اتاق تهران این را نشان می‌دهد.» اتاق تهران، بعد از نوروز ۹۷ و همزمان با جهش ناگهانی نرخ ارز، یک نظرسنجی درباره مسائل اقتصادی و عملکرد اتاق بازرگانی انجام داده، که نتایج آن نشان می‌دهد، حدود 79 درصد از فعالان اقتصادی نسبت به آینده اقتصاد خوش‌بین نبوده وانتظار آنها این است که شرایط اقتصادی بدتر از وضع موجود خواهد شد. اما نکته جالب این پژوهش این است که تصورات فعالان بخش خصوصی در مورد وضعیت اقتصادی در آینده، شبیه افکار عمو‌می ‌بوده و میزان ناامیدی در این گروه نیز بالا است.

 اما نتایج این نظرسنجی در مورد اینکه آیا چنین جهشی را در مورد نرخ ارز پیش‌بینی ‌می‌کردند؟ حکایت از این دارد که 62 درصد انتظار این افزایش قیمت در ارز را نداشته‌اند. ضمن اینکه 79 درصد افراد، همگام اتاق بازرگانی، سیاست‌های ارزی را خلاف اقتضائات فضای کسب وکار توصیف کرده‌اند. 

موضوع دیگری که دراین نظرسنجی مورد سنجش قرار گرفته اینکه آیا نهاد اتاق بازرگانی قادر است، در اقتصاد ایران اثرگذار باشد؟ پاسخ‌ها به آن گویای این است که فعالان اقتصادی امیدواری بالایی ندارند که بتوانند کاری از پیش ببرند و به همین دلیل راه‌حل‌های فردی را در پیش خواهند گرفت. البته نتایج این تحلیل از رضایت 80 درصدی اعضا از عملکرد اتاق دارد. همچنین ارزیابی مثبت از عملکرد هیات رییسه اتاق 1.7 برابر ارزیابی‌های منفی بوده است. 

تحلیل این موارد بیانگر این است که، فعالان اقتصادی یا چشم‌اندازی برای تغییر ندارند یا وخیم‌تر شدن وضعیت کسب وکارها را متصور هستند. از این رو، نتایج این نظرسنجی‌ها ‌را می‌تواند بیدارباشی برای اتاق متصور بود. البته نارضایتی فعالان اقتصادی حاوی پیام مهم دیگری نیز بود و آن اینکه وظیفه سنگین اتاق در انعکاس این نظرات را گوشزد ‌می‌کند تا در بیان نقد و اعلام درخواست‌ها بیش از گذشته فعال شود؛ بنابراین شرایط اقتضا ‌می‌کند که اتاق بازرگانی کنشگرانه موضع‌گیری کند.

چهل و سومین نشست هیات نمایندگان اتاق تهران روز گذشته با حضور اعضا برگزار شد. رییس اتاق تهران در این نشست به بیان مهم‌ترین مسائل اقتصادی پرداخت وگفت: این روزها شکایت‌های زیادی را از مشکلات اقتصادی شاهدیم و تقریبا در هر محفل و مجلسی بحث فشارها و مسائل اقتصادی روی زندگی مردم و به خصوص در محیط کسب و کار مطرح است و شکایت‌های زیادی هم از سوی فعالان بخش خصوصی به اتاق رسیده است.

اما به گفته مسعود خوانساری، باتوجه به بخشنامه‌هایی که مرتب صادر می‌شود و در تناقض یکدیگر هستند، این مشکلات به بحث صدور کارت بازرگانی نیز کشیده شده؛ بطوریکه در این حوزه تا ماه گذشته مشکل خاصی در صدور کارت نداشتیم اما اکنون 1400 تقاضا برای صدور کارت وجود دارد که پشت خط مانده و چالش‌های زیادی شکل گرفته که امیدواریم هرچه زودتر حل بشود. او ادامه داد: فشارهای خارجی اگرچه موثر بوده و شبکه‌ها و رسانه‌ها به ناامیدی داخلی دامن می‌زنند، اما مهم‌تر از اینها مشکلات داخلی، خودتحریمی، دیر تصمیم‌گیری‌ها و عدم تصمیم‌گیری به موقع و همچنین اقدامات غیرکارشناسی مزید بر علت است و مشکلات را بیشتر می‌کند. خوانساری به بلاتکلیفی‌هایی که در دولت و ساختارهای اداری وجود دارد نیز گریزی زد وگفت: الان چندین ماه است که در کشورهای چین و هند که طرف‌های اصلی تجاری ما هستند، سفیر نداریم. بیش از دو ماه است که دو وزارتخانه مهم اقتصادی یعنی اقتصاد و دارایی و تعاون، کار و رفاه اجتماعی بدون وزیر هستند. همچنین تعدادی از وزارتخانه‌ها هم بلاتکلیف‌اند که وزیر آنها باقی می‌ماند یا اینکه قرار است تغییراتی اتفاق بیفتد.

او به مساله گره خوردن نرخ ارز و چالش‌های اقتصادی پرداخت و از دولت خواست برای یک‌بار این موضوع را حل کند؛ چراکه به گفته خوانساری، امروز ما با 5 نرخ ارز داریم؛ دلار دولتی 4200 تومانی، دلار نیما، دلار سنا، دلار مسافرتی و دلار آزاد، تازه باید به اینها قیمت دلار هرات و سلیمانیه را هم اضافه کنیم و در نظر داشته باشید که در چنین وضعیتی تصمیم‌گیری برای فعالان اقتصادی و حوزه کسب و کار بسیار مشکل خواهد بود.

رییس اتاق تهران، به تجربه ترکیه نیز اشاره‌ای داشت وگفت: ترکیه هم در ماه‌های گذشته نزدیک 90 درصد ارزش پول ملی‌اش را از دست داد، اما چنین مشکلاتی را نداشت و اقتصادش پیش رفت. اتفاقی که در دهه 80 برای ترکیه رخ داد؛ آن زمان آنها 3 میلیارد دلار صادرات داشتند، اما با اصلاحاتی که صورت گرفت این عدد امروز به 160 میلیارد دلار رسیده است. بنابه آمار اتاق تهران که خوانساری اعلام کرد: حدود 570 میلیارد دلار واردات کشورهای همسایه ما مثل افغانستان، پاکستان، عراق و... در سال است که سهم ما از این بازار تنها 18 میلیارد دلار است، در شرایطی که پتانسیل صادراتی ما بسیار بیشتر از این عدد است و می‌توانیم صادرات خیلی بالاتر از این ارقام داشته باشیم. اما به شرطی که موانع صادراتی و تصمیمات غیرکارشناسی و عجولانه برداشته شود و نگران نرخ ارز نباشیم.

محور بعدی سخنان خوانساری حول «یارانه سوخت وبنزین» بود. به گفته او، در حال حاضر حدود 90 میلیون لیتر سوخت بنزین هزار تومانی در کشور مصرف می‌کنیم که اگر قیمت آن را با دلار 12 هزار تومانی در نظر بگیریم می‌شود 7 سنت؛ در صورتیکه در کشورهای اطراف ما یعنی «عراق و افغانستان« به ترتیب بنزین با 63 سنت و 73 سنت عرضه می‌شود و تنها کشوری که با قیمت پایین‌تر از ما در جهان بنزین عرضه می‌کند؛ ونزوئلا هست که قیمت بنزین در آن حدود 2 سنت است. ما باید تصمیم‌گیری درباره بنزین را هر چه زودتر انجام دهیم. اما پیشنهاد خوانساری این بود که به جای اینکه سهمیه بنزین بر اساس ماشین داده شود، به خود افراد تعلق بگیرد. 

بنابه اظهارات او و براساس آمارهای استخراج شده از سوی اتاق تهران، بین دهک‌های یک تا 10، دهک اولی بیش از 25 برابر دهک آخری از یارانه بنزین استفاده می‌کند، دهک اول 1.1 استفاده می‌کند از یارانه بنزین و دهک 10، 25.6؛ که این اصلا عادلانه نیست و باتوجه به همین بهتر است به جای اینکه بنزین را به وسایل نقلیه بدهیم به سرانه مردم بدهیم. باید بنزین را آزاد کنیم و از این راه می‌توانیم 4 میلیارد دلار یعنی حدود 20 میلیون لیتر صادرات بنزین به کشورهای همسایه با قیمت 50 سنت در روز داشته باشیم. چنین طرح می‌تواند درآمد ریالی به همراه داشته باشد و خیلی از بدهی‌های دولت به پیمانکاران، بانک‌ها و... پرداخت شود و درعین حال جلوی قاچاق گرفته می‌شود. او به نظرسنجی از فعالان اقتصادی عضو اتاق که بعد از عید نوروز و در ابتدای سال که جهش ناگهانی ارز رخ داد نیز اشاره کرد وگفت: نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد، 70 درصد افرادی که مورد سوال قرار گرفته اند؛ نظرشان نسبت به آینده اقتصاد ایران مثبت نبوده و فکر می‌کنند که شرایط اقتصادی بدتر از وضعیت موجود خواهد شد.

اما جزییات نظرسنجی اتاق تهران از فعالان اقتصادی چه چیزی را نشان می‌دهد؟ در همین رابطه، محسن گودرزی، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی نتایج یک نظرسنجی با موضوع «ارزیابی تصورات اعضای اتاق تهران از وضعیت اقتصادی کشور در آینده» را که به سفارش اتاق تهران به انجام رسانده بود با اعضای هیات نمایندگان در میان گذاشت. بنابه اظهارات او، جامعه هدف این نظرسنجی، فعالان اقتصادی عضو اتاق تهران بوده‌اند و از 600 عضو به صورت تلفنی نظرسنجی صورت گرفته است. تکمیل این نظرسنجی در روزهای 27 مرداد تا 17 شهریور ماه صورت گرفته است. همچنین 86 درصد پاسخگویان مرد بوده و 13.5 درصد نیز زن بوده‌اند. میانگین سنی این افراد 44 سال و میانه سنی آنان 41 سال بوده است. از کسانی که مورد نظرسنجی قرار گرفته‌اند، 72 درصد از حوزه بازرگانی، 23 درصد صنعت و معدن و 4 درصد نیز در بخش کشاورزی فعال بوده‌اند. همچنین 83.2 درصد پاسخگویان تحصیلات لیسانس و بالاتر داشتند و تنها 15 درصد آنان به عضویت تشکل‌های اقتصادی درآمده بودند.

در این نظرسنجی از جمله مهم‌ترین محورها، ارزیابی فعالان اقتصادی از آینده فعالیت‌های خود، تصورات آنان از آینده اقتصاد و ارزیابی از کارکرد اتاق بازرگانی و میزان اثرگذاری آن است. اما نکته جالب توجه اینکه تصورات اعضای اتاق بازرگانی به عنوان فعال بخش خصوصی در مورد وضعیت روندهای اقتصادی در آینده، شبیه افکار عمو‌می ‌بوده و میزان ناامیدی در این گروه نیز بالا گزارش شد.

بطور نمونه، یکی از پرسش‌های مطرح شده این بود که وضعیت بخش خصوصی نسبت به سه و چهار سال گذشته، چه تغییری کرده است؟ که حدود 76 درصد پاسخ داده‌اند که وضعیت این بخش رو به افول بوده و 12 درصد نیز معتقد بودند که وضعیت فعالان اقتصادی تغییری نکرده است. آنها همین تصور را در مورد آینده بخش خصوصی داشتند. بطوری که 76 درصد پاسخگویان بر این باور بودند که وضعیت بخش خصوصی بدتر ‌می‌شود و 7 درصد نیز اعتقاد داشتند که این وضعیت تغییری نمی‌کند. تحلیل این موارد نشان ‌می‌دهد که فعالان اقتصادی یا چشم‌اندازی برای تغییر ندارند یا وخیم‌تر شدن وضعیت کسب وکارها را متصور هستند. همچنین نتایج این پژوهش در مورد آینده اقتصاد نیز حاکی از این بود که حدود 79 درصد پرسش‌شوندگان این تصور را دارند که وضعیت روند‌های آتی اقتصاد بدتر ‌می‌شود و 2 درصد نیز معتقد بودند که تغییر رخ نمی‌دهد. بدین‌ترتیب 64 درصد این افراد سرنوشت اقتصاد و بخش خصوصی را به یکدیگر مرتبط دانسته‌اند. اما موضوع دیگری که در این نظرسنجی به بررسی گذاشته شده، پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد بوده است. بنا به گفته گودرزی، وقتی در شهریورماه از فعالان اقتصادی پرسیده شده که آیا چنین جهشی را در مورد نرخ ارز پیش‌بینی ‌می‌کردند، 62 درصد بیان کرده‌اند که انتظار این افزایش قیمت در ارز را نداشته‌اند. پرسش دیگر این بود که آیا نهاد اتاق بازرگانی قادر است، در اقتصاد ایران اثرگذار باشد؟ پاسخ‌ها نشان ‌می‌دهد که فعالان اقتصادی امیدواری بالایی ندارند که بتوانند کاری از پیش ببرند و به همین دلیل راه‌حل‌های فردی را در پیش خواهند گرفت. در واقع فضا برای کنش‌های مقطعی و موقتی مساعد ‌می‌شود و همین مساله نیز ‌می‌تواند پیش‌بینی‌ناپذیری در اقتصاد را تشدید کند.

این پژوهشگر اجتماعی محسن گودرزی در تحلیل اولیه این پاسخ‌ها عنوان کرد که این تصورات، منجر به فرسایش اعتماد، تقویت فضای سوظن و یأس اجتماعی ‌می‌شود. اگرچه، تصورات مطرح شده ممکن است با واقعیت‌های جامعه تطابق نداشته باشد. اما ممکن است زوال اجتماعی در میان فعالان اقتصادی را گسترش دهد. همچنین به گفته او، نتایج این نظرسنجی و مقایسه‌اش با نظرسنجی‌ها گذشته نشان می‌دهد، فاصله تصورات مردم و نخبگان کمتر و کمرنگ‌تر شده است؛ که عاملیت فعالان اقتصادی ممکن است در نتیجه تصورات آنان در اقتصاد کاهش پیدا کند. اما نتایج این نظرسنجی در مورد عملکرد واثرگذاری اتاق نشان داد که حدود 15 درصد پرسش‌شوندگان به این سوال پاسخ داده‌اند که 80 درصد آنها از عملکرد اتاق رضایت داشتند. همچنین ارزیابی مثبت از عملکرد هیات رییسه اتاق 1.7 برابر ارزیابی‌های منفی بوده است. ضمن اینکه 79 درصد افراد، همگام اتاق بازرگانی، سیاست‌های ارزی را خلاف اقتضائات فضای کسب و کار توصیف کرده‌اند.

اما نظر اعضای اتاق درباره این نظرسنجی چه بود؟ رییس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران با اشاره به نتایج نظرسنجی صورت گرفته، گفت: حدود 80 درصد افرادی که مورد پرسش قرار گرفته‌اند از عملکرد اتاق بازرگانی رضایت دارند اما در عین حال معتقدند اتاق، اثرگذاری لازم را ندارد. میزان اثرگذاری اتاق را ‌می‌توان در سیاست‌گذاری ارزی مشاهده کرد. به گفته مهدی پورقاضی، فعالان اقتصادی چشم‌انداز مبهمی‌ در برابر خود مشاهده ‌می‌کنند.

در ادامه فرهاد فزونی، با تاکید بر لزوم انجام چنین نظرسنجی‌هایی، این سوالات را مطرح کرد که آیا از اعضای هیات نمایندگان نیز در این نظرسنجی حضور داشته و مورد پرسش قرار گرفته‌اند؟ او پیشنهاد کرد: این نظرسنجی از 60 نفر عضو هیات نمایندگان اتاق تهران به تفکیک بخش خصوصی و دولتی نیز انجام شود تا پاسخ آنها نیز در مورد وضعیت آینده اقتصاد و میزان اثرگذاری نهاد اتاق بازرگانی مشخص شود. محمدرضا انصاری نیز گفت: استفاده از این ابزار به شرط تحلیل درست و دقیق نتایج می‌تواند به بهبود عملکرد اتاق بازرگانی کمک کند. او افزود: از نظر من مهم است که اتاق ملاحظات را کنار بگذارد و نتایج این قبیل نظرسنجی‌ها را به همراه تحلیل آن منتشر کند. همانطور که این نظرسنجی هم نشان می‌دهد، به نظر می‌آید گفت‌وگوی بین مردم و بخش خصوصی با سیاست‌گذار قطع شده و نظرات و پیشنهادها به گوش سیاست‌گذار نمی‌رسد. علیرضا خائف، نیز بر این نکته تاکید کرد که باید پاسخ افرادی که خوش‌بین بوده‌اند نیز جامع‌تر گرفته و تحلیل شود.

در ادامه این بحث محمد امیرزاده عنوان کرد که در این نظرسنجی از چند نکته از جمله رابطه بخش خصوصی و قوه قضاییه غفلت شده و ضعف‌های قانونی و حقوقی که موجب تضییع حقوق بخش خصوصی می‌شود نیز باید مورد نظرسنجی قرار گیرد؛ چرا برای شکایت از دولت باید به دیوان عدالت اداری متوسل شد؟ مجلس شورای اسلامی نیز آگاهانه یا ناآگاهانه در فضای کسب‌وکار کشور، هزینه‌هایی تعریف کرده، که باعث اتلاف هزینه و جلوگیری از توسعه کسب‌وکارها می‌شود و باید مورد نظرسنجی قرار گیرد. 

محمدرضا نجفی‌منش نیز پیشنهاد کرد که این نظرسنجی در مورد راهکارها نیز انجام گیرد. البته پدرام سلطانی با اشاره به گفته‌های این پژوهشگر اجتماعی عنوان کرد که نظرات فعالان اقتصادی با مردم جامعه همگراست و مساله مهم آن است که بدانیم نارضایتی فعالان اقتصادی حاوی چه پیا‌می‌است؟ این نارضایتی وظیفه سنگین ما در انعکاس این نظرات را گوشزد ‌می‌کند؛ در بیان نقد و اعلام درخواست‌ها باید بیش از گذشته فعال شویم. به گفته او، نتایج این نظرسنجی‌ها ‌می‌تواند به ما بیدارباش دهد، از این رو، شرایط اقتضا ‌می‌کند که اتاق بازرگانی کنشگرانه موضع‌گیری کند. در ادامه این نشست، حسن عابدی جعفری به این نکته اشاره کرد که معمولا در نظرسنجی‌ها علاوه بر ادراک پرسش‌شونده از تجربه او نیز می‌پرسند چرا که معمولا بین آنچه فرد انتظار دارد با آنچه در واقعیت تجربه کرده، شکاف وجود دارد. 

گودرزی در پاسخ به برخی پرسش‌ها در مورد نظرسنجی صورت گرفته توضیح داد وگفت: در این نظرسنجی 30 الی40 سئوال طراحی شده بود و با توجه به اینکه 600 نفر از اعضای اتاق در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند، نتایج آن قابل تعمیم به همه اعضای اتاق است. به گفته او، به نظر ‌می‌آید، یک شیفت رادیکال در حال رخ دادن است و نتیجه این تغییر، ظهور شهروند عاصی پرسشگر است. همچنین به دلیل ساختار رسانه‌ای، صنفی و مدنی، جامعه به سمت رفتارهای هیجانی گذرا گرایش پیدا کرده است. توجه به این نکات ‌می‌تواند، نوع نگرش فرد به خود، جامعه و جهانش را مشخص کند.

در بخش دیگری از این نشست، اما سیدرضی حاجی‌آقامیری، دیگر عضو اتاق تهران ابتدا با اشاره به سخنان رییس اتاق تهران در مورد واقعی کردن نرخ بنزین، گفت: نگاه جزیره‌ای به مسائل مشکلات را حل نمی‌کند. باید ببینیم با چه دولتی مواجه هستیم. آیا تضمینی وجود دارد که افزایش نرخ ارز در همین نقطه متوقف‌‌ می‌شود و دولت با افزایش قیمت بنزین، کسری بودجه خود را از محل افزایش قیمت ارز تامین نمی‌کند؟ 

حمیدرضا صالحی هم در این باره گفت که ما در اتاق نباید صرفا به بنزین بپردازیم بلکه باید واقعی کردن نرخ همه حامل‌های انرژی را پیگیری کنیم. در عین حال باید به مردم نشان دهیم که در صورت افزایش قیمت حامل‌ها، درآمد حاصل از این واقعی کردن به جیب مردم باز‌می‌گردد. بنابراین اتاق باید در این زمینه برنامه‌ای جامع تهیه کند