علي شفيعي . پژوهشگر
يکي از چالش‌هاي جدي جامعه ما به اذعان بسياري از عالمان علوم اجتماعي و رهاوردهاي پژوهشي- ميداني دانش جامعه‌شناسي، حرکت شتابان به سمت گسست‌هاي عاطفي و فاصله‌گرفتن‌هاي اجتماعي است. همه ما به‌خوبي درک مي‌کنيم روابط عاطفي چند دهه پيش که در جوامع خُرد مانند خانواده و جوامع کلان مانند محله، خيابان، شهر و کشور جاري بود، در اين دو دهه اخير به‌شدت دستخوش تغيير شده و ما به سمت سردي اين روابط در حال حرکت هستيم. ايران با بحراني مهم به نام «کاهش روابط عاطفي» يا «حرکت به‌سوي روابط اجتماعي سرد» در حرکت است که متأسفانه برخي هنوز هم نمي‌خواهند اين واقعيت را که رهاورد برخي برنامه‌ريزي‌ها و رفتارهاي آنان است به رسميت بشناسند. اگر اين درد مشترک را ابتدا به رسميت بشناسيم مي‌توانيم به درمان آن بينديشيم. اين درد را اگر درمان‌هايي چند باشد، به يقين يکي- تأکيد مي‌کنم يکي- از درمان‌هايش مي‌تواند آموزه‌هاي نبوي براي انسان‌ها باشد که در جامعه پيراموني ما چندي است رو به افول نهاده‌اند. اين را که عوامل اين گسست چيست و چرا ما به اينجا رسيده‌ايم بايد در فرصتي فراخ‌تر پي گرفت، اما آنچه مي‌تواند سرعت اين شکاف را حداقل تقليل دهد يا به درمان آن که حتما زواياي مختلف و متعددي دارد کمک کند، بازگشت به دامان نبوي از مسير بازخواني سيره و سنت آن حضرت است. يکي از دغدغه‌هاي اصلي پيامبر اسلام که رحمه للعالمين نام گرفته، ايجاد جامعه گرم انساني بود؛ بنابراین در بسياري از آموزه‌هايش بر لزوم ارتباط درون‌خانوادگي از يک سو و روابط گرم برون‌خانوادگي از سوي ديگر تأکيد فراوان داشته است و خود نيز به‌صورت عملي زندگي‌اش را بر آن مستقر کرده بود. در زندگي آن حضرت و در آموزه‌هايش با مصاديق و نمونه‌هاي فراواني مواجهيم که از آن جمله مي‌توان به اين موارد اشاره کرد:
الف) رابطه گرم انساني- خانوادگي توصيه‌اي فرازماني و فرامکاني: حضرت در يک توصيه عمومي و فرازماني خويش، آيندگان امت خويش را به ايجاد رابطه گرم خانوادگي دعوت مي‌کند و مي‌فرمايد: اُوصِي الشّاهِدَ مِنْ اُمَّتي و الغائِبَ مِنهُم و مَن في اصلابِ الرجالِ و أرحامِ النّساءِ الي يوم القيامَهِ أن يصِلَ الرَّحم/ سفارش مي‌کنم حاضران و غایبان از امتم را و کساني را که در پشت پدران و در رحم مادران خويش هستند تا روز قيامت که صله رحم کنند گرچه به فاصله يک سال راه باشد؛ زيرا صله رحم جزء دين است (کليني؛ الکافي، ج ۲، ص ۱۵۸). اينکه حضرت تلاش مي‌کند نهادينه‌کردن رابطه خانوادگي و اجتماعي را که امري امضائي است جزء دين قرار دهد، مي‌تواند به اين دلیل باشد که رهاورد حضرتش بر شانه‌هاي انسان و اخلاق نشسته است.
ب) ورود مصداقي به توصيه نياز انسان‌ها به روابط گرم اجتماعي: در فرازي ديگر از سخنان حضرت که در اين موضوع نقل شده، به مصاديقي عيني برمي‌خوريم که در جامعه پيراموني ما بسيار کم‌رنگ شده است. حضرت مي‌فرمايند: «كُلُّ بَيْتٍ لايَدْخُلُ فيهِ الضَّيْفُ لاتَدْخُلُهُ الْمَلائِكَةُ/ هر خانه‌اى كه ميهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمى‌شوند» (جامع الأخبار، ص ۳۷۸). آخرين پيامبر، با ادبيات متفاوت و از زواياي مختلفي تلاش کرده است جامعه را از ضرورت حفظ و توسعه روابط خانوادگي و اجتماعي آگاه کند و از گسست روابط اجتماعي که به مرور به ازهم‌پاشيدگي نهادهاي جامعه مي‌انجامد، جلوگيري کند.
ج) توصيه به روابط انساني از مسير تبيين تبعات آن: يکي ديگر از شيوه‌هاي تلاش نبي مکرم اسلام توجه‌دادن انسان‌هاي معاصرش به تبعات روابط انساني است. حضرت همان‌گونه که در سيره عملي‌اش برای نزديکي جسم‌ها و جان‌هاي انسان‌ها و مؤمنان تلاش می‌کرد، روابط گرم انساني را به آباداني و طولاني‌شدن عمر انسان‌ها مرتبط مي‌داند و مي‌فرمايد:« صِلَهُ الرَّحِمِ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ وَ حُسْنُ الْجَوارِ يَعْمُرانِ الدّيارَ وَ يَزيد انَفِى الاَعْمارِ/ صله رحم، خوش‌اخلاقى و خوش‌همسايگى، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى‌كند» (نهج‌الفصاحه، ح ۱۸۳۹). در آستانه رحلت آن حضرت، نگاه دوباره به اين آموزه‌ها امري ضروري به نظر مي‌رسد. سلام عليه يوم ولد و يوم مات و يوم يبعث حيا.
