جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - March 29 2024
کد خبر: 21217
تاریخ انتشار: 23 اسفند 1394 10:56
تصور دختر امروز ما از فاطمه زهرا(س) از نگاه مرحوم آیینه وند؛

فاطمه(س) نمونه زنی که خدا می خواهد

پرونده سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) با مطالبی از آیت الله جوادی آملی، امام موسی صدر، دکتر علی شریعتی، دکتر صادق آیینه وند و استاد پرویز خرسند...


 حقایقی که در سوره کوثر نهفته است/ گفتاری از آیت الله جوادی آملی

درباره سوره كوثر، غالب مفسران شيعه و سنى گفته اند كه عده اى از سناديد قريش، مشركان، بدخواهان، معاندان، روى همان سنت هاى باطلى جاهليت گفتند: بعد از مردن پيغمبر، نام او و مكتب او و ياد او از بين مى رود. براى اين كه او كه پسر ندارد.
ذات اقدس اله فرمود: تو براى هميشه مى مانى. براى اين كه من به تو چيزى دادم كه هيچ كس نمى تواند او را از بين ببرد و به تو فرزندى دادم كه حافظ و مجرى آن چيز است. آن چيزى كه به تو دادم «قرآن» است و آن كسانى هم كه حافظ قرآن، مفسر قرآن، مبين قرآن، معلم قرآن، مجرى احكام و حقوق قرآن است، فرزندان همين دختر اند!

فرمود: انا اعطيناك الكوثر. اين كوثر مصاديق فراوانى دارد؛ دين هست، قرآن هست و ولايت هست. انا اعطيناك الكوثر. فصل لربك والنحر. ان شانئك هوالابتر. يعنى آنها كه تو را شماتت مى كردند، بدى تو را مى خواستند، انقطاع نسل تو را مى خواستند، ابتر بودن تو را در نظر داشتند، آنها ابتر اند، نه تو ابترى! اين ابتر، اين لفظ چون در مقام تهديد است، مفهوم دارد. اگر بگويند: فلان شخص ابتر است، معنايش اين نيست كه ديگرى ابتر نيست، چون مفهوم ندارد. ولى اگر در لسان تهديد باشد، در ارزيابى هر دو باشد، در مرزبندى باشد، در تفريق باشد، اين مفهوم دارد. ان شانئك هوالابتر. يعنى تو ابتر نيستى، آنها ابتراند. آنها منقطع النسل اند، تو منقطع النسل نيستى. نام آنها و يادمان آنها و ياد آنها از بين مى رود، نام تو و ياد تو هميشه مى ماند.

خب؛ تهديد ذيل اين سوره مباركه انا اعطيناك الكوثر نشانه آن است؛ چون در مقام تهديد است، دو تا پيام دارد؛ يكى اين كه دشمنان تو منقطع مى شوند، از بين مى روند. يكى اين كه تو از بين نمى روى! تو ابتر نيستى، تو متصل و پيوسته اى! اگر چنانچه وجود مبارك پيغمبر دختر مى داشت و لاغير، براساس گمان باطلى و ظن جاهلى جاهليت آن را ابتر مى پنداشتند و اگر پسر مى داشت، پسرش نظير پسر نوح بود، باز او ابتر مى بود. چون اين پسر نه تنها سبب دوام دين پدر نمى شد، بلكه مايه انقراض دين پدر بود. اگر فرزند مى داشت، فرزند بى تفاوت، كارى به دين نداشت. نه معاند بود، نه مخالف بود، نه معالف، باز هم اين شخص ابتر بود. قرآن كريم فرمود: اينچنين نيست كه تو فرزند صالح داشته باشى يا بى تفاوت. فرزند صالح دارى و مصلح دارى و اهل قرآن دارى و همتاى قرآن دارى و از بين نمى رود و از همين دختر هم هست. هم به دختر بها مى دهد، هم او را حافظ قرآن مى داند، و از نسل او مجريان و مفسران قرآن به بار مى آورد كه باعث دوام نبوت و بقاى وحى و مكتب رسالت باشد كه تو ابتر نيستى، تو مستدام و مستمرى، آنها ابتراند. ان شانئك هوالابتر. بنابراين اين بانو توانست حافظ قرآن باشد.

 نمونه زنی که خدا او را این گونه می خواهد/ امام موسی صدر

«خـداونـد از خشـم‌ فاطمـه‌ خشـمگین‌ و بـه‌ سـبب‌ خشـنودی‌ او خشنود می‌شود»، «فاطمه‌ پارة‌ تن‌ من‌ است، هرکس‌ او را بیازارد مرا آزرده، آن‌کس‌ که‌ با او دوستی‌ ورزد با من‌ دوستی‌ ورزیده‌ است»، «فاطمه‌ قلب‌ و روح‌ من‌ است،»، «فاطمه‌ بانوی‌ زنان‌ دو جهان‌ است»، این‌ شهادت‌ها و نظایر آن‌ در کتاب‌های‌ حدیث‌ و سیره‌ به‌ توا‌تر از پیامبر(ص) نقل‌ شده‌ است؛ پیامبری‌ که‌ از روی‌ هوی‌ سخن‌ نمی‌گوید و تحت‌ تأ‌ثیر روابط‌ نسَبی‌ و سبَبی‌ قرار نمی‌گیرد و در راه‌ خدا از سرزنش‌ نکوهش‌گران‌ باکی‌ ندارد. این‌ گفتار‌ها از پیامبری است‌ که‌ در دعوت‌ خود ذوب‌ شده‌ و برای‌ مردم‌ به‌مثابة‌ الگو و نمونه‌ای‌ درآمده‌ است. تپش‌های‌ قلب‌ او و نگاه‌هایش‌ و دست‌ سودن‌ و گام‌های‌ تلاشش و پرتوهای‌ اندیشه‌اش، قول، فعل‌ و تقریر او، تماماً‌ بیانگر تعالیم‌ دینی‌ و احکام‌ خدا و چراغ‌های‌ هدایت‌ و راه‌های‌ نجات‌ است. این‌ها نشان‌های افتخار از جانب‌ رسول‌خدا(ص) بر سینة‌ فاطمة‌ زهرا(س) است که به‌ مرور زمان‌ و با تکامل‌ جوامع‌ درخشندگی بیشتری پیدا می‌کند، به‌خصوص هرگاه به‌ این اصل اساسی‌ در اسلام توجه کنیم که در این‌ سخن‌ پیامبر به‌ فاطمه جلوه کرده است که‌ فرمود: «ای‌ فاطمه‌ برای‌ آخرت‌ خود بکوش‌ که‌ من‌ نمی‌توانم‌ در پیشگاه‌ خداوند برای‌ تو کاری‌ بکنم.»

فاطمة‌ زهرا(س‌)، درواقع‌، نمونة‌ زنی‌ است‌ که‌ خدا می‌خواهد و پاره‌ای‌ است‌ از اسلام‌ مجسم‌ در وجود محمد(ص)؛ زندگی‌اش‌ برای زن‌ مسلمان‌ و انسان‌ مؤ‌من‌ در هر زمان‌ و مکانی‌ به‌ منزلة‌ الگویی‌ چهره‌ می‌نماید. به‌راستی‌ شناخت‌ فاطمه(س‌) بخشی‌ از کتاب‌ رسالت‌ الهی‌ است‌ و پژوهش‌ و تحقیق‌ در حیات‌ حضرتش‌ به‌مثابة‌ تلاشی‌ برای‌ فهم‌ اسلام‌ و ذخیره‌ای‌ ارزشمند برای‌ انسان‌ معاصر است.

فاطمه‌(س‌) به‌ دانش‌ و علوم‌ فراوانـی‌ که‌ در خانۀ وحـی از هر سو او را فراگرفته‌ بود بسنده‌ نکرد، و هرگز به نوری که خورشیدهای علم و معرفت پیرامون او فراهم آورده بودند، اکتفا نکرد، زیرا فاطمه‌(س‌) می‌خواست‌ در راه‌ کسب‌ دانش‌ تلاش‌ کند، و در راه کسب این شرافت‌ از هیچ‌ کوششی‌ کوتاهی‌ نورزد. از همین ‌رو، می‌بینیم‌ او در دیدارهایش‌ با رسول‌خدا(ص‌) و علی‌(ع)، باب‌ مدینة‌العلم، می‌کوشد تا علوم‌ و معارف‌ را به‌ هر وسیله‌ و از طرق‌ گوناگون‌ در کمند خود درآورد.

یکی‌ از زیبا‌ترین راه‌ها آن‌ بود که‌ حَسَنین‌ را از دوران‌ کودکی‌ همواره‌ به‌ محضر رسول‌خدا می‌فرستاد و پس‌ از بازگشت‌ آن دو از آنچه‌ در محضر پیامبر رخ‌ داده‌ بود، از جمله سؤ‌ال‌ و جواب‌ها‌ و یا وحی، ‌پرسش‌ می‌کرد. بدین‌ طریق‌ برای‌ رشد و اعتلای‌ مستمر معرفت‌ و دانش‌ خود می‌کوشید. ضمناً‌ فرزندانش‌ را برای‌ فراگیری‌ کامل‌ معارف‌ و علوم‌ تا جایی‌ که‌ بتوانند مطلبی‌ را که‌ می‌شنوند نقل‌ کنند، تربیت‌ و تشویق‌ می‌کرد. این‌ تلاش‌ پیوسته‌ در راه‌ کسب‌ معرفت‌ و دانش‌اندوزی بود که علی‌رغم اوقات بسیاری که‌ فاطمه‌(س‌) برای‌ ادای‌ وظایف‌ خانه‌ و ایفای مسئولیت‌های‌ مادری‌ و همسری‌اش‌ در خانه‌ می‌گذراند، او را در شمار راویان‌ بزرگ‌ حدیث‌ و حاملان‌ سنت‌ مطهر رسول‌الله‌ جای‌ داد. نزد فرزندان‌ فاطمه‌(س)، یعنی‌ ائمة‌ معصوم، ‌کتابی‌ عظیم‌ بود که‌ آن‌ را مصحف‌ فاطمه‌(س‌) نام‌ نهاده‌اند و آنان‌ با کمال‌ سربلندی‌ از این‌ کتاب، بسیار حدیث‌ نقل‌ کرده‌اند.

سخنرانی‌ مشهور آن‌ حضرت‌ که‌ پس‌ از وفات‌ رسول‌خدا، در حضور اصحاب‌ بزرگ‌ آن‌ حضرت در مسجد ایراد شده، تصویری‌ است‌ شکوه‌مند از ژرفای‌ اندیشة‌ اسلامی‌ و گستردگی‌ فرهنگ‌ و توان‌ شگرف‌ منطق‌ و کمال‌ ادب‌ آن‌ حضرت. افزون‌ بر این، این‌ سخنان بانگ‌ حق‌ و حقیقت‌ است‌ که‌ به‌مثابة‌ جهاد اکبر به‌شمار می‌رود.

 فاطمه(س) انیس و همدم تنهایی های علی(ع)/ روایت دکتر علی شریعتی

از شخصيت فاطمه سخن گفتن بسيار دشوار است. فاطمه، يک " زن " بود، آن‌ چنان که اسلام مي‌خواهد که زن باشد. تصوير سيماي او را پيامبر خود رسم کرده بود و او را در کوره‌هاي سختي و فقر و مبارزه و آموزش‌هاي عميق و شگفت انساني خويش پرورده و ناب ساخته بود.

وي در همه‌ ابعاد گوناگون زن بودن نمونه شده بود.
مظهر يک دختر، در برابر پدرش.
مظهر يک همسر در برابر شويش.
مظهر يک مادر در برابر فرزندانش.
مظهر يک " زن مبارز و مسئول " در برابر زمانش و سرنوشت جامعه‌ اش.

وي خود يک " امام " است، يعني يک نمونه مثالي، يک تيپ ايده‌آل براي زن، يک " اسوه "، يک شاهد براي هر زني که مي‌خواهد "شدن خويش" را خود انتخاب کند. او با طفوليت شگفتش، با مبارزه‌ مدامش در دو جبهه خارجي و داخلي، در خانه‌ پدرش، خانه‌ي همسرش، در جامعه‌اش، در انديشه و رفتار و زندگيش، "چگونه بودن" را به زن پاسخ مي‌داد.

در ميان همه جلوه‌هاي خيره کننده‌ روح بزرگ فاطمه، آنچه بيشتر از همه براي من شگفت‌انگيز است اين است که فاطمه همسفر و همگام و هم‌ پرواز روح عظيم علي است.

او در کنار علي تنها يک همسر نبود، که علي پس از او همسراني ديگر نيز داشت. علي در او به ديده يک دوست، يک آشناي دردها و آرمان‌هاي بزرگش مي ‌نگريست و انيس خلوت بيکرانه و اسرارآميزش و همدم تنهايي‌هايش.
اين است که علي هم او را به گونه‌ ديگري مي‌نگرد و هم فرزندان او را. پس از فاطمه، علي همسراني مي‌گيرد و از آنان فرزنداني مي‌يابد. اما از همان آغاز، فرزندان خويش را که از فاطمه بودند با فرزندان ديگرش جدا مي‌کند. اينان را "بني‌علي" مي‌خواند و آنان را "بني‌فاطمه".

شگفتا، در برابر پدر، آن هم علي، نسبت فرزند به مادر و پيغمبر نيز ديديم که او را به گونه‌ي ديگر مي‌بيند. از همه‌ي دخترانش تنها به او سخت مي‌گيرد، از همه‌ تنها به او تکيه مي‌کند. او را ـ در خردسالي ـ مخاطب دعوت بزرگ خويش مي‌گيرد.

نمي‌دانم از او چه بگويم؟ چگونه بگويم؟ خواستم از " بوسوئه " تقليد کنم، خطيب نامور فرانسه که روزي در مجلسي با حضور لويي، از "مريم" سخن مي‌گفت. گفت:

هزار و هفتصد سال است که همه‌ سخنوران عالم درباره مريم داد سخن داده‌اند.

هزار و هفتصد سال است که همه فيلسوفان و متفکران ملت‌ها در شرق و غرب، ارزش‌هاي مريم را بيان کرده‌اند.

هزار و هفتصد سال است که شاعران جهان در ستايش مريم همه‌ ذوق و قدرت خلاقه ‌شان را به کار گرفته ‌اند.

هزار و هفتصد سال است که همه‌ هنرمندان، چهره‌نگاران، پيکرسازان بشر، در نشان دادن سيما و حالات مريم هنرمندي ‌هاي اعجاز‌گر کرده‌ اند.

اما مجموعه‌ گفته‌ها و انديشه ‌ها و کوشش ها و هنرمندي‌‌هاي همه در طول اين قرن‌هاي بسيار، به اندازه‌ اين کلمه نتوانسته ‌اند عظمت‌هاي مريم را بازگويند که: "مريم (س)، مادر عيسي (ع) است ".

و من خواستم با چنين شيوه ‌اي از فاطمه بگويم. باز درماندم

خواستم بگويم، فاطمه دختر خديجه‌‌ي بزرگ است...  ديدم فاطمه نيست.

خواستم بگويم که فاطمه دختر محمد است...  ديدم که فاطمه نيست.

خواستم بگويم که فاطمه همسر علي است...  ديدم که فاطمه نيست.

خواستم بگويم که فاطمه مادر حسين است...  ديدم که فاطمه نيست.

خواستم بگويم، که فاطمه مادر زينب است...  باز ديدم که فاطمه نيست.

نه، اين‌ها همه هست و اين همه فاطمه نيست.

فاطمه، فاطمه است.

 تصور دختر امروز و زن فردای ما از حضرت زهرا(س)/ گفتاری از دکتر صادق آیینه وند

حضرت فاطمه(س) از نظر اخلاقی برای عموم جامعه امروز ما نیز درس های بسیار آموزنده ای را مطرح می کنند، برای مثال ایشان در حدیثی فرموده اند: «بهترین شما کسی است که بیش از همه شانه هایش را نرم در اختیار مردم قرار دهد و خدمتگزار مردم باشد و به زنان احترام بگذارد و شخصیت آنها را حفظ کند.» شما از این آموزه ها در کانون شخصیتی حضرت فاطمه بسیار خواهید یافت.

الگوهایی چون حضرت فاطمه و حضرت علی و فرزندان او به عنوان نسل هاشمی، علوی و فاطمی به نسل های بعدی منتقل شد و حرکتی را به عنوان فاطمة الزهرا و الفاطمیون به وجود آورد. در واقع، فاطمیون به عنوان یک واحد اجتماعی ارزشمند و یک طبقه متفکر و مصلح برای کسانی که خواهان پناهندگی مستحکم برای مبارزه با انحراف ها بودند مطرح شد؛ یعنی سیره فاطمی مورد استفاده آنها قرار گرفت و دلیل اصلی این مسأله تأثیرگذاری فرزندان زهرا(س) بود.

سیره آن بزرگوار قابلیت پاسخگویی به نیازهای امروز را دارد، اما وقتی ما هنوز ابعاد علمی و عملی شخصیت او را به جامعه نشناسانده ایم، متاسفانه شاهد خواهیم بود که تصویر و تصور جوان ما و دختر امروز و زن فردای ما از حضرت زهرا یک مدل ناقص است که برای زندگی امروز جهان مدرن کافی نیست، این تصور بسیار درد آور و تاسف برانگیز است.

با وجوی که مکتب تربیتی حضرت فاطمه(س) مملو از آموزه ها و درس های انسان ساز است؛ درس اخلاق، درس ایمان و تقوا، درس مبارزه با ظلم، درس دینداری و دین خواهی و درس های حرکت آفرینی. چقدر از جوانان ما تنها با خطبه فدک حضرت فاطمه آشنا هستند؟ و اگر نیستند چه کسی مسئول بوده و هست؟ باید در تبیین علمی و عقلی و معرفتی شخصیت آن حضرت بکوشیم.

همان طور که سیره پیامبراکرم(ص) برای ما به عنوان سبک زندگی مطرح است، شخصیت و سیره فاطمه(س) نیز در تمام ابعاد سیاسی، فکری و اخلاقی اش باید برای ما الگو باشد،  یکی از ابعاد مهم سیره آن بزرگوار، سیره سیاسی ایشان است که البته بهتر است آن را سیره سیاسی اخلاقی بنامیم.

به عبارت دیگر، حضرت در اعتراض نسبت به نوع نگاه و انتخاب جامعه (در مسأله خلافت) به مردم گوشزد کردند که اگر شکاف و انحرافی که در جامعه به وجود آمده جبران نشود، عواقبش دامن گیر اسلام و مسلمین خواهد شد. یعنی حضرت زهرا(س) معتقد بودند که اگر جامعه اسلامی این مسؤولیت را از روی دوش خود بردارد، فقط مرتکب خطای سیاسی و اجتماعی نشده، بلکه به خاطر انجام این حرکت نامعقول نسل های بعدی نیز گرفتار خواهند شد. در واقع، آن بزرگوار به امت اسلامی آموختند که سلامت جامعه باید برایشان بیش از مسایل شخصی اهمیت داشته باشد.

اگر حضرت زهرا(س) چنین بحثی را مطرح نمی کردند، دیگران به هیچ وجه جرأت و جسارت پرداختن به این قضیه را پس از رسول الله(ص) نداشتند. بنابراین، وقتی فاطمه زهرا(س) این دریچه جدید را برای فهم مسایل اجتماع گشودند، اصحاب پیامبر(ص) مانند عمار یاسر و ابوذر غفاری و همسر ایشان ام سلمه نیز به تأسی از دختر رسول خدا(ص) به حمایت از علی(ع) برخاستند. پس حضرت زهرا(س) کانون هدایت و روشنگری نسل های بعد شدند و اگر عمر گرانبارشان دوام بیشتری می یافت، شاید نمی توانستند حق امیرالمؤمنین(ع) را نادیده بگیرند، زیرا خشم و رضایت آن بزرگوار به عنوان تنها یادگار پیامبر(ص) مورد توجه جامعه بود.

با وجود این، هیچ گاه آن حضرت از میراث دختر پیامبر بودن خود استفاده نکردند و همیشه می فرمودند: من فاطمه هستم که دارم سخن می گویم، زیرا پیامبر(ص) به ایشان سفارش کرده بودند: تو فقط از طریق اعمال و کردارت می توانی خود را در جامعه نشان دهی؛ یعنی نسبت داشتن با من نباید هیچ نقشی در زندگی و پیشبرد امورت داشته باشد و آن حضرت نیز ثابت کردند که ابعاد شخصیت علمی و دینی ایشان جدا از دختر پیامبر بودنشان است. که این مسأله، درسی برای جامعه آن روز بویژه فرزندان خلفا بود.

 امروز او می‌تواند زن مسلمان را بسازد/ نوشتاری از استاد پرویز خرسند

وقتی پیامبر اسلام می‌گوید فاطمه یکی از چهار زن بزرگ جهان است، وقتی که در برابر همه رنج ها و پریشانی‌ها و همه غم های زندگی فاطمه، پیغمبر به او تسلی می‌دهد که «نمی‏ خواهی بانوی همه زنان جهان باشی؟» اینها تعارف نیست که یک مرد به دخترش می‌گوید! پیغمبر چنین تعارف ها را ندارد!

... وقتی می‌گوید تو می توانی بانوی همه زنان جهان باشی، به معنای این نیست که تعارف کرده باشد و هم به معنای آن نیست که برای پیروان خود یک بت ساخته باشد که فقط او را بپرستند و یک معبود که ستایشش کنند و یک ممدوح که فقط مدحش را بگویند و یا یک قربانی که فقط عزاداری کنند؛ بلکه به عنوان یک سرمشق او را بشناسند و از روی زندگی‌اش درس بیاموزند و عمل کنند. این به معنای «سیده‌ زنان عالم» است.

چگونه می‌توان آموخت؟ آنچه می‌خواهم بگویم درس آموختن از این شخصیت است. درسی که می‌توان از بزرگترین مظهر مادری در تاریخ اسلام و نمونه اعلای یک زن در خانه، دارای همسر و پرورنده فرزند- آنچنان همسری و اینچنین فرزندانی- گرفت: چنین زنی که در تمام مدت عمرش از طفولیت تا ازدواجش و از ازدواجش تا مرگش، به عنوان یک عنصر مسئول در سرنوشت امت، فکر، عقیده، مبارزه و حق پرستی و همچنین در مقابل انحراف و در غصب و ستمی که در جامعه‌اش بوجود می‏آید، احساس مسئولیت می‌کند و در متن درگیری‌های اجتماعی حضور دارد و تا لحظه مرگش خاموش نمی‌نشیند، علی‌رغم اینکه می‌داند در این مبارزه پیروز هم نخواهد شد!

همچنین امروز او می‌تواند زن مسلمان را بسازد. او به عنوان یک مادر در مرحله‌ای که دختری چون زینب می‌پرورد و پسرانی چون حسن و حسین (ع)، و به عنوان یک بعد دیگر زن متعالی و مثالی، همسر به عنوان کسی که در تنهایی‌ها و سختی‌ها ، نقش‌ها و عظمت های علی (ع) پا به پای اوست و همچنین به عنوان یک زن مسئول اجتماعی. این است «چگونه امروز زن مسلمان بودن»!
نظرات شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
مهمترین اخبار - صفحه خبر