به گزارش راه امروز: پروفسور لطفی زاده (لطف‌علی رحیم‌اوغلو عسکرزاده)، مبدع نظریه سیستم‌های فازی و شاخه‌های متنوع آن روز ششم سپتامبر ۲۰۱۷ در خانه خود در برکلی کالیفرنیا درگذشت.
او در سال ۱۹۲۱ در باکو از پدری ایرانی اهل اردبیل و مادری روس اهل مسکو زاده شد. ۱۰ ساله بود که به همراه خانواده‌اش به تهران رفت. لطفی در آنجا در مدرسه مبلغان آمریکایی شروع به تحصیل کرد و انگلیسی و فارسی آموخت.
او پس از فارغ التحصیل شدن از دبیرستان البرز، وارد دانشکده فنی دانشگاه تهران شد و در طول جنگ جهانی دوم در تهران با ارتش آمریکا همکاری داشت.
لطفی در سال ۱۹۴۴ به آمریکا مهاجرت کرد و در بوستون وارد انستیتو تکنولوژی ماساچوست (ام‌آی‌تی) شد و بعدا برای ادامه تحصیل به دانشگاه کلمبیا در نیویورک رفت و دکترای خود را در رشته مهندسی برق در آنجا گذراند.
او روز ۲۰ مارس ۱۹۴۶ و در ایام نوروز با فی سند، دختر یک خانواده لتونیایی ازدواج کرد. خانواده فی سال‌ها قبل به تهران مهاجرت کرده بودند و او در آنجا با لطفی آشنا شده بود.
لطفی در سال ۱۹۴۹ کار در دانشگاه کلمبیا را آغاز کرد. ۱۰ سال بعد که او به دانشگاه برکلی در کالیفرنیا رفت، یک استاد تمام سرشناس و دانشمندی نامدار در زمینه مدارهای الکتریکی و مهندسی سیستم بود.
لطفی همواره ذهنی خلاق داشت و در زمینه تخصصی خود نظریه‌های متعددی ارائه کرد. او در اوایل دهه ۱۹۶۰ متوجه شد که نقش انسان و مغز انسان در دانش مهندسی سیستم لحاظ نشده است. در سال ۱۹۶۵ مقاله‌ای با عنوان "مجموعه‌های فازی" منتشر کرد که در آن با وارد کردن ارزش‌هایی مثل کوتاه و بلند در ریاضیات، متغیرهای فازی را معرفی کرد. او روش تازه‌ای برای بررسی عدم قطعیت ارائه کرد که شبیه تئوری احتمالات بود، اما عین آن نبود.
طبیعتا دانشمندان و مهندسانی که به نظریه سیستم‌ها نگاه صفر و یکی داشتند، نظریه مجموعه‌های فازی او را به چالش کشیدند که بین صفر و یک، بی‌نهایت احتمال در نظر می‌گرفت. او انتقادها را محتاطانه می‌پذیرفت و می‌گفت: "پوست من کلفت است، نظرهای شما را به عنوان مشوق می‌پذیرم".
لطفی زاده بیش از ۳۵ مدرک دکترای افتخاری و جوایز متعدد از ژاپن، آمریکا، شوروی، روسیه، آذربایجان و ایران دریافت کرد و عضو آکادمی‌های علمی بی‌شمار بود.
او در سال ۲۰۱۱ و در ۹۰ سالگی مفهوم "اعداد زد" را مطرح کرد تا عدم قطعیت را به ارزش‌های رقمی اعداد فازی بیفزاید. این مفهوم در سال ۲۰۱۳ به نام او ثبت شد. ثبت این مفهوم انگیزه‌ای شد برای تأسیس یک شرکت استارت‌آپ در مریلند آمریکا. فقط در آمریکا شاید بیش از ۳۰ هزار ابداع و اختراع بر اساس تئوری سیستم‌های فازی، محاسبه با واژگان و اعداد زد ثبت شده است. آثار، افکار و ابداعات لطفی زاده تقریبا به همه جنبه‌های زندگی ما نفوذ کرده، از دوربین‌های هوشمند گرفته، تا خودروها، آسانسورها و حتی ماشین جستجوی گوگل.
لطفی زاده در چند سال اخیر از آثار کهنسالی در رنج بود و جای خالی فی که هفت ماه پیش درگذشت برایش قابل تحمل نبود. فقدان لطفی زاده برای انسانیت، دانش هوش مصنوعی و مهندسی سیستم فقدانی بزرگ است. او از بزرگترین چهره های عالم ریاضیات، دانش کامپیوتر و مهندسی سیستم بود.
* نویسنده این یادداشت استاد مهندسی برق دانشگاه تگزاس است که از ۴۹ سال پیش با لطفی زاده آشنا بود و در سال ۱۹۹۲ به او لقب "پدر منطق فازی" داد.
محمد جمشیدی
استاد مهندسی برق دانشگاه تگزاس
